Cha mẹ làm gương: tầm quan trọng của việc làm gương trong giáo dục con cái

CHA MẸ LÀM GƯƠNG: TẦM QUAN TRỌNG CỦA VIỆC LÀM GƯƠNG TRONG GIÁO DỤC CON CÁI

Trong hành trình vạn dặm của một đời người, không có cuốn sách nào quan trọng và ảnh hưởng sâu sắc bằng cuốn sách cuộc đời mà cha mẹ đã sống, đã viết ra từng ngày trước mắt con cái mình. Việc làm gương của cha mẹ không chỉ là một phương pháp sư phạm, mà còn là một quy luật tự nhiên, một ngôn ngữ vô thanh nhưng đầy quyền năng, định hình nhân cách và hệ thống giá trị của đứa trẻ từ những năm tháng đầu đời cho đến khi chúng trưởng thành và tự lập. Gia đình là trường học đầu tiên và căn bản nhất, nơi mỗi lời nói, mỗi hành động, thậm chí là mỗi thái độ ứng xử thầm lặng của người lớn đều được ghi chép cẩn thận vào tiềm thức non nớt của con trẻ. Chúng ta thường lo lắng về những gì con cái học được ở trường, trên mạng xã hội hay từ bạn bè, nhưng ít khi nhìn nhận đủ tầm quan trọng rằng, chính tấm gương sống của cha mẹ mới là nhân tố quyết định nhất trong việc xây dựng nền tảng đạo đức, tinh thần và nhân bản cho con.

Cơ chế học hỏi của trẻ em chủ yếu dựa vào sự quan sát và bắt chước. Trước khi có khả năng tư duy trừu tượng hay phân tích logic, trẻ đã là những "nhà khoa học" tí hon, miệt mài quan sát thế giới xung quanh, đặc biệt là những người thân cận nhất—cha và mẹ. Hành vi của cha mẹ, dù là trong lúc vui vẻ hay giận dữ, khi đối diện với thành công hay thất bại, khi đối xử với nhau hay với người ngoài xã hội, đều trở thành khuôn mẫu, thành chuẩn mực vô điều kiện. Nếu một người cha cư xử tôn trọng và dịu dàng với mẹ, đứa trẻ trai sẽ học được cách trở thành người đàn ông tử tế, còn đứa trẻ gái sẽ hiểu thế nào là sự xứng đáng được tôn trọng. Ngược lại, nếu môi trường gia đình đầy rẫy sự nóng nảy, thiếu kiên nhẫn, hay sử dụng ngôn từ thô tục, đứa trẻ sẽ mặc nhiên coi đó là cách phản ứng bình thường trước áp lực cuộc sống, và những hành vi tiêu cực này sẽ sớm được lặp lại một cách tự nhiên trong tương lai. Sự bắt chước diễn ra ở mức độ vô thức, ngấm sâu vào bản năng hơn là những bài giảng đạo đức khô khan hay những lời khuyên răn sáo rỗng.

Tầm quan trọng của việc làm gương còn thể hiện rõ nét trong việc xây dựng đời sống đức tin và tâm linh, đặc biệt trong các gia đình có truyền thống Công giáo. Cha mẹ là người đầu tiên và quan trọng nhất giới thiệu Thiên Chúa cho con cái, không phải qua những bài giáo lý cao siêu, mà qua cách sống đạo mỗi ngày. Khi con cái thấy cha mẹ siêng năng cầu nguyện, dành thời gian thinh lặng bên Lời Chúa, hay tham dự Thánh Lễ với một thái độ sốt sắng và nghiêm túc, chúng sẽ cảm nhận được sự hiện diện và quyền năng của Đức Tin một cách chân thật nhất. Một người mẹ sẵn sàng chia sẻ của cải vật chất dù ít ỏi của mình cho người nghèo, một người cha kiên nhẫn tha thứ cho lỗi lầm của con cái và sẵn lòng xin lỗi vợ/chồng khi mắc sai lầm, chính là đang minh họa cho con thấy ý nghĩa cụ thể của lòng bác ái và sự khiêm nhường theo tinh thần Phúc Âm. Tấm gương về đời sống thiêng liêng này sẽ là tài sản vô giá giúp con cái giữ vững đức tin khi chúng phải đối mặt với những cám dỗ và thử thách của thế giới bên ngoài sau này.

Tuy nhiên, làm gương không phải là trở thành người hoàn hảo, vì không ai trong chúng ta là hoàn hảo. Thực chất, việc làm gương hiệu quả nhất lại nằm ở khả năng cha mẹ làm mẫu về cách đối diện với sự không hoàn hảo và xử lý những mâu thuẫn trong cuộc sống. Trong xã hội đầy áp lực ngày nay, cha mẹ cần phải làm gương về sự kiên cường và khả năng phục hồi sau thất bại. Khi cha mẹ đối diện với những khó khăn tài chính, thất bại trong công việc hay sự căng thẳng trong các mối quan hệ bằng sự bình tĩnh, lạc quan và tìm kiếm giải pháp thay vì than vãn hay đổ lỗi, con cái học được bài học vô giá về sự dũng cảm và tinh thần trách nhiệm. Quan trọng hơn nữa, khi cha mẹ tranh cãi, họ phải làm gương về cách giải quyết xung đột một cách văn minh, không xúc phạm nhau, và sau đó là cách hòa giải, xin lỗi và làm hòa. Việc cha mẹ dám thừa nhận lỗi lầm và nói lời xin lỗi với nhau hay thậm chí với chính con cái mình là một hành động giáo dục mạnh mẽ hơn mọi lời giảng, vì nó dạy con về lòng khiêm tốn, sự thật thà và sức mạnh chữa lành của sự tha thứ.

Ngoài những giá trị đạo đức và tinh thần, cha mẹ còn phải làm gương trong việc hình thành thói quen sống và thái độ làm việc. Đứa trẻ nhìn thấy cha mẹ mình cần cù, trung thực trong công việc, trân trọng lao động và sống có trách nhiệm với cộng đồng sẽ tự động tiếp thu những phẩm chất đó. Nếu cha mẹ suốt ngày phàn nàn về công việc, thể hiện thái độ lười biếng hoặc thiếu trung thực, thì con cái sẽ khó lòng phát triển được tinh thần làm việc chăm chỉ và sự tự giác. Trong thời đại công nghệ số bùng nổ, việc làm gương càng trở nên thách thức và cần thiết hơn bao giờ hết, đặc biệt là trong cách sử dụng thiết bị điện tử. Nếu cha mẹ luôn dán mắt vào điện thoại, xem tivi vô độ và bỏ bê giao tiếp trực tiếp với con cái, thì đừng ngạc nhiên khi con cái cũng làm điều tương tự và trở nên nghiện ngập với thế giới ảo. Cha mẹ cần phải làm gương về cách cân bằng giữa công việc, giải trí và thời gian chất lượng dành cho gia đình, đặt ra giới hạn sử dụng màn hình cho chính mình trước khi áp dụng cho con.

Mối nguy hại lớn nhất đối với việc làm gương là sự đạo đức giả, là thái độ "nói một đằng, làm một nẻo." Trẻ em là những người quan sát tinh tường nhất, chúng có khả năng phát hiện ra sự mâu thuẫn giữa lời nói và hành động của cha mẹ một cách nhanh chóng và đau đớn. Những lời dạy về sự trung thực sẽ trở nên vô nghĩa nếu cha hoặc mẹ nói dối để trốn tránh một cuộc điện thoại hay gian lận trong một việc nhỏ nhặt. Những lời khuyên về việc tôn trọng người lớn sẽ mất đi giá trị nếu cha mẹ thường xuyên nói xấu người khác sau lưng hoặc đối xử thô lỗ với người phục vụ. Sự không nhất quán này không chỉ làm giảm uy tín của cha mẹ mà còn gieo rắc sự hoài nghi và ngờ vực vào tâm hồn trẻ, khiến chúng cảm thấy bối rối về ranh giới đúng sai và có thể dẫn đến việc trẻ khinh thường những giá trị đạo đức mà gia đình cố gắng truyền dạy. Do đó, việc làm gương đòi hỏi sự toàn vẹn và nhất quán, một sự hòa hợp giữa nội tâm và hành động bên ngoài.

Để thực hiện việc làm gương một cách hiệu quả, cha mẹ cần biến nó thành một nghệ thuật sống, bắt đầu từ những hành động nhỏ bé và thường ngày. Đó là thói quen đọc sách mỗi tối thay vì lướt mạng xã hội; là lời cảm ơn chân thành dành cho người giúp đỡ mình; là sự kiên nhẫn lắng nghe khi con cái tâm sự, dù câu chuyện có vẻ ngây ngô hay lặt vặt; là việc giữ lời hứa dù chỉ là một lời hứa nhỏ. Đó là cách cha mẹ quản lý thời gian, chi tiêu tiền bạc một cách khôn ngoan, và tham gia vào các hoạt động phục vụ cộng đồng. Những hành động tưởng chừng đơn giản này lại chính là những viên gạch vững chắc xây nên nhân cách cao đẹp của con. Làm gương không phải là trình diễn cho con xem mình tốt đẹp thế nào, mà là sống một cách có chủ đích và có trách nhiệm, chấp nhận rằng cuộc đời mình chính là một giáo trình mở, nơi con cái được phép đọc, học và đúc kết kinh nghiệm mỗi ngày.

Tóm lại, vai trò làm gương của cha mẹ là nền tảng không thể thiếu trong giáo dục con cái, là phương thức truyền tải giá trị mạnh mẽ và bền vững nhất. Một thế hệ trẻ được nuôi dưỡng bởi những tấm gương sống động, chân thật và đầy yêu thương sẽ không chỉ lớn lên thành những công dân tốt, mà còn trở thành những người có khả năng yêu thương, phục vụ và đối diện với cuộc sống bằng tinh thần trách nhiệm. Việc làm gương đòi hỏi sự tự giáo dục không ngừng của cha mẹ, là một sự đầu tư nghiêm túc vào tương lai của con cái và của xã hội. Cha mẹ là tấm gương, là ánh sáng đầu tiên soi rọi con đường cho con, và đó là một trách nhiệm thiêng liêng mà không ai có thể thay thế.

Lm. Anmai, CSsR.