Giải thích về bậc lễ trong năm phụng vụ: lễ nào cao hơn lễ nào?

Giải thích về bậc lễ trong năm phụng vụ: lễ nào cao hơn lễ nào?

Hãy tưởng tượng năm Phụng vụ của Giáo Hội giống như một năm sinh hoạt trong một gia đình lớn. Trong gia đình đó, có những ngày rất bình thường, chỉ có bữa cơm đầm ấm. Lại có những ngày đặc biệt hơn một chút, như sinh nhật của một người con. Rồi có những ngày trọng đại hơn nữa, như kỷ niệm ngày cưới của cha mẹ. Và trên hết, có những ngày cực kỳ trọng đại, có một không hai, mà tất cả con cháu dù ở đâu cũng phải quy tụ về, chẳng hạn như Đại Lễ Kim Khánh Hôn Phối của ông bà.

Giáo Hội, với tư cách là người Mẹ và người Thầy (Mater et Magistra), cũng sắp xếp các ngày lễ trong năm theo một trật tự tương tự như vậy. Có những ngày lễ lớn, có những ngày lễ nhỏ hơn, có những ngày bình thường. Sự phân bậc này không phải là tùy tiện, mà hoàn toàn dựa trên tầm quan trọng của mầu nhiệm đức tin mà chúng ta cử hành. Mục đích là để giúp chúng ta, con cái của Mẹ Giáo Hội, tập trung tâm hồn vào những gì là cốt lõi nhất của đức tin, đồng thời không quên tôn vinh các Thánh nhân là những tấm gương sáng cho chúng ta.

Toàn bộ quy định này được ghi rõ trong một văn kiện chính thức gọi là "Quy Chế Tổng Quát Về Năm Phụng Vụ và Niên Lịch". Những gì tôi trình bày dưới đây đều dựa trên văn kiện nền tảng này.

Phần I: Tại sao phải phân bậc các ngày Lễ?

Trước khi đi vào chi tiết lễ nào cao hơn, chúng ta cần hiểu TẠI SAO lại có sự phân bậc này.

1.    Để Nhấn Mạnh Mầu Nhiệm Vượt Qua là Trung Tâm: Trái tim của đức tin Kitô giáo là Mầu Nhiệm Vượt Qua – tức là Cuộc Khổ Nạn, Cái Chết và Sự Phục Sinh của Chúa Giêsu Kitô. Tất cả mọi thứ trong năm Phụng vụ đều xoay quanh đỉnh cao này. Vì vậy, những lễ nào liên quan trực tiếp đến Chúa Kitô và công cuộc cứu chuộc của Ngài sẽ có bậc cao nhất. Các lễ về Đức Mẹ và các Thánh, dù rất quan trọng, cũng là để tôn vinh Thiên Chúa và làm sáng tỏ hơn Mầu Nhiệm Chúa Kitô.

2.    Với Mục Đích Sư Phạm (Dạy Dỗ): Giáo Hội dùng năm Phụng vụ như một cuốn sách giáo lý sống động. Qua các mùa (Mùa Vọng, Giáng Sinh, Chay, Phục Sinh, Thường Niên) và các bậc lễ, Giáo Hội dẫn dắt chúng ta đi lại toàn bộ lịch sử cứu độ, từ lúc mong chờ Đấng Cứu Thế đến khi Ngài đến, rao giảng, chịu chết, sống lại, lên trời và gửi Chúa Thánh Thần đến. Việc phân bậc giúp chúng ta biết lúc nào cần tập trung tâm hồn cách đặc biệt.

3.    Để Giải Quyết Khi "Trùng Lễ": Trong một năm có 365 ngày nhưng lại có hàng ngàn vị thánh. Chắc chắn sẽ có những ngày lễ trùng nhau. Ví dụ, một lễ kính Thánh Tông Đồ có thể rơi vào một ngày Chúa Nhật Mùa Chay. Vậy chúng ta sẽ cử hành lễ nào? Bảng phân bậc sẽ cho chúng ta câu trả lời chính xác, đảm bảo sự hợp nhất trong toàn thể Giáo Hội.

Phần II: Bảng phân hạng chi tiết các bậc lễ (Từ cao xuống thấp)

Giáo Hội chia các ngày lễ thành 4 bậc chính. Chúng ta sẽ đi từ bậc cao nhất xuống thấp nhất.

BẬC I: LỄ TRỌNG (SOLEMNITAS)

Đây là bậc lễ cao nhất, quan trọng nhất, là những "đại tiệc" trong gia đình Giáo Hội. Lễ Trọng cử hành những mầu nhiệm đức tin nền tảng nhất.

·        Đặc điểm nhận biết:

o   Trong Thánh lễ luôn có Kinh Vinh Danh và Kinh Tin Kính.

o   Thường có Lễ Vọng (Thánh lễ chiều hôm trước). Ví dụ: Lễ Vọng Phục Sinh, Lễ Vọng Giáng Sinh, Lễ Vọng Hiện Xuống.

o   Nhiều Lễ Trọng là lễ buộc, nghĩa là giáo dân buộc phải tham dự Thánh lễ và kiêng việc xác (nếu không có lý do chính đáng).

o   Lễ Trọng quan trọng đến mức nó thay thế hoàn toàn phụng vụ của ngày hôm đó. Ví dụ, nếu Lễ Thánh Giuse (19/03) rơi vào một ngày thứ Sáu Mùa Chay, thì ngày hôm đó cộng đoàn không giữ chay và kiêng thịt, mà cử hành Lễ Trọng cách vui mừng.

·        Các Lễ Trọng Gồm Những Lễ Nào? (Xếp theo thứ tự ưu tiên từ cao xuống thấp trong chính bậc Lễ Trọng):

1.    Tam Nhật Vượt Qua (Triduum Paschale): Đây là ĐỈNH CAO TUYỆT ĐỐI của năm Phụng vụ. Gồm: Thánh lễ Tiệc Ly chiều Thứ Năm Tuần Thánh, Cuộc Tưởng niệm Khổ Nạn của Chúa chiều Thứ Sáu Tuần Thánh, và Đêm Canh Thức Vượt Qua (Lễ Vọng Phục Sinh). Đây là "Lễ Trọng của các Lễ Trọng".

2.    Lễ Giáng Sinh và Lễ Phục Sinh: Hai cột trụ chính của năm Phụng vụ. Hai lễ này còn được kéo dài trong 8 ngày, gọi là Tuần Bát Nhật (Bát là 8). Trong 8 ngày này, mỗi ngày đều được cử hành như một Lễ Trọng.

3.    Các Lễ Trọng của Chúa: Lễ Hiển Linh, Lễ Thăng Thiên, Lễ Hiện Xuống, Lễ Chúa Ba Ngôi, Lễ Mình Máu Thánh Chúa Kitô (Corpus Christi), Lễ Thánh Tâm Chúa Giêsu, Lễ Chúa Kitô Vua Vũ Trụ.

4.    Các Lễ Trọng về Đức Mẹ: Lễ Mẹ Thiên Chúa (01/01), Lễ Đức Mẹ Vô Nhiễm Nguyên Tội (08/12), Lễ Đức Mẹ Hồn Xác Lên Trời (15/08).

5.    Các Lễ Trọng về Các Thánh: Lễ Thánh Giuse, bạn trăm năm Đức Trinh Nữ Maria (19/03), Lễ Sinh Nhật Thánh Gioan Tẩy Giả (24/06), Lễ Thánh Phêrô và Phaolô Tông Đồ (29/06), Lễ Các Thánh Nam Nữ (01/11).

6.    Các Lễ Trọng riêng: Ví dụ: Lễ Cung Hiến Thánh Đường riêng, Lễ Thánh Bổn Mạng của giáo xứ, giáo phận, hoặc dòng tu.

Chú thích cho giáo dân: Khi nghe nói "hôm nay Lễ Trọng", bạn hãy hình dung đó là ngày vui lớn nhất, ngày hội lớn nhất. Tâm tình của chúng ta phải là hân hoan, vui mừng và tạ ơn. Nếu là lễ buộc, hãy ưu tiên sắp xếp mọi công việc để tham dự Thánh lễ, vì đó là cách chúng ta thể hiện mình thuộc về gia đình Giáo Hội và cùng chung vui với Mẹ chúng ta.

BẬC II: LỄ KÍNH (FESTUM)

Đây là bậc lễ cao thứ hai. Lễ Kính dùng để cử hành những biến cố quan trọng trong cuộc đời Chúa Giêsu hoặc để tôn vinh các Thánh có vị trí đặc biệt trong lịch sử cứu độ.

·        Đặc điểm nhận biết:

o   Trong Thánh lễ luôn có Kinh Vinh Danh.

o   Thường không có Kinh Tin Kính (trừ khi Lễ Kính rơi vào ngày Chúa Nhật).

o   Không phải là lễ buộc (trừ khi Hội Đồng Giám Mục địa phương quy định).

·        Các Lễ Kính Gồm Những Lễ Nào?

1.    Các Lễ Kính của Chúa: Lễ Chúa Giêsu chịu phép rửa, Lễ Chúa Hiển Dung, Lễ Suy Tôn Thánh Giá.

2.    Các Lễ Kính về Đức Mẹ: Lễ Thăm Viếng, Lễ Sinh Nhật Đức Mẹ.

3.    Các Lễ Kính về các Thánh Tông Đồ và Thánh Sử: Ví dụ: Lễ Thánh Anrê Tông Đồ, Lễ Thánh Gioan Tông Đồ Thánh Sử, Lễ Thánh Matthêu Tông Đồ Thánh Sử... (Trừ Thánh Phêrô và Phaolô đã được nâng lên Lễ Trọng).

4.    Các lễ kính riêng khác.

Chú thích cho giáo dân: Lễ Kính giống như một ngày sinh nhật quan trọng trong gia đình. Chúng ta hát mừng, bày tỏ niềm vui, nhưng quy mô không lớn bằng Lễ Trọng. Khi tham dự Thánh lễ, việc hát Kinh Vinh Danh giúp chúng ta nâng tâm hồn lên để ca tụng Thiên Chúa cách đặc biệt trong ngày lễ này.

BẬC III: LỄ NHỚ (MEMORIA)

Đây là bậc lễ phổ biến nhất, dùng để tưởng nhớ các Thánh trong suốt năm. Qua các Lễ Nhớ, Giáo Hội muốn nhắc nhở chúng ta về "đoàn lũ các chứng nhân" (Dt 12,1) trên trời, những người đã đi trước chúng ta và đang cầu bầu cho chúng ta.

Lễ Nhớ được chia làm 2 loại:

A. Lễ Nhớ Buộc (Memoria Obligatoria)

·        Ý nghĩa: Giáo Hội yêu cầu phải cử hành lễ nhớ vị thánh này. Vị linh mục không thể bỏ qua.

·        Đặc điểm nhận biết:

o   Không có Kinh Vinh Danh, không có Kinh Tin Kính.

o   Phụng vụ Thánh lễ vẫn giữ nguyên các bài đọc của ngày thường, nhưng Lời Nguyện Nhập Lễ, Lời Nguyện Dâng Lễ, Lời Nguyện Hiệp Lễ là của riêng vị thánh đó.

·        Ví dụ: Lễ Nhớ Thánh Têrêsa Hài Đồng Giêsu (01/10), Lễ Nhớ Thánh Phanxicô Xaviê (03/12), Lễ Nhớ Thánh Augustinô (28/08).

B. Lễ Nhớ Tự Do (Memoria Ad Libitum / Facultativa)

·        Ý nghĩa: Vị linh mục có quyền lựa chọn: hoặc cử hành lễ nhớ vị thánh này, hoặc cử hành phụng vụ của ngày thường. Sự lựa chọn này thường dựa vào nhu cầu mục vụ của cộng đoàn.

·        Đặc điểm nhận biết: Nếu cử hành, thì hình thức cũng giống như Lễ Nhớ Buộc.

·        Ví dụ: Rất nhiều vị thánh trong lịch có lễ nhớ tự do, như Lễ Nhớ Thánh Giáo Hoàng Grêgôriô Cả (03/09), Lễ Nhớ Thánh Piô Năm Dấu (23/09).

Chú thích cho giáo dân: Lễ Nhớ giống như ngày giỗ của một người thân trong gia đình. Chúng ta không tổ chức tiệc lớn, nhưng chúng ta thắp một nén hương, đọc một lời kinh để tưởng nhớ, xin ơn và noi gương người đã khuất. Trong Thánh lễ, khi nghe đọc Lời Nguyện về một vị thánh, đó là lúc Giáo Hội mời gọi chúng ta hướng lòng về vị đó. Nếu có vị thánh nào là bổn mạng của bạn, hãy để ý xem lễ của ngài là Lễ Nhớ Buộc hay Tự Do nhé!

BẬC IV: LỄ THƯỜNG (FERIA)

Đây là những ngày trong tuần không có Lễ Trọng, Lễ Kính hay Lễ Nhớ Buộc nào.

·        Ý nghĩa: Chữ "thường" không có nghĩa là "tầm thường" hay "không quan trọng". Đây là những ngày của đời sống đức tin bình dị, là thời gian để chúng ta nghiền ngẫm Lời Chúa theo một chu kỳ liên tục, và sống những mầu nhiệm mà chúng ta đã cử hành trong các ngày lễ lớn.

·        Đặc điểm nhận biết: Phụng vụ hoàn toàn theo ngày trong tuần của mùa đó (Mùa Vọng, Mùa Chay, Mùa Phục Sinh, hay Mùa Thường Niên).

·        Lưu ý: Các ngày thường trong các mùa "quan trọng" như Mùa Chay và Mùa Vọng có bậc ưu tiên cao hơn các ngày thường trong Mùa Thường Niên.

Chú thích cho giáo dân: Lễ Thường chính là "bữa cơm hằng ngày" nuôi dưỡng linh hồn chúng ta. Nó dạy chúng ta sự trung thành trong những việc nhỏ bé. Tham dự Thánh lễ ngày thường là một thói quen rất tốt đẹp, giúp chúng ta kết nối với Chúa và Giáo Hội mỗi ngày, chứ không chỉ vào "dịp lễ".

Phần III: Khi các lễ trùng nhau - Ai "Thắng"?

Đây là phần thực tế nhất. Bảng Phân Hạng Bậc Lễ chính là để giải quyết những trường hợp này. Quy tắc chung rất đơn giản: Bậc cao hơn thì được ưu tiên hơn.

Dưới đây là một vài ví dụ điển hình:

·        Ví dụ 1: Lễ Kính Thánh Sử Máccô (25/04) rơi vào trong Tuần Bát Nhật Phục Sinh. Vì Tuần Bát Nhật Phục Sinh có bậc Lễ Trọng cao nhất, nên Lễ Thánh Máccô năm đó sẽ không được cử hành.

·        Ví dụ 2: Lễ Trọng Truyền Tin (25/03) năm nào đó rơi vào Chúa Nhật V trong Mùa Chay. Vì các Chúa Nhật Mùa Chay có bậc ưu tiên rất cao (cao hơn cả một Lễ Trọng của Thánh), nên ngày Chúa Nhật đó vẫn cử hành Phụng vụ Mùa Chay. Lễ Trọng Truyền Tin sẽ được dời sang ngày thứ Hai kế tiếp.

·        Ví dụ 3: Lễ Nhớ Buộc Thánh Martinô de Porres (03/11) rơi vào ngày thường trong Mùa Thường Niên. Lễ Nhớ Buộc cao hơn Lễ Thường, nên cộng đoàn sẽ cử hành Lễ Nhớ Thánh Martinô.

·        Ví dụ 4: Lễ Kính Thánh Tông Đồ Batôlômêô (24/08) rơi vào một ngày Chúa Nhật Mùa Thường Niên. Chúa Nhật luôn được ưu tiên trên hết, vì mỗi Chúa Nhật là một "Lễ Phục Sinh nhỏ". Do đó, ngày đó sẽ cử hành Phụng vụ Chúa Nhật. Lễ Kính Thánh Batôlômêô sẽ không được cử hành.

Và trên hết tất cả, CHÚA NHẬT luôn có một vị trí đặc biệt. Chúa Nhật là ngày lễ nguyên thủy, là ngày của Chúa (Dies Domini). Phụng vụ của các Chúa Nhật Mùa Vọng, Mùa Chay và Mùa Phục Sinh luôn được ưu tiên hơn tất cả các Lễ Trọng và Lễ Kính khác (trừ những Lễ Trọng của chính Chúa).

Lời Kết

Năm Phụng vụ với các bậc lễ của nó không phải là một bộ luật khô khan, mà là một bản giao hưởng tuyệt vời do Mẹ Giáo Hội soạn nên qua hàng ngàn năm. Có những nốt trầm hùng của Mùa Chay và Thứ Sáu Tuần Thánh, có những nốt reo vui vỡ òa của Lễ Phục Sinh và Giáng Sinh, và có những giai điệu bình yên của Mùa Thường Niên.

Hiểu rõ về các bậc lễ giúp chúng ta trở thành những "thính giả" tinh tế hơn của bản giao hưởng đó. Nó giúp chúng ta biết lúc nào cần thinh lặng chiêm ngắm, lúc nào cần hân hoan ca hát, lúc nào cần suy tư sám hối. Qua đó, đời sống đức tin của chúng ta sẽ không còn là một chuỗi ngày đơn điệu, mà trở thành một cuộc hành trình sống động, mỗi ngày một khám phá thêm vẻ đẹp của Thiên Chúa và tình yêu của Ngài dành cho chúng ta.

Lm. Anmai, CSsR