Ghi chú Giáo lý về tước hiệu Đức Mẹ: Mẹ của các tín hữu, không phải Đấng Đồng công Cứu chuộc
Ghi chú Giáo lý về tước hiệu Đức Mẹ: Mẹ của các tín hữu, không phải Đấng Đồng công Cứu chuộc
Hôm thứ Ba, ngày 4 tháng Mười Một năm 2025, Bộ Giáo lý Đức tin đã công bố tài liệu Mater populi fidelis (“Mẹ của các tín hữu”), một Ghi chú Giáo lý “Về một số tước hiệu Đức Mẹ liên quan đến sự cộng tác của Đức Maria trong công trình cứu chuộc.” Được ký bởi Đức Hồng y Víctor Manuel Fernández, Bộ trưởng Bộ Giáo lý Đức tin, và Đức Ông Armando Matteo, Thư ký Bộ Giáo lý Đức tin, tài liệu đã được Đức Giáo hoàng phê chuẩn vào ngày 7 tháng Mười.
Mater populi fidelis (MPF) là thành quả của một nỗ lực lâu dài và phức tạp của toàn thể Hội đồng. Đây là một tài liệu giáo lý về lòng sùng kính Đức Mẹ, tập trung vào hình ảnh Đức Maria, người gắn liền với công trình của Đức Kitô với tư cách là Mẹ các tín hữu. Bản Ghi Chú cung cấp một nền tảng Kinh Thánh quan trọng cho lòng sùng kính Đức Maria, cũng như tập hợp nhiều đóng góp khác nhau từ các Giáo phụ, Tiến sỹ Hội Thánh, những yếu tố của truyền thống Đông Phương, và tư tưởng của các Giáo Hoàng gần đây.
Trong khuôn khổ tích cực này, văn bản giáo lý phân tích một số danh xưng Đức Maria, khuyến khích việc áp dụng một số danh xưng đó và cảnh báo việc sử dụng những danh xưng khác. Những danh xưng như “Mẹ của các tín hữu”, "Mẹ Thiêng liêng”, "Mẹ của giáo hữu” được ghi nhận là được chấp thuận trong Bản Ghi Chú. Ngược lại, danh xưng “Đồng Cứu Chuộc” bị coi là không phù hợp và có vấn đề. Danh xưng “Đấng Trung Gian” bị coi là không thể chấp nhận được khi nó mang một ý nghĩa loại trừ Chúa Giêsu Kitô; tuy nhiên, nó có thể được sử dụng một cách thích hợp miễn là nó thể hiện một sự trung gian bao hàm và tham gia, tôn vinh quyền năng của Đức Kitô. Những danh xưng “Mẹ Ân sủng” và "Đấng Trung gian của mọi ân sủng” được coi là chấp nhận được khi được sử dụng theo một nghĩa rất chính xác, nhưng tài liệu cũng cảnh báo về những giải thích quá rộng về ý nghĩa của những thuật ngữ này.
Về cơ bản, Bản Ghi Chú tái khẳng định giáo lý Công giáo, vốn luôn nhấn mạnh rằng mọi sự nơi Đức Maria đều hướng về vị trí trung tâm của Đức Kitô và công trình cứu chuộc của Người. Vì lý do này, ngay cả khi một số tước hiệu về Đức Maria được diễn giải chính thống thông qua việc chú giải đúng đắn, thì Mater populi fidelis vẫn cho rằng tốt hơn hết là nên tránh chúng.
Trong phần trình bày Bản Ghi Chú Tín Lý, Đức Hồng y Fernández bày tỏ sự trân trọng đối với lòng sùng kính phổ thông nhưng cảnh báo về những nhóm và ấn phẩm đề xuất một sự phát triển giáo điều nhất định và gây nghi ngờ trong cộng đồng tín hữu, kể cả thông qua mạng xã hội. Ngài cho biết, vấn đề chính trong việc diễn giải những tước hiệu này áp dụng cho Đức Mẹ liên quan đến cách hiểu về sự liên kết của Đức Maria với công trình cứu chuộc của Đức Kitô (đoạn 3).
Đồng Công Cứu Chuộc
Về tước hiệu “Đồng Công Cứu Chuộc”, Bản Ghi Chú nhắc lại rằng “một số Giáo hoàng đã sử dụng tước hiệu này “mà không giải thích nhiều về ý nghĩa của nó”. Nhìn chung, tài liệu tiếp tục, “họ đã trình bày tước hiệu này theo hai cách cụ thể: liên quan đến chức Mẹ Thiên Chúa của Đức Maria (trong chừng mực Mẹ, với tư cách là Mẹ, đã làm cho Công trình Cứu chuộc mà Đức Kitô đã hoàn thành) hoặc liên quan đến sự kết hợp của Mẹ với Đức Kitô trên Thập giá cứu chuộc. Công đồng Vatican II đã tránh sử dụng tước hiệu này vì lý do tín lý, mục vụ và đại kết. Thánh Gioan Phaolô II đã gọi Đức Maria là ‘Đồng Công Cứu Chuộc’ ít nhất bảy lần, đặc biệt liên hệ tước hiệu này với giá trị cứu chuộc về những đau khổ của chúng ta khi chúng được dâng hiến cùng với những đau khổ của Đức Kitô, Đấng mà Đức Maria kết hợp đặc biệt trên Thập giá” (18).
Tài liệu trích dẫn một cuộc thảo luận nội bộ trong Bộ Giáo lý Đức tin lúc bấy giờ, vào tháng Hai năm 1996 đã thảo luận về yêu cầu công bố một tín điều mới về Đức Maria là “Đồng Công Cứu Chuộc hay Đấng Trung Gian của mọi ân sủng”. Đức Hồng y Joseph Ratzinger lúc bấy giờ đã phản đối định nghĩa này, lập luận rằng “ý nghĩa chính xác của những tước hiệu này không rõ ràng, và giáo lý chứa đựng trong đó chưa chín muồi. (…) Không rõ giáo lý được diễn tả trong những tước hiệu này hiện diện như thế nào trong Kinh Thánh và truyền thống tông đồ.”
Sau đó, vào năm 2002, Đức Bênêđictô XVI tương lai cũng đã công khai bày tỏ quan điểm tương tự: “Công thức ‘Đồng Công Cứu Chuộc’ đi quá xa khỏi ngôn ngữ của Kinh Thánh và của các Giáo Phụ, do đó gây ra những hiểu lầm… Mọi sự đều đến từ Người (Chúa Kitô), như Thư gửi tín hữu Êphêsô và đặc biệt là Thư gửi tín hữu Côlôsê đã cho chúng ta biết; Đức Maria cũng là tất cả những gì Mẹ là nhờ Người. Từ ‘Đồng Công Cứu Chuộc’ sẽ làm lu mờ nguồn gốc này.”
Bản ghi chứng minh Đức Hồng y Ratzinger không phủ nhận những ý định tốt đẹp đằng sau đề xuất này, cũng như những khía cạnh giá trị được phản ảnh trong đó, nhưng vẫn khẳng định rằng chúng “đang được diễn đạt sai cách” (19).
Đức Giáo Hoàng Phanxicô cũng đã bày tỏ sự phản đối rõ ràng của mình đối với việc sử dụng tước hiệu Đồng Công Cứu Chuộc ít nhất ba lần.
Ghi chú Giáo lý hôm thứ Ba kết luận: “Việc dùng danh xưng ‘Đồng Công Cứu Chuộc’ để định nghĩa sự cộng tác của Đức Maria luôn là điều không phù hợp. Danh xưng này có nguy cơ làm lu mờ sự trung gian cứu chuộc độc nhất của Đức Kitô và do đó có thể tạo ra sự nhầm lẫn và mất cân bằng trong sự hài hòa của những chân lý đức tin Kitô giáo. (…) Khi một thành ngữ đòi hỏi nhiều giải thích lặp đi lặp lại để tránh đi chệch khỏi ý nghĩa đúng đắn, thì nó không phục vụ đức tin của Dân Chúa và trở nên vô ích” (22).
Đấng Trung gian
Ghi chú nhấn mạnh rằng “lời tuyên bố trong Kinh Thánh về sự trung gian độc nhất của Đức Kitô là có tính kết luận. Đức Kitô là Đấng Trung gian duy nhất” (24).
Đồng thời, MPF thừa nhận “thực tế là từ ‘trung gian’ thường được sử dụng trong nhiều lĩnh vực của đời sống thường nhật, nơi nó được hiểu đơn giản là sự hợp tác, hỗ trợ hoặc chuyển cầu. Do đó, không thể tránh khỏi việc thuật ngữ này được áp dụng cho Đức Maria theo nghĩa phụ thuộc. Được sử dụng theo cách này, nó không có ý định thêm bất kỳ hiệu lực hay sức mạnh nào cho sự trung gian độc nhất của Chúa Giêsu Kitô, Thiên Chúa thật và là người thật” (25).
Hơn nữa, “rõ ràng là Đức Maria có vai trò trung gian thực sự trong việc cho phép Con Thiên Chúa Nhập Thể trong nhân loại của chúng ta” (26).
Mẹ của các tín hữu và Đấng Trung Gian của mọi ân sủng
Vai trò làm mẹ của Đức Maria “không hề che khuất hay làm giảm bớt” sự trung gian độc nhất của Đức Kitô, “mà đúng hơn, cho thấy sức mạnh của nó (…) Hiểu theo cách này, thiên chức làm mẹ của Đức Maria không tìm cách làm suy yếu lòng tôn thờ độc nhất dành cho Đức Kitô, mà đúng hơn, tìm cách khơi dậy lòng tôn thờ đó.”
Do đó, Ghi chú nêu rõ, “chúng ta phải tránh những danh xưng và cách diễn đạt mô tả Đức Maria như một ‘cột thu lôi’ trước công lý của Chúa, như thể Mẹ là một lựa chọn thay thế cần thiết trước sự bất lực của lòng thương xót của Thiên Chúa” (37b).
Vì vậy, danh xưng “Mẹ của các tín hữu” “cho phép chúng ta nói về vai trò của Đức Maria trong mối quan hệ của chúng ta với đời sống ân sủng của mình”. Tuy nhiên, MPF tiếp tục khuyến cáo thận trọng về việc sử dụng những cách diễn đạt có thể truyền tải “những khái niệm khó chấp nhận hơn” (45).
Ví dụ, “Đức Hồng y Ratzinger đã khẳng định” rằng “danh xưng ‘Đức Maria, Đấng Trung Gian của Mọi Ân Sủng’ không được đặt nền tảng rõ ràng trong Mạc Khải”. Vì vậy, Ghi chú tiếp tục, “phù hợp với niềm tin này, chúng ta có thể nhận ra những khó khăn mà danh xưng này đặt ra, cả về mặt suy tư thần học lẫn tâm linh” (45). Thực tế, “không một con người nào – ngay cả các Tông đồ hay Đức Trinh Nữ Maria – có thể hành động như một Đấng ban phát ân sủng phổ quát. Chỉ có Thiên Chúa mới có thể ban ân sủng, và Người làm như vậy thông qua nhân tính của Đức Kitô” (53).
“Một số danh xưng, chẳng hạn như ‘Đấng Trung Gian của Mọi Ân Sủng’, có những giới hạn không ủng hộ việc hiểu đúng đắn về vị trí độc nhất của Đức Maria,” MPF giải thích, và nói thêm, “Thực ra, Đức Maria, người đầu tiên được cứu chuộc, không thể là Đấng Trung Gian của ân sủng mà chính bà đã nhận được” (67).
Tuy nhiên, Ghi chú Giáo lý thừa nhận rằng “thuật ngữ ‘ân sủng’, khi được dùng để chỉ sự trợ giúp từ mẫu của Đức Maria vào những thời điểm khác nhau trong cuộc đời chúng ta, có thể mang một ý nghĩa chấp nhận được. Dạng số nhiều diễn tả tất cả những sự trợ giúp — thậm chí vật chất — mà Chúa có thể ban cho chúng ta khi Người lắng nghe lời chuyển cầu của Mẹ Người” (68).
Đọc toàn văn Mater populi fidelis.
Nguyễn Minh Sơn