NHỮNG CHIẾC ÁO KHOÁC NGOÀI
Tin mừng ngày thứ Ba sau Chúa Nhật XXVIII TN tường thuật câu chuyện Chúa Giêsu khiển trách, đúng hơn là sửa bảo nhiều vị biệt phái về thói sống giả hình. Theo văn mạch câu chuyện kể thì Chúa Giêsu cố tình không giữ “luật sạch nhơ” rồi nhân cơ hội đó để “mở dạy kẻ mê muội” là nhiều biệt phái thời bấy giờ. Tuy nhiên điều cần lưu ý là bối cảnh mà Chúa Giêsu có những lời “gay gắt” thoạt xem ra không mấy phù hợp. Người ta mời mình dùng bữa mà đang khi ăn lại không chút nễ nang gì! Phải tôn trọng tấm lòng người mời mình dùng bữa chứ. Nếu có gì đi nữa thì cũng nên nhớ câu “trời đánh tránh bữa ăn”! Thế mà Chúa Giêsu vẫn cứ “thẳng thừng ruột ngựa” thì ắt hẳn vấn đề phải rất nghiêm trọng.
Tính nghiêm trọng của vấn đề là ở “những chiếc áo khoác đạo đức”. Tâm lý “xấu che – tốt khoe” là chuyện thường tình của kiếp người. Khi bản thân chúng ta vướng nhiều điều xấu và đã có nhiều hành vi sai trái thì việc tìm cách che đậy là lẽ thường tình. Tuy nhiên khi cái điều xấu là kết quả của sự kết hợp giữa “tham lam” và “gian dối” thì thật đáng sợ vì hai phạm trù này thường sánh đôi và bất trị. Tham lam càng vô độ thì dối gian càng tinh quái, đủ đầy “tính mỹ thuật và cả đạo đức”, dĩ nhiên chỉ là hình thức bên ngoài.
Không riêng gì với chủ nhà mà với cả số người cùng dự tiệc là nhóm biệt phái Chúa Giêsu đã thẳng thừng: “Này các ông, những người biệt phái, các ông lau rửa bên ngoài chén đĩa, nhưng nội tâm các ông đầy tham lam và gian ác”(Lc 11,39). Khi mặc chiếc áo khoác bên ngoài là dáng vẻ đạo đức cùng với việc giữ luật lệ tôn giáo người ta dễ lừa gạt tha nhân, nhất là những người nghèo hèn để trục lợi cho bản thân. Mục đích trục lợi có thể là danh phận, chức vị này kia và cũng có thể là vật chất tiền bạc mà thảy đều khởi đi từ việc lôi kéo lòng mộ mến của tha nhân dành cho mình. “Khốn cho các ngươi, hỡi các kinh sư và người Pharisêu giả hình! Các ngươi nuốt hết tài sản của các bà góa, lại còn làm bộ đọc kinh lâu giờ, cho nên các ngươi sẽ bị kết án nghiêm khắc hơn” (Mt 23,14).
Chước cám dỗ giả hình có thể xuất hiện cách tinh vi khiến tha nhân khó nhận ra mà lắm khi chính đương sự không dễ phát hiện nếu thiếu sự phản tỉnh và “lương thiện” thực sự. Đây là chước cám dỗ muốn làm hài lòng mọi người. Họ là những người thường nhún nhường trước các thế lực xã hội với nhiều lý lẽ biện minh là phải tôn trọng luật pháp và người thực thi pháp luật dẫu cho có nhiều trường hợp các luật lệ ấy là bất công, thậm chí là “phi pháp” và người thực thi pháp luật lại đang lạm quyền và lộng quyền. Với những người thuộc quyền thì họ vuốt ve bằng những lời lẽ yêu thương, cảm thông, an ủi, và cả động viên thường bằng công thức: “hãy cố nhẫn nại, hy sinh chịu khó…”, nhưng chủ yếu chỉ bằng ngôn từ. Mục đích chính của những vị này là dứt khoát “không để mất lòng ai” và cố gắng “được lòng” hầu hết mọi người. Trong tâm lý học số người này thường được xếp vào hạng “tâm lý cầu toàn”. Đã là cầu toàn thì thế nào cũng khó sống thật.
Trong sản xuất, kinh doanh, để trục lợi người ta thường qua mặt thiên hạ bằng mẫu mã bao bì, nhãn mác bên ngoài. Tuy nhiên người tiêu dùng bị lừa như chỉ một hai lần thôi vì sự giả dối sẽ bị phát hiện ngay. Trái lại trong các tương quan giao tiếp hay quản trị thì sự giả dối lại được khoác những chiếc áo đẹp và tinh xảo hơn khiến không chỉ tha nhân mà lắm khi cả đương sự cũng dễ bị lầm. Đó là sự tế nhị, sự tôn trọng, vẻ đạo đức… Vậy làm sao để có thể phân biệt thật giả để phong ngừa. Chúa Kitô cho chúng ta một tiêu chí để biện phân: “Xem quả thì biết cây”. “Anh em hãy coi chừng các ngôn sứ giả, họ đội lốt chiên mà đến với anh em; nhưng bên trong, họ là sói dữ tham mồi. Cứ xem họ sinh hoa quả nào, thì biết họ là ai. Ở bụi gai, làm gì có nho mà hái? Trên cây găng, làm gì có vả mà bẻ? Nên hễ cây tốt thì sinh quả tốt, cây xấu thì sinh quả xấu. Cây tốt không thể sinh quả xấu, cũng như cây xấu không thể sinh quả tốt (Mt 7,15-17). Và “quả” ở đây chủ yếu là nơi những người nghèo hèn, kém phận.
Thực tiển cuộc sống cho chúng ta thấy chính đám đông dân chúng, nhất là những người nghèo, đơn sơ chất phác thường hứng chịu hậu quả do sự giả dối trong sản xuất, kinh doanh buôn bán. Và họ cũng là đối tượng hàng đầu gánh hậu quả xấu trong việc quản trị, điều hành của những người có trách nhiệm thiếu sự trung thực. Xin đừng quên hậu quả trong lãnh vực này di hại lâu dài khó khắc phục ngày một ngày hai. Chính vì lý do này mà Chúa Giêsu thường nghiêm khắc lên án và có khi xem như là “thiếu tế nhị” kể cả với những người có vai vế lãnh đạo hàng đầu lúc bấy giờ. Bạn và tôi, chúng ta đang khoác những chiếc áo nào đây?
Lm. Giuse Nguyễn Văn Nghĩa – Ban Mê Thuột
DIỄN GIẢI - VẼ VỜI
“Khốn cho các ngươi nữa, hỡi các nhà thông luật! Các người chất lên vai kẻ khác những gánh nặng không thể gánh nổi, còn chính các ngươi, thì dù một ngón tay cũng không đụng vào”(Lc 11,46). Những lời lẽ gay gắt trên đây của Chúa Giêsu là nhắm đến giới kinh sư hay còn gọi là luật sĩ Do Thái giáo thời bấy giờ. Họ là những ai? Thưa là những vị thông thuộc Thánh Kinh đang nắm giữ nhiều vai vị cao trong Do Thái giáo. Họ đúng thật là các chuyên gia Kinh Thánh và đảm nhận vai trò giảng dạy dân chúng. Trong giáo hội Công giáo thì có thể xem tương đương như những thần học gia và các giám mục vốn được gọi là đấng “làm thầy dạy chân lý”. Xin có vài thiển ý về lời phê phán nghiêm khắc của Chúa Cứu Thế.
Chân lý xét như là chính nó (cái thực, điều đúng) thì trong sáng và khách quan. Tuy nhiên thực tiễn cho thấy do bởi sự khác nhau của các cách thế tiếp cận chân lý và lối trình bày diễn giải chân lý vì thế nhiều khi hóa thành rối rắm, bất nhất và dễ xa rời sự thật. Chuyện ngụ ngôn về các ông mù sờ voi là một đan cử. Những bản tường thuật các sự kiện trên thông tin quê nhà Việt Nam cũng cho thấy điều này chẳng hạn như chuyện “gạt tay trúng má, giơ chân chạm người…”.
Chước cám dỗ của tổ tiên xưa mà Thánh Kinh trình bày qua câu chuyện “Sáng thế” mãi còn đó với nhân loại mọi thời. Tội của Ađam-Evà không phải là muốn tìm hiểu chân lý, phân biệt điều đúng sai, phải trái, vì đây là điều chính đáng và phải đạo, đạo làm người. Tội của hai ông bà là muốn tự mình khẳng định chân lý theo quan điểm (góc nhìn) của mình và dĩ nhiên trên các tiêu chí chủ quan của mình. Và như thế cách mặc nhiên tổ tiên loài người tự cho mình là chủ của chân lý. Chước cám dỗ này càng tinh vi hơn khi ẩn nấp trong các kiểu cách diễn giải chân lý và áp dụng chân lý vào các hoàn cảnh cụ thể.
Sự sai lầm của nhiều nhà tiến sĩ luật thời Chúa Giêsu là ở điểm này. Việc giải thích hay cách áp dụng chân lý chỉ là những phương thế phục vụ chân lý thế nhưng nhiều khi vì quá chi li nên không chỉ đi lệch xa trọng tâm chân lý mà còn vô tình hay hữu ý đặt chúng trên cả chân lý. Chúa Giêsu đã từng lên án các tiến sĩ luật bấy giờ vì họ đã đề cao truyền thống là luật lệ của họ mà bỏ qua lề luật của Thiên Chúa vốn là chính chân lý (x.Mc 7,1-13). Đây là tình trạng mà Chúa Giêsu gọi là: “gạn lọc con muỗi nhưng lại nuốt con lạc đà” (Mt 23,24).
Khi diễn giải chân lý cách quá chi ly và vẽ vời quá chi tiết các kiểu áp dụng chân lý thì chúng ta sẽ dễ rơi vào chước cám dỗ làm những điều ấy vì “lợi ích của bản thân hay của tập thể mình”. “Lợi ích nhóm” là cụm từ đang phổ thông hiện nay nói về tình trạng nhiều người nắm quyền ra các cơ chế, luật lệ thường là có lợi cho tập thể của họ hơn là để phục vụ người dân. Chúa Giêsu đã mình nhiên vạch trần sự sai trái của nhiều tiến sĩ luật: “Khốn cho các ngươi, hỡi những kẻ dẫn đường đui mù! Vì các ngươi nói rằng: Ai lấy đền thờ mà thề, thì không có giá trị gì, nhưng ai lấy vàng trong đền thờ mà thề, thì mắc lời thề. Hỡi kẻ ngu ngốc và đui mù, chớ thì vàng hay là đền thờ thánh hoá vàng, cái nào trọng hơn? Các ngươi còn bảo rằng: Ai lấy bàn thờ mà thề, thì không giá trị gì, nhưng ai lấy của lễ để trên bàn thờ mà thề, thì mắc lời thề. Hỡi những kẻ đui mù, chớ thì của lễ hay là bàn thờ thánh hoá của lễ, cái nào trọng hơn? (Mt 23,16-19). Đã là người thì ít nhiều cũng có khi thất hứa, lỗi lời thề. Lấy vàng, lấy của lễ mà thề thì khi sai lỗi thì phải dâng của lễ, dâng vàng mà đền tạ. Thế là những người đặt ra lề luật được hưởng lợi một cách hợp luật!
Phải chăng việc diễn giải chân lý cách chi ly và việc vẽ với đủ thứ trong các luật lệ và lễ nghi tôn giáo đã, đang tồn tại và phát triển dưới nhiều hình thức? Xã hội càng phát triển thì các mối tương quan càng đa dạng vì thế cần có thêm nhiều cơ chế luật lệ để điều hòa. Tuy nhiên chước cám dỗ luôn còn và có đó vì ma quỷ không hề biết nghỉ ngơi. Một vị giáo sư Kinh Thánh chuyên về môn chú giải các thư thánh Phaolô hóm hĩnh với các chủng sinh đang học rằng: nếu thánh Phaolô sống lại liệu ngài có nhận ra các bức thư của ngài khi đã qua lăng kính của nhiều nhà chú giải không? Một chủng sinh dí dỏm lại: “Thưa cha giáo nếu thánh Phaolô cùng học với chúng con đây không biết ngài thi có đủ điểm trung bình không hè?” Và nếu trở lại thì chính Chúa Giêsu có nhận ra cung cách sống đức tin mà Người đã truyền cho các tông đồ và môn đệ năm xưa chăng? (x.Lc 18,8)
Lm. Giuse Nguyễn Văn Nghĩa – Ban Mê Thuột