Bạo lực gia đình: nguyên nhân, hậu quả và trách nhiệm của cộng đồng

BẠO LỰC GIA ĐÌNH: NGUYÊN NHÂN, HẬU QUẢ VÀ TRÁCH NHIỆM CỦA CỘNG ĐỒNG

Gia đình, tự bản chất, được kêu gọi là một "tổ ấm", một nơi chốn của yêu thương, an toàn và là trường học đầu tiên dạy con người về nhân bản và đức tin. Đó là tế bào căn bản của xã hội và là hình ảnh sống động của tình yêu Thiên Chúa. Khi nói đến hai từ "gia đình", người ta thường mường tượng đến hình ảnh của sự sum vầy, tiếng cười nói, sự hy sinh và nâng đỡ lẫn nhau. Thế nhưng, một thực tại đau đớn và phũ phàng đang len lỏi, gặm nhấm và phá hủy sự thánh thiêng của biết bao mái ấm, đó chính là vấn nạn bạo lực gia đình. Đây không phải là một hiện tượng mới, nhưng mức độ và tính chất phức tạp của nó trong xã hội hiện đại đang đặt ra một thách đố lớn lao cho lương tâm nhân loại và cho sự ổn định của xã hội. Bạo lực gia đình không đơn thuần là những cái tát, những trận đòn roi; nó là một con quái vật đa hình, biểu hiện qua cả lời nói miệt thị, sự kiểm soát kinh tế, sự áp đặt tình dục và sự khủng bố về tinh thần. Nhìn sâu vào thực trạng này, chúng ta không thể không trăn trở về những nguyên nhân sâu xa đã gieo mầm mống cho tội ác này, những hậu quả tàn khốc mà nó để lại, và trên hết, là trách nhiệm cấp bách của mỗi cá nhân cũng như toàn thể cộng đồng trong việc ngăn chặn và chữa lành vết thương nhức nhối này.

Khi tìm hiểu về cội rễ của bạo lực, chúng ta thấy nó đâm sâu vào nhiều tầng lớp của đời sống cá nhân và xã hội. Trước hết, phải kể đến những nguyên nhân xuất phát từ chính tâm lý và nhận thức lệch lạc của con người. Tư tưởng gia trưởng, "trọng nam khinh nữ", vốn đã ăn sâu trong tiềm thức của nhiều nền văn hóa Á Đông, đã vô tình trao cho người đàn ông quyền lực tuyệt đối trong gia đình, xem người vợ, người con như một tài sản thuộc sở hữu. Quyền "dạy vợ" bằng vũ lực, bằng sự áp đặt, được ngấm ngầm coi là một đặc quyền, một biểu hiện của "nam tính". Sự thiếu hụt về kỹ năng kiểm soát cảm xúc, đặc biệt là sự nóng giận, ghen tuông bệnh hoạn, và lòng tự ái bị tổn thương, cũng là những ngòi nổ trực tiếp. Nhiều kẻ gây bạo lực hôm nay lại chính là nạn nhân hoặc nhân chứng của bạo lực trong quá khứ; họ lớn lên trong một môi trường mà bạo lực được bình thường hóa, và họ tái lặp lại bi kịch đó trên chính những người thân yêu của mình. Đây là một vòng luẩn quẩn bi thảm của sự tổn thương không được chữa lành.

Bên cạnh đó, các yếu tố xã hội và kinh tế cũng góp phần không nhỏ vào việc làm bùng phát bạo lực. Áp lực nặng nề của "cơm áo gạo tiền", gánh nặng nợ nần, tình trạng thất nghiệp, hay sự chênh lệch giàu nghèo tạo ra một môi trường căng thẳng triền miên. Khi con người ta cảm thấy bế tắc, bất lực trước xã hội, họ có xu hướng tìm cách giải tỏa sự uất ức đó lên những người yếu thế hơn mình, và đáng buồn thay, đó lại chính là vợ con họ. Một tác nhân hủy diệt khác không thể không nhắc đến là rượu chè, cờ bạc và các chất gây nghiện. "Ma men" dẫn lối, làm lu mờ lý trí, thổi bùng sự hung hãn và thú tính. Bao nhiêu trận đòn thù tàn khốc đã xảy ra sau những cuộc nhậu nhẹt say xỉn, bao nhiêu tài sản gia đình đã đội nón ra đi theo những canh bạc, để lại gánh nặng và nỗi sợ hãi cho người ở lại. Sự thiếu hụt trong giao tiếp và thấu cảm giữa vợ chồng cũng là một mảnh đất màu mỡ cho bạo lực. Khi tình yêu ban đầu phai nhạt, khi hai người không còn khả năng đối thoại, lắng nghe và chia sẻ, những mâu thuẫn nhỏ nhặt tích tụ thành những bức tường ngăn cách. Họ dùng sự im lặng để trừng phạt nhau, và khi sự im lặng không còn tác dụng, họ dùng vũ lực để giải quyết xung đột, đẩy gia đình vào địa ngục trần gian.

Nhìn từ góc độ luân lý và thiêng liêng, gốc rễ sâu xa nhất của bạo lực gia đình chính là sự suy thoái về các giá trị đạo đức và sự thiếu vắng tình yêu đích thực. Khi con người đánh mất lòng kính sợ Thiên Chúa, khi họ không còn nhìn thấy hình ảnh của Ngài nơi người bạn đời của mình, họ sẵn sàng chà đạp lên nhân phẩm của nhau. Hôn nhân, vốn là một giao ước thánh thiêng, bị hạ thấp thành một hợp đồng dân sự, một sự chung sống tạm bợ dựa trên lợi ích và cảm xúc nhất thời. Sự ích kỷ, kiêu ngạo và chủ nghĩa cá nhân lên ngôi, thay thế cho tinh thần hy sinh, nhẫn nại và tha thứ. Khi trái tim con người trở nên chai đá, họ không còn biết yêu thương, không còn biết tôn trọng sự sống và phẩm giá của người khác. Bạo lực, trong bản chất của nó, là biểu hiện tột cùng của sự thất bại trong tình yêu và là một sự xúc phạm nặng nề đến Đấng Tạo Hóa, Đấng là Tình Yêu. Nó cho thấy một sự trống rỗng về tâm linh, một cơn đói khát hạnh phúc nhưng lại tìm kiếm sai đường, dẫn đến hủy diệt chính mình và người khác.

Hậu quả mà bạo lực gia đình để lại là một thảm kịch kéo dài qua nhiều thế hệ, tàn phá con người từ thể chất đến tinh thần. Đối với nạn nhân trực tiếp, thường là phụ nữ, đó là những vết thương thể xác, từ những vết bầm tím, gãy xương, cho đến những tổn thương nội tạng, suy giảm sức khỏe vĩnh viễn, thậm chí là cái chết. Nhưng nỗi đau còn khủng khiếp hơn cả là những sang chấn tâm lý. Họ sống trong sợ hãi, lo âu, trầm cảm, mất ngủ triền miên. Lòng tự trọng bị vùi dập, họ mất niềm tin vào bản thân, vào cuộc sống và có thể tìm đến con đường tự vẫn như một lối thoát duy nhất. Ngôi nhà, vốn phải là nơi trú ẩn an toàn, lại trở thành một nhà tù giam lỏng, nơi họ phải chịu đựng sự hành hạ cả về thể xác lẫn tinh thần. Sự im lặng cam chịu của họ đôi khi không phải vì họ yếu đuối, mà vì họ sợ hãi cho sự an toàn của con cái, hoặc bị ràng buộc, lệ thuộc về kinh tế, không còn nơi nào để đi.

Những đứa trẻ lớn lên trong một gia đình có bạo lực là những nạn nhân thầm lặng nhưng chịu tổn thương sâu sắc nhất. Chúng không chỉ chứng kiến cảnh cha mẹ mình mắng chửi, đánh đập nhau, mà đôi khi chính chúng cũng trở thành đối tượng trút giận. Tâm hồn non nớt của trẻ thơ bị bao phủ bởi một đám mây đen của sự sợ hãi, bất an và căm hận. Chúng có xu hướng phát triển lệch lạc về tâm lý, trở nên hung hăng, bạo lực giống cha mình, hoặc ngược lại, trở nên tự ti, khép kín, trầm cảm và dễ bị bắt nạt. Việc học hành sa sút, các mối quan hệ xã hội gặp trở ngại. Đau đớn hơn, hình ảnh về tình yêu, hôn nhân và gia đình trong mắt chúng bị bóp méo hoàn toàn. Vết thương tâm lý thời thơ ấu này sẽ đi theo chúng suốt cả cuộc đời, và như đã nói, chúng có nguy cơ rất cao trở thành người gây bạo lực hoặc nạn nhân của bạo lực trong tương lai, tạo nên một vòng xoáy bệnh hoạn không hồi kết. Hạnh phúc tuổi thơ bị đánh cắp, và tương lai của chúng bị đe dọa nghiêm trọng.

Bạo lực gia đình không chỉ hủy hoại nạn nhân và những đứa trẻ, mà chính người gây ra bạo lực cũng là một nạn nhân của sự hận thù và mất nhân tính. Mặc dù họ có thể thể hiện quyền lực bằng nắm đấm, nhưng sâu thẳm bên trong, họ là những con người thất bại trong việc làm chủ bản thân, thất bại trong vai trò làm chồng, làm cha. Họ có thể phải đối mặt với sự trừng phạt của pháp luật, sự xa lánh của xã hội, và trên hết, là sự đổ vỡ của chính gia đình mình. Họ mất đi sự tôn trọng, tình yêu thương của vợ con. Sự cô độc, tội lỗi và nỗi ân hận (dù có thể muộn màng) sẽ gặm nhấm tâm hồn họ. Về lâu dài, chính họ cũng là người chịu thiệt thòi khi về già không còn ai nương tựa, chăm sóc. Và nếu nhìn ở tầm mức xã hội, bạo lực gia đình làm xói mòn nền tảng đạo đức, gây bất ổn trật tự. Gia đình tan vỡ (ly thân, ly dị) tạo ra gánh nặng cho hệ thống an sinh xã hội, y tế và tư pháp. Một xã hội mà các tế bào gia đình không lành mạnh thì không thể là một xã hội phát triển bền vững và văn minh.

Trước thảm kịch nhức nhối này, không một ai trong chúng ta có quyền dửng dưng hay vô cảm. Sự im lặng đồng nghĩa với sự đồng lõa. Thái độ "đèn nhà ai nhà nấy rạng" hay "chuyện vợ chồng người ta, mình xen vào làm gì" là một thái độ vô trách nhiệm, thiếu tình người và đi ngược lại với tinh thần bác ái Kitô giáo. Chúng ta đều là người thân cận của nhau, và chúng ta có trách nhiệm bảo vệ sự sống và phẩm giá của anh chị em mình. Trách nhiệm đầu tiên thuộc về mỗi cá nhân, những người hàng xóm, láng giềng. Cần phải có sự can đảm để lên tiếng, can thiệp một cách khôn ngoan khi chứng kiến bạo lực, báo cho cơ quan chức năng, hoặc ít nhất là đề nghị một sự giúp đỡ, một nơi tạm lánh an toàn cho nạn nhân. Một lời hỏi thăm, một sự quan tâm đúng lúc có thể cứu được một mạng người và mang lại cho nạn nhân niềm hy vọng.

Trách nhiệm lớn hơn thuộc về các cơ quan đoàn thể xã hội và hệ thống pháp luật. Luật Phòng chống Bạo lực Gia đình cần được thực thi một cách nghiêm minh, quyết liệt, chứ không chỉ dừng lại ở mức độ hòa giải hình thức tại cơ sở. Các quy trình bảo vệ nạn nhân cần phải nhanh chóng, hiệu quả và bảo mật. Nạn nhân cần được cung cấp sự hỗ trợ về y tế, tâm lý, pháp lý và nhà tạm lánh an toàn. Các tổ chức như Hội Liên hiệp Phụ nữ, các đoàn thể xã hội cần phải thực sự trở thành chỗ dựa vững chắc, chủ động tiếp cận và giúp đỡ nạn nhân, thay vì chờ đợi họ lên tiếng. Cần phải có những biện pháp xử lý mạnh tay, mang tính răn đe đối với kẻ gây bạo lực, đồng thời cũng cần có những chương trình giáo dục, trị liệu tâm lý bắt buộc cho họ để thay đổi hành vi từ gốc rễ.

Cuối cùng, nhưng không kém phần quan trọng, là trách nhiệm của các tổ chức tôn giáo và cộng đồng đức tin. Đối với người Công giáo, mỗi giáo xứ, mỗi cộng đoàn phải thực sự là một "gia đình của các gia đình", một nơi chữa lành và nâng đỡ. Vai trò của công tác mục vụ gia đình là vô cùng cấp thiết. Cần phải đầu tư nghiêm túc vào các khóa chuẩn bị hôn nhân, không chỉ về giáo lý mà còn về tâm lý, kỹ năng sống, kỹ năng giải quyết xung đột. Các linh mục, tu sĩ cần được đào tạo để có thể đồng hành, tư vấn và can thiệp hiệu quả cho những gia đình đang gặp khủng hoảng. Bài giảng từ tòa giảng phải mạnh mẽ lên án tội ác bạo lực gia đình, đồng thời rao giảng về vẻ đẹp của tình yêu chung thủy, sự tôn trọng nhân phẩm và ơn tha thứ. Cộng đoàn phải là một mạng lưới yêu thương, sẵn sàng dang tay đón nhận, bảo vệ và phục hồi những tâm hồn đang tan nát vì bạo lực.

Tóm lại, bạo lực gia đình là một vết thương sâu độc đang làm băng hoại những giá trị tốt đẹp nhất của gia đình và xã hội. Nó xuất phát từ sự kết hợp của nhận thức sai lầm, áp lực xã hội, sự thiếu hụt kỹ năng sống và một sự khô cằn về tâm linh. Hậu quả của nó là sự hủy diệt con người một cách toàn diện. Để đẩy lùi bóng tối này, không thể chỉ dựa vào nỗ lực của riêng ai, mà cần một sự chung tay của cả cộng đồng. Từ sự thay đổi nhận thức của mỗi cá nhân, sự nghiêm minh của pháp luật, đến sự vào cuộc tích cực của các đoàn thể và nhất là sự chữa lành từ tình yêu thương và ân sủng. Mỗi chúng ta được mời gọi để trở thành những người xây dựng hòa bình, bắt đầu từ chính gia đình mình, và can đảm bảo vệ sự thật, công lý và tình yêu thương, để mỗi mái nhà thực sự là một "tổ ấm", một nơi mà Thiên Chúa ngự trị và con người được sống trong hạnh phúc và phẩm giá trọn vẹn.