ĐGH Leo: Khảo cổ học Kitô giáo là ơn gọi và hình thức yêu thương Giáo hội và nhân loại
ĐGH Leo: Khảo cổ học Kitô giáo là ơn gọi và hình thức yêu thương Giáo hội và nhân loại
Việc khai quật, trực tiếp chạm vào những di tích, tái khám phá sức sống của thời gian—công việc của nhà khảo cổ học Kitô giáo không chỉ liên quan đến những vật chất “mà còn mở rộng đến những gì thực sự thuộc về con người”: những bàn tay đã tạo ra những hiện vật được tìm thấy, “những bộ óc đã hình thành nên chúng, và những trái tim đã yêu thương chúng.”
Đây là một trong những đặc điểm của khảo cổ học Kitô giáo mà Đức Thánh Cha nhấn mạnh trong Tông thư về tầm quan trọng của khảo cổ học nhân dịp kỷ niệm 100 năm Viện Khảo cổ học Kitô giáo Giáo hoàng, được công bố hôm thứ Năm, ngày 11 tháng Mười Hai năm 2025.
Làm cho Mầu nhiệm trở nên hữu hình
Vật chất và mầu nhiệm là hai sợi chỉ giao nhau trong khảo cổ học Kitô giáo, Đức Thánh Cha Leo nói, chính xác là bởi vì “Kitô giáo không được sinh ra từ một ý niệm, mà qua xác thịt… qua một cung lòng, một thân thể và một ngôi mộ.”
“Ở cốt lõi chân thực nhất,” Đức Thánh Cha giải thích, đức tin Kitô giáo mang tính lịch sử, dựa trên những sự kiện cụ thể, những khuôn mặt, cử chỉ và lời nói được thốt ra bằng một ngôn ngữ, thời đại và môi trường cụ thể. Đây chính là điều mà khảo cổ học khám phá và làm trở nên hữu hình.”
Ngài sau đó nhắc lại rằng “Thiên Chúa đã chọn nói bằng ngôn ngữ của loài người, bước đi trên trái đất và cư ngụ ở những nơi chốn, nhà cửa, nhà thờ và đường phố.”
Đây là lý do tại sao, “trong thời đại được đánh dấu bởi trí tuệ nhân tạo và bởi sự khám phá vô số thiên hà, khảo cổ học Kitô giáo vẫn có thể là một lĩnh vực nghiên cứu hiệu quả cho xã hội và cho Giáo hội.
“Thần học Kitô giáo,” Đức Thánh Cha Leo nói, “không thể được hiểu đầy đủ nếu không hiểu được những địa điểm và bằng chứng vật chứng cho đức tin của những thế kỷ đầu.”
“Không có gì được chạm đến bởi đức tin là không quan trọng”
Do đó, khảo cổ học và thần học đan xen trong công việc của nhà khảo cổ học Kitô giáo, làm nền tảng cho nó bằng sự nhạy bén sâu sắc để xử lý cẩn thận “dấu vết vật chất của đức tin.”
“Qua việc nghiên cứu đá, tàn tích và những hiện vật khác, khảo cổ học dạy chúng ta rằng không có gì được chạm đến bởi đức tin là tầm thường,” Đức Thánh Cha nói. “Khảo cổ học… dạy chúng ta rằng ngay cả mảnh bằng chứng nhỏ nhất cũng đáng được chú ý, rằng mọi chi tiết đều có giá trị và không có gì có thể bị loại bỏ.”
Do đó, khảo cổ học có thể được xem như “một trường học về tính bền vững văn hóa và sinh thái tâm linh,” dạy chúng ta tôn trọng “vật chất, ký ức và lịch sử.”
Không có gì bị bỏ đi; thay vào đó, những di tích lịch sử, ngay cả những vật nhỏ nhất, đều được bảo tồn và giải mã, bởi vì đằng sau mỗi phát hiện đều ẩn chứa “tinh thần của một thời đại, ý nghĩa của đức tin và sự tĩnh lặng của lời cầu nguyện.”
“Ánh nhìn” của nhà khảo cổ học, Đức Thánh Cha nói, “là một ánh nhìn có thể dạy chúng ta rất nhiều điều về mục vụ và giáo lý ngày nay.”
Khảo cổ học và thần học
“Đồng thời,” Đức Thánh Cha Leo tiếp tục, “những công cụ kỹ nghệ tân tiến có thể cho phép chúng ta thu thập thông tin mới từ những phát hiện từng được coi là không đáng kể.”
Theo nghĩa này, ngài viết, “khảo cổ học cũng là một trường học của hy vọng.”
Nhắc lại tông hiến Veritatis gaudium của Đức Giáo hoàng Phanxicô, Đức Thánh Cha Leo nhấn mạnh rằng “khảo cổ học, cùng với lịch sử Giáo hội và giáo phụ học, cần được xếp vào hàng những môn học cơ bản trong việc đào tạo thần học.”
Thực tế, khảo cổ học không chỉ nói về những sự vật trong quá khứ, mà còn nói về con người, giúp chúng ta hiểu “Làm thế nào mà Mặc Khải được thể hiện trong lịch sử, làm thế nào mà Tin Mừng được diễn đạt và hình thành trong những nền văn hóa.”
Do đó, một nền thần học bao hàm khảo cổ học, “thần học lắng nghe thân thể của Giáo hội, đánh giá những vết thương của Giáo hội, đọc những dấu hiệu của Giáo hội và được chạm đến bởi lịch sử của Giáo hội.”
Đồng thời, nó cũng là “một hình thức bác ái bởi vì nó lên tiếng cho sự im lặng của lịch sử, khôi phục phẩm giá cho những người bị lãng quên và làm sáng tỏ sự thánh thiện vô danh của nhiều tín hữu đã góp phần xây dựng Giáo hội.”
Sứ mệnh truyền giáo
“Sứ mệnh của khảo cổ học Kitô giáo” cũng là truyền giáo, “giúp Giáo hội nhớ về nguồn gốc của mình, bảo tồn ký ức về khởi đầu của mình và kể lại lịch sử cứu độ không chỉ bằng lời nói, mà còn bằng hình ảnh, hình thức và không gian.”
“Trong thời đại mà văn hóa thường đánh mất tầm nhìn về cội nguồn của mình,” Đức Thánh Cha Leo viết, “khảo cổ học trở thành một công cụ quý báu cho việc truyền giáo dựa trên chân lý lịch sử để khơi dậy niềm hy vọng Kitô giáo trong sự mới mẻ của Thần Khí.”
Việc xem xét cách Tin Mừng được đón nhận trong quá khứ tạo động lực để truyền bá nó ngày nay, không chỉ nói với những tín hữu, mà còn với những người không tin “những người đặt câu hỏi về ý nghĩa của cuộc sống,” cũng như với giới trẻ “những người thường tìm kiếm sự chân thực và ý nghĩa.”
Đức Thánh Cha Leo nhấn mạnh rằng khảo cổ học cũng có thể là “một công cụ mạnh mẽ cho đối thoại, giúp xây dựng cầu nối giữa những thế giới, nền văn hóa và thế hệ xa cách. Nó có thể làm chứng cho thực tế rằng đức tin Kitô giáo chưa bao giờ là một thực tại tĩnh tại, mà là một sức mạnh năng động, có khả năng thẩm thấu vào những tầng lớp sâu thẳm nhất của lịch sử nhân loại.”
Ký ức sống động và hòa giải
Một trong những thế mạnh của khảo cổ học là khả năng mang đến cái nhìn thoáng qua về “sức mạnh của một sự tồn tại vượt thời gian và vượt lên trên vật chất”.
Điều này cũng giải thích cho sự liên quan đặc biệt của nó với thần học về Mặc Khải. Khảo cổ học Kitô giáo “soi sáng những văn bản bằng chứng cứ vật chất… xem xét, bổ sung và kiểm tra kỹ lưỡng những nguồn văn bản. Trong một số trường hợp, nó xác nhận tính xác thực của những truyền thống. Những lúc khác, nó đặt chúng vào bối cảnh thích hợp, hoặc thậm chí đặt ra những câu hỏi mới.”
Vì vậy, Đức Thánh Cha nói, “nếu thần học muốn trung thành với Mặc Khải, nó phải luôn mở lòng với sự phức tạp của lịch sử,” với những thách thức và xung đột, “những khoảnh khắc tăm tối cũng như huy hoàng.”
“Không phải ngẫu nhiên,” Đức Thánh Cha Leo nói thêm, “rằng sự hiểu biết sâu sắc hơn về mầu nhiệm của Giáo Hội đi đôi với việc trở về nguồn gốc của nó… Giáo Hội thức tỉnh và đổi mới bằng cách nghiên cứu cách thức nó được sinh ra và điều gì định nghĩa nó sâu sắc nhất.”
Điều này không có nghĩa là “thu hẹp đời sống Giáo hội thành một sự sùng bái quá khứ” mà thay vào đó là vấn đề “ký ức sinh động… khả năng làm cho quá khứ nói lên hiện tại, và sự khôn ngoan trong việc nhận ra vai trò của Chúa Thánh Thần trong việc hướng dẫn lịch sử. Đó là lòng trung thành sáng tạo, chứ không phải là sự bắt chước máy móc.”
Đức Thánh Cha nói rằng, khảo cổ học Kitô giáo do đó có thể cung cấp “một ngôn ngữ chung, một nền tảng chung và một ký ức hòa giải,” giúp chúng ta nhận ra “sự thống nhất tồn tại trong sự đa dạng” và do đó trở thành “một nơi lắng nghe, một không gian đối thoại và một công cụ phân định.”
Không phải kiến thức của giới tinh hoa
Đức Thánh Cha Leo lưu ý rằng Đức Giáo hoàng Piô XI đã thành lập Viện Khảo cổ học Kitô giáo Giáo hoàng vào năm 1925 trong Năm Thánh Hòa bình, trong khi lễ kỷ niệm 100 năm thành lập diễn ra trong Năm Thánh Hy vọng—một sự trùng hợp có thể mang lại những chân trời mới cho nhân loại đang bị lung lay bởi quá nhiều cuộc chiến tranh.
Viện được thành lập, trong bối cảnh khí hậu hậu chiến đầy bất ổn, “với lòng can đảm và tầm nhìn xa,” Đức Thánh Cha khẳng định, đây là một cử chỉ thách thức chúng ta ngày nay hiểu rằng việc trung thành với tinh thần nền tảng của nó không có nghĩa là “tự giới hạn mình trong kiến thức thượng lưu” mà là “chia sẻ, giao tiếp và thu hút người khác”.
Về vấn đề này, sự hiệp thông với những tổ chức khác tham gia vào khảo cổ học, như Học viện Khảo cổ học Roma, Ủy ban Khảo cổ học Thánh, Học viện Cultorum Martyrum và Viện Khảo cổ học Kitô giáo là điều cơ bản, Đức Thánh Cha nói.
“Khảo cổ học cũng có thể mang lại cơ hội hợp tác hiệu quả với Kitô giáo Đông phương,” Đức Thánh Cha Leo nói thêm, “Những hầm mộ và nhà thờ chung, cũng như những thực hành phụng vụ tương tự và các sách ghi chép về những vị tử đạo hội tụ đều tạo thành một di sản văn hóa và tinh thần cần được trân trọng cùng nhau”.
Một sứ mệnh của hy vọng
Đức Thánh Cha Leo viết, “Giáo Hội được kêu gọi giáo dục con người về ký ức, và khảo cổ học Kitô giáo là một trong những công cụ cao quý nhất để làm điều đó — không phải để trốn tránh quá khứ, mà là sống có ý thức trong hiện tại và hướng tới một tương lai bền vững.”
Theo nghĩa này, ngài nói, khảo cổ học Kitô giáo “cũng là một sứ mệnh của hy vọng,” bởi vì “nó cho thấy rằng đức tin đã vượt qua những thời kỳ khó khăn và chống lại sự bách hại, khủng hoảng và thay đổi… đã được cách tân và tái sinh… rằng Tin Mừng luôn có sức mạnh sinh sôi, rằng Giáo Hội luôn được tái sinh, và rằng hy vọng chưa bao giờ phai nhạt.”
Cuối cùng, Đức Thánh Cha Leo kêu gọi các giám mục và các nhà lãnh đạo văn hóa và giáo dục, khuyến khích giới trẻ, giáo dân và các linh mục nghiên cứu khảo cổ học.
Và đối với những người đang thực hành khảo cổ học Kitô giáo, Đức Thánh Cha bày tỏ sự trân trọng của mình, nói rằng, “Công việc của các bạn có giá trị vô cùng to lớn.”
“Khảo cổ học Kitô giáo là một sự phục vụ, một ơn gọi và một hình thức yêu thương đối với Giáo Hội và nhân loại,” Đức Thánh Cha Leo kết luận.
Ngài mời gọi những người đảm nhận sự phục vụ này “hãy trung thành với mục đích chân chính và sâu sắc với sự cam kết của các bạn: cố gắng làm cho Ngôi Lời sự sống hiện hữu, làm chứng rằng Thiên Chúa đã nhập thể, rằng ơn cứu độ đã để lại dấu ấn, và rằng Mầu Nhiệm này đã trở thành một chuyện kể lịch sử.”
Nguyễn Minh Sơn