LÝ GIẢI TAM VỊ NHẤT THỂ
Các Kitô hữu có khó tưởng tượng có Chúa Cha, Chúa Con, và Chúa Thánh Thần là Một Chúa mà lại có Ba Ngôi?
1. ĐÓ LÀ VẤN ĐỀ
Câu trả lời không dễ, thế nên việc đầu tiên của chúng ta là giải thích lý do tại sao đáng để tìm hiểu. Trước tiên, niềm tin của chúng ta tìm cách hiểu. Aristotle nói: “Mọi người đều muốn biết” (metaphysics – siêu hình học). Tuy nhiên, đó không chỉ là niềm tin tìm cách hiểu, đó cũng là lòng yêu mến của chúng ta. Khi yêu mến ai, người ta muốn biết mọi thứ về người đó. Quan trọng nhất là người ta muốn biết điều gì làm cho người đó chính là người đó. Lòng yêu mến của chúng ta dành cho Thiên Chúa mời gọi chúng ta nhận biết Ngài sâu sắc đến tận cùng.
Lý do thứ hai là sự hiểu biết như vậy có sức mạnh giúp chúng ta giải thích niềm tin của chúng ta cho người khác hiểu. Thứ ba, đào sâu bí ẩn về Thiên Chúa không giúp đỡ nhưng khơi dậy sự thắc mắc của chúng ta và làm cho chúng ta ngạc nhiên về sự uy nghi của Thiên Chúa. Thần học có thể trợ giúp chúng ta chiêm ngưỡng. Thứ bốn, cách đánh giá về vẻ đẹp của chân lý sẽ làm sâu sắc lòng yêu mến của chúng ta dành cho Thiên Chúa.
2. GIÁO LÝ VỀ CHÚA BA NGÔI
Điều chúng ta đang tìm hiểu là giáo lý khá đơn giản: Một Thiên Chúa có Ba Ngôi. Tín điều Công Đồng Nicê nói: “Chúng tôi tin kính một Thiên Chúa”. Với lời xác định đó, chúng ta đặt niềm tin vào Ba Ngôi: Ngôi Cha, Ngôi Con, và Ngôi Thánh Thần. Điều này hoàn toàn có trong Kinh Thánh. Ví dụ:
– Tôi và Chúa Cha là một. (Ga 10:30)
– Nơi Đức Kitô, tất cả sự viên mãn của thần tính hiện diện cách cụ thể. (Cl 2:9)
– Chúa Giêsu bảo các môn đệ ra đi và làm cho muôn dân trở thành môn đệ, làm phép rửa cho họ nhân danh Chúa Cha, Chúa Con và Chúa Thánh Thần. (Mt 28:19)
Hãy mở rộng một chút. Chúng ta tuyên xưng có một Thiên Chúa, không có ba Thiên Chúa. “Ba” đó không là ba bản thể mà là ba ngôi vị. Có một Thiên Chúa, mỗi ngôi hoàn toàn là Thiên Chúa. Chúa Cha là Thiên Chúa hoàn toàn, Chúa Con là Thiên Chúa hoàn toàn, Chúa Thánh Thần là Thiên Chúa hoàn toàn.
Điều này có vẻ rắc rối hoặc nghịch lý đối với một số người. Thế là thế nào?
3. GIẢI THÍCH KHÔNG TÁC DỤNG
Một trong những cách giải thích hay nhất trong lịch sử Giáo Hội khả dĩ giúp tìm ra điều không tác dụng. Cách nói ẩn dụ nổi tiếng của Thánh Patrick về cây lá chụm hoa (three-leaved shamrock – cây có ba lá hoặc cây me đất, người Ai-len lấy hình cụm ba lá của cây này làm quốc huy) không còn là nó bởi vì mỗi lá trong cụm ba lá đó tách rời nhau. Chúa Cha không hiện hữu tách rời với Chúa Con hoặc Chúa Thánh Thần.
Một cách ẩn dụ phổ biến là nước. Chúng ta có thể nói có một chất nước hiện hữu trong ba trạng thái – băng, lỏng, và khí. Nhưng cách ẩn dụ này không đạt bởi vì nước không bao giờ hoàn toàn vừa là tảng băng, vừa là chất lỏng, và vừa là chất khí cùng một lúc. Nhưng Thiên Chúa luôn là Chúa Cha, Chúa Con, và Chúa Thánh Thần. Ngài không là Chúa Cha vào một lúc nào đó, Chúa Con lúc khác, và Chúa Thánh Thần lúc khác. Tách ba ngôi như vậy là tà thuyết Cách Tân (Modalism, cũng gọi là Sabellianism vì do Sabellius khởi xướng hồi thế kỷ II), cho rằng các ngôi vị không là thực thể, mà chỉ là “cách thức” Thiên Chúa hiện ra cho chúng ta.
Một cách ẩn dụ khác là sự sống động của một khối cầu kim loại chiếu sáng. Nó có một chất – chính kim loại đó. Nhưng có ba thứ cùng chia sẻ trong chất đó. Thứ nhất, có trạng thái tròn. Trạng thái tròn đó là thứ bao quanh toàn bộ khối cầu. Thứ nhì, có màu sắc. Chúng ta hãy tưởng tượng đó là màu đồng xám mà chúng ta có khi chà xát dầu trên ngón tay. Toàn bộ khối cầu là màu sắc này. Thứ ba, khối cầu rất bóng láng. Giống như hình dạng và màu sắc, sự bóng láng là thứ áp dụng đối với cả chất liệu của khối cầu. Chúng ta có thể nói rằng có một khối cầu bằng kim loại, tròn, màu đồng xám, và bóng láng.
Nhưng cách ẩn dụ này không còn nữa. Điều chúng ta đang nói đến là đặc tính của khối cầu, chứ không là bản chất. Chúng ta có thể vẽ nó bằng màu khác. Chúng ta có thể đập nó lõm vào, bớt phần trơn láng. Chúng ta có thể dùng búa lớn để làm cho nó không còn tròn trịa nữa. Nó là vật chất, có thể thay đổi, và có thể phân chia – khác với Thiên Chúa.
4. GIẢI THÍCH THIÊN CHÚA LÀ MỘT VÀ BA
Thánh giáo phụ Augustino có cách giải quyết vấn đề ẩn dụ về Tam Vị Nhất Thể. Nhìn sâu vào thế giới vật chất, nhìn vào trong trí tuệ phi vật chất. Ngài hỏi rằng trong chúng ta, có ai thấy cái gì là một và là ba cùng một lúc không? Thánh Augustino tìm ra câu trả lời là trí tuệ có trí nhớ, kiến thức, và tình yêu của chính nó.
Trí nhớ của trí tuệ là nguồn gốc của kiến thức. Khi tự ghi nhớ, trí tuệ sinh ra sự hiểu biết về chính nó. Và khi nó thấy chính nó là gì, thì ở một con người lành mạnh, trí tuệ sẽ yêu quý chính mình.
Toàn bộ trí tuệ ở trong mỗi cái ba này. Mọi thứ nó là, nó nghĩ, và nó làm bao gồm trong trí nhớ của nó. Cũng vậy, khi tự nhận biết, nó biết toàn bộ chính nó. Theo ý nghĩa nào đó, chúng ta có thể nói rằng toàn bộ trí tuệ bao gồm trong sự nhận biết của nó về chính nó. Nó là toàn bộ chính nó mà nó yêu và bao gồm trong tình yêu đó.
Thánh Augustinô chú giải rằng có những cái ba này – trí nhớ, kiến thức, và tình yêu. Nhưng không có ba trí tuệ, chỉ có một. Thế nên trí tuệ vừa là một vừa là ba. Đó là một – trí tuệ, nhưng cũng là ba – trí tuệ, kiến thức, và tình yêu.
Ghi chú: Tôi đơn giản hóa và kết hợp những gì thực sự là hai điều tương tự mà Thánh Augustino đề cập. Phiên bản đơn giản hóa này cũng được Thánh Thomas Aquino sử dụng. Cũng có thể đọc tác phẩm “On Trinity” (Về Tam Vị Nhất Thể) của Thánh Augustino, và tác phẩm “Summa Contra Gentiles” của Thánh Thomas (tác phẩm “Summa Contra Gentiles” còn gọi là “Liber de veritate catholicae fidei contra errores infidelium” – Sách về Chân lý Đức tin Công giáo chống lại sai lầm của những người không tin, gồm 4 cuốn, viết trong thời gian 1259-1265).
Chúng ta có thể thấy sự rõ ràng song song giữa trí tuệ và Tam Vị Nhất Thể. Chúa Cha, Chúa Con, và Chúa Thánh Thần tượng tự trí nhớ của trí tuệ, kiến thức, và tình yêu của chính nó.
Giáo lý Công giáo gọi Chúa Cha là “nguồn gốc và căn nguyên của thần tính” – giống như cách mà trí nhớ của chúng ta là nguồn gốc của kiến thức và tình yêu của chính nó. Chúa Con kết hiệp với sự tự nhận biết của Thiên Chúa, đó là lý do mà Ngài cũng được gọi là Ngôi Lời và Sự Khôn Ngoan của Thiên Chúa (x. Ga 1:1 và 1 Cr 1:24). Cuối cùng, Chúa Thánh Thần kết hiệp với tình yêu của Thiên Chúa (x. Rm 5:5).
Vì thế, sự tương tự của trí tuệ không chỉ giải thích điều có vẻ nghịch lý về cách thức của điều gì đó (hoặc người nào đó) có thể là một và ba, điều đó cũng giải thích cái ba mà chúng ta hiểu – Chúa Cha, Chúa Con, và Chúa Thánh Thần.
5. GIẢI THÍCH LÝ DO CÓ BA NGÔI
Có hai vấn đề chưa được trả lời. Bởi vì chúng ta ở ngoài không gian, các câu trả lời ngắn cũng đủ. Thứ nhất, tại sao cái ba nơi Thiên Chúa gọi là các ngôi vị?
Hãy nhìn điều này: Thánh Thomas Aquino nói rằng một ngôi là “một thực thể riêng của một bản chất hợp lý”. Mới đầu nghe có vẻ khá hay. Nhưng khoan đã! Có điều gì đó không ổn trong chúng ta khi nghĩ về các cá nhân trong Thiên Chúa. Chắc chắn Chúa Cha, Chúa Con và Chúa Thánh Thần không là ba ngôi riêng biệt có cùng bản thể Thiên Chúa theo kiểu nói rằng John, Joe, và James là ba con người có cùng một nhân tính.
Thánh Thomas nhận thấy điều bất ổn này. Ngài nói rằng “cá tình” chỉ xảy ra khi chúng ta nói về vấn đề mà chúng ta có, nhưng Thiên Chúa thì không. Vì thế, khi nói về Thiên Chúa, chúng ta phải nhận biết rằng chúng ta sử dụng chữ “ngôi” với ý nghĩa khác so với khi chúng ta nói về con người. Khi nói về Thiên Chúa, Thánh Thomas nói rằng chúng ta phải sử dụng cách định nghĩa của Richard of St. Victor về ngôi vị là “sự hiện hữu không thể hiểu của thần tính” (incommunicable existence of the divine nature).
Nói cách khác, Chúa Cha, Chúa Con và Chúa Thánh Thần thực sự hiện hữu, và Ba Ngôi có thể phân biệt với nhau. Chúa Cha là Thiên Chúa, Chúa Con là Thiên Chúa, và Chúa Thánh Thần là Thiên Chúa. Nhưng Chúa Cha không là Chúa Con, và Chúa Con không là Chúa Thánh Thần.
Theo cách nào đó, vì dụ về John, Joe, và James có thể giúp chúng ta hiểu điều này. Nếu một người hoài nghi hỏi làm sao có thể có ba ngôi của một bản chất hợp lý thì hãy nói rằng bạn và bạn của bạn, và người thứ ba đang sống để chứng tỏ điều có thể. Sự khác nhau nhiều giữa Thiên Chúa và nhân loại là “không có các cá nhân”. Bạn càng hiểu sự thật đó thì bạn càng có thể hiểu rằng Thiên Chúa chỉ có một và có ba ngôi.
Có thể có sự khôn ngoan trong cách nhượng bộ của Thánh Augustino, rằng chúng ta thực sự không thể biết ngôi vị có nghĩa gì khi áp dụng cho Thiên Chúa: “Khi hỏi ‘ba cái gì?’ thì ngôn ngữ loài người gặp khó khăn vì thiếu từ ngữ. Cho nên chúng ta nói ba ngôi vị, chứ không nói chính xác, mà là để im lặng”.
6. TẠI SAO CÓ BA NGÔI?
Vấn đề thứ hai là lý do có ba ngôi. Tại sao không là bốn hay năm? Trong tác phẩm “Summa Contra Gentiles”, Thánh Thomas chỉ ra sự tương tự về trí tuệ của Thánh Augustino để trả lời. Khá đơn giản. Không hơn ba lý do là Thiên Chúa nhớ, biết, và yêu chính Ngài. Không cần bất kỳ ai khác.
Do đó, tín điều Chúa Ba Ngôi là điều chúng ta có thể hiểu được. Nhưng cách hiểu của chúng ta khá hạn chế, và không thể tránh có lúc chúng ta lặng lẽ thắc mắc về mầu nhiệm cao cả này.
STEPHEN BEALE
TRẦM THIÊN THU (chuyển ngữ từ CatholicExchange.com)
Lễ Chúa Ba Ngôi – 2019
Xin mời tham khảo thêm:
✠ CHÚA BA NGÔI VÀ ĐỜI SỐNG TÂM LINH – https://tramthienthu.blogspot.com/2016/05/chua-ba-ngoi-va-oi-song-tam-linh.html
✠ HIỂU GIỚI TÍNH QUA MẦU NHIỆM CHÚA BA NGÔI – https://tramthienthu.blogspot.com/2017/06/hieu-gioi-tinh-qua-mau-nhiem-chua-ba.html
✠ NHẬN THỨC VỀ CHÚA BA NGÔI – https://tramthienthu.blogspot.com/2017/06/nhan-thuc-ve-chua-ba-ngoi.html