Thánh Phanxicô Átxidi: Vị Thánh bảo trợ môi sinh

THÁNH PHANXICÔ ÁTXIDI: VỊ THÁNH BẢO TRỢ MÔI SINH VÀ NGƯỜI ANH HÙNG CỦA HÀNH TINH

"Nếu anh em có những người loại trừ thọ tạo của Chúa ra khỏi lòng cảm mến và xót thương, anh em cũng sẽ có những người đối xử y như vậy với đồng loại của mình." – Thánh Phanxicô Átxidi

"Tôi không thánh thiện chút nào. Nếu Chúa có thể hành động qua tôi, Người có thể hành động qua mọi người." – Thánh Phanxicô Átxidi

Trong dòng chảy lịch sử của nhân loại, hiếm có một nhân vật nào lại tạo ra một cuộc cách mạng thầm lặng nhưng mạnh mẽ về cách con người nhìn nhận vị trí của mình trong vũ trụ như Thánh Phanxicô thành Átxidi. Dù ngài thường được biết đến như một vị thánh của người nghèo và người yêu mến động vật, vai trò của ngài với tư cách là một nhà bảo vệ môi trường tiên phong, một nhà sinh thái học thần bí lại thường bị đánh giá thấp. Cuộc đời ngài không chỉ là một tấm gương sáng ngời về đức tin và lòng sùng kính, mà còn là một bản tuyên ngôn sống động về một cuộc sống hài hòa, một sự hiệp nhất sâu sắc giữa con người, thiên nhiên và Đấng Tạo Hóa. Ngài là người bạn của kẻ bị ruồng bỏ và của muôn thú, người say mê Anh Mặt Trời và Chị Thiên Nhiên, và là một kiến trúc sư của hòa bình theo đúng nghĩa nhất.

Từ người con trai hưởng lạc đến "Chàng khó khăn của Thiên Chúa"

Để hiểu được chiều sâu triết lý sinh thái của Thánh Phanxicô, ta phải nhìn lại cuộc hành trình biến đổi đầy kịch tính của đời ngài. Sinh năm 1181 hoặc 1182 tại Átxidi, Umbria, Ý, với tên khai sinh là Giovanni di Pietro di Bernardone, ngài là con của một thương gia vải giàu có. Thân phụ ngài, trong một chuyến công tác tại Pháp, đã gọi con mình với cái tên trìu mến "Francesco" (Chàng trai người Pháp nhỏ bé), và cái tên này đã gắn bó với ngài mãi mãi.

Thời trẻ, Phanxicô không hề có dáng dấp của một vị thánh. Ngài là một thanh niên lãng tử, thủ lĩnh của một nhóm bạn trẻ giàu có, luôn chìm đắm trong các bữa tiệc xa hoa, những cuộc vui chơi và khát khao vinh quang hiệp sĩ trên chiến trường. Ngài tham gia vào cuộc chiến giữa Átxidi và Perugia, nhưng thay vì chiến thắng, ngài lại bị bắt làm tù binh trong gần một năm. Chính trong những ngày tháng tăm tối và bệnh tật nơi ngục tù, những hạt mầm đầu tiên của sự biến đổi đã được gieo vào tâm hồn ngài.

Sau khi được trả tự do, Phanxicô không còn là con người cũ. Một cơn bệnh nặng kéo dài đã cho ngài thời gian để suy tư về sự phù du của cuộc đời. Một ngày nọ, khi đang cầu nguyện trong nhà nguyện đổ nát San Damiano, ngài nghe thấy tiếng nói từ cây Thánh giá: "Phanxicô, hãy đi và sửa lại nhà Ta, vì con thấy đó, nó sắp sụp đổ rồi." Ban đầu, ngài hiểu theo nghĩa đen và bắt đầu sửa chữa nhà nguyện bằng cách bán vải của cha mình. Hành động này đã dẫn đến một cuộc đối đầu nảy lửa với người cha. Trước sự chứng kiến của giám mục và dân chúng Átxidi, Phanxicô đã cởi bỏ toàn bộ quần áo sang trọng của mình, trả lại cho cha và tuyên bố: "Từ nay trở đi, tôi có thể tự do nói rằng: ‘Lạy Cha chúng con ở trên trời’." Bằng hành động đó, ngài đã từ bỏ mọi của cải vật chất, mọi ràng buộc gia đình và giai cấp xã hội để hoàn toàn thuộc về Thiên Chúa và mọi tạo vật của Người.

Một cuộc cách mạng về Tình Yêu – Ôm lấy vạn vật

Sự biến đổi của Phanxicô không chỉ dừng lại ở việc sống khó nghèo, mà còn là một cuộc cách mạng trong cách ngài tương quan với thế giới. Ngài nhìn vạn vật không phải như những đối tượng để chinh phục hay tài nguyên để khai thác, mà như những người anh chị em trong cùng một gia đình vũ trụ, tất cả đều có chung một người Cha là Đấng Tạo Hóa.

Tình huynh đệ với người bị ruồng bỏ: Tình yêu của ngài bắt đầu với những người bị xã hội gạt ra bên lề. Nỗi sợ hãi lớn nhất của ngài khi còn là một thanh niên giàu có là bệnh phong. Nhưng giờ đây, trong con người mới, ngài đã chủ động tìm đến những người phong cùi, ôm hôn họ, rửa các vết thương cho họ. Ngài nhận ra rằng trong thân thể bị tàn phá của người phong cùi cũng chính là hình ảnh của Chúa Kitô đau khổ. Ngài đến các bệnh viện, chăm sóc người bệnh, gửi thức ăn cho những tên trộm bị xã hội ruồng bỏ. Ngài cũng có một thái độ rất tiến bộ với phụ nữ, công nhận tài năng và trí tuệ của họ, mà điển hình là mối tương quan thiêng liêng với Thánh Clara, người đã sáng lập Dòng Chị Em Hèn Mọn (Dòng Clara Khó Nghèo).

"Bài Ca Vạn Vật": Tuyên Ngôn Sinh Thái Đầu Tiên: Đỉnh cao của nhãn quan sinh thái của Phanxicô được kết tinh trong tác phẩm bất hủ "Bài Ca Vạn Vật" (hay "Bài Ca Anh Mặt Trời"), được ngài sáng tác vào cuối đời khi đã gần như mù lòa và bệnh tật. Đây không chỉ là một bài thơ, mà là một bản tuyên ngôn thần học sâu sắc. Ngài không gọi các yếu tố tự nhiên là "nó" một cách vô tri, mà gọi chúng bằng những danh xưng gia đình thân thương:

·        "Anh Mặt Trời": người mang ánh sáng và hơi ấm, biểu tượng cho sự rạng ngời của Thiên Chúa.

·        "Chị Mặt Trăng và các Vì Sao": vẻ đẹp lung linh, quý giá và trong sáng trên bầu trời.

·        "Anh Gió": người mang không khí, mây trời và thời tiết, duy trì sự sống.

·        "Chị Nước": rất khiêm nhường, hữu ích, quý giá và thanh khiết.

·        "Anh Lửa": mạnh mẽ, vui tươi, kiên cường và xinh đẹp.

·        "Mẹ Đất": người mẹ hiền nuôi dưỡng chúng ta, sinh ra hoa màu, cỏ cây.

Và ngay cả cái chết, thứ mà con người luôn sợ hãi, cũng được ngài gọi một cách trìu mến là "Chị Chết". Bằng cách này, Phanxicô đã xóa bỏ sự phân biệt nhị nguyên giữa con người và thiên nhiên, giữa linh hồn và vật chất. Ngài thấy mọi tạo vật, từ hòn đá, giọt nước đến vì sao xa xôi, đều là một phần của một bản giao hưởng vĩ đại ca ngợi Thiên Chúa.

Người Bạn Của Muôn Loài: Lòng trung thành của ngài không chỉ giới hạn ở loài người. Các câu chuyện về mối liên hệ của ngài với động vật đã trở thành huyền thoại. Ngài giảng cho đàn chim ở Bevagna, nhắc nhở chúng hãy biết ơn Chúa vì đã ban cho chúng bộ lông, đôi cánh và mọi thứ cần thiết. Truyền thuyết kể rằng đàn chim đã im lặng lắng nghe và chỉ bay đi sau khi được ngài chúc phúc. Nổi tiếng nhất có lẽ là câu chuyện về con sói hung dữ ở Gubbio. Con sói này đã gieo rắc kinh hoàng cho cả thị trấn. Thay vì tiêu diệt nó, Phanxicô đã đi ra ngoài thành, đối diện với con sói, làm dấu thánh giá và nói chuyện với nó như một người anh em. Ngài gọi nó là "Anh Sói", giải thích cho nó về tội lỗi của nó và đề nghị một thỏa thuận hòa bình: dân làng sẽ cung cấp thức ăn cho nó, đổi lại nó sẽ không làm hại ai nữa. Con sói đã gật đầu đồng ý và đặt chân của nó vào tay Phanxicô như một lời cam kết. Từ đó, "Anh Sói" trở thành một con vật hiền lành, sống hòa bình giữa người dân cho đến cuối đời.

Những câu chuyện này không phải là cổ tích ngây thơ. Chúng minh họa một sự thật sâu sắc: Phanxicô tin rằng mọi sinh vật đều có giá trị nội tại và đáng được tôn trọng. Ngài nhìn thấy trong chúng dấu ấn của Đấng Tạo Hóa và cảm nhận được sự đau khổ của chúng trước sự tàn nhẫn của con người. Ngài cứu những con chiên sắp bị làm thịt, thả những con cá bị bắt về lại với nước, và thậm chí còn dọn những con sâu ra khỏi đường đi để chúng không bị giẫm đạp.

Di sản vượt thời gian – Nhà bảo vệ môi sinh cho thời đại mới

Thánh Phanxicô qua đời vào ngày 3 tháng 10 năm 1226, trên nền đất trần theo ý nguyện của ngài, để được hoàn toàn kết hợp với "Mẹ Đất" thân yêu. Chỉ hai năm sau, ngài được Đức Giáo hoàng Grêgôriô IX phong Hiển thánh. Nhưng di sản của ngài thì vẫn tiếp tục vang vọng và ngày càng trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.

Nguồn cảm hứng cho Phục Hưng và Nhân Văn: Tình yêu sâu sắc của ngài đối với vẻ đẹp của thế giới tự nhiên được cho là đã truyền cảm hứng cho các nghệ sĩ Ý thời kỳ tiền Phục hưng, như Giotto, để đưa chủ nghĩa tự nhiên trở lại với hội họa, miêu tả con người và cảnh vật một cách chân thực và sống động hơn. Tinh thần nhân văn, sự trân trọng phẩm giá của mỗi cá nhân, đặc biệt là người nghèo, cũng là nền tảng cho chủ nghĩa nhân văn phát triển sau này.

Tiếng Vọng Trong Thế Kỷ 21 và Thông điệp Laudato Si': Vào năm 1979, Đức Giáo hoàng Gioan Phaolô II đã chính thức tuyên bố Thánh Phanxicô Átxidi là Thánh Bổn mạng của các nhà sinh thái học. Gần đây hơn, Đức Giáo hoàng Phanxicô, vị giáo hoàng đầu tiên lấy tông hiệu của vị thánh thành Átxidi, đã ban hành thông điệp Laudato Si' (Ngợi Khen Chúa) vào năm 2015. Thông điệp này, với tiêu đề được lấy từ chính "Bài Ca Vạn Vật", được xem là văn kiện quan trọng nhất của Giáo hội Công giáo về môi trường. Nó lặp lại chính xác tầm nhìn của Thánh Phanxicô: mọi thứ đều có liên kết với nhau, và tiếng kêu của người nghèo cũng chính là tiếng kêu của Trái Đất. Thông điệp kêu gọi một nền "sinh thái học toàn diện", kết hợp sự quan tâm đến thiên nhiên, công bằng cho người nghèo, cam kết với xã hội và hòa bình nội tâm.

Lời mời gọi sống hài hòa

Thánh Phanxicô Átxidi không phải là một nhà hoạt động môi trường theo kiểu hiện đại với các biểu ngữ hay chiến dịch. Ngài là một nhà cách mạng tâm linh. Ngài không kêu gọi sự phán xét hay lên án, mà thay vào đó, ngài mời gọi con người hãy sống trong sự tôn trọng, khiêm nhường và yêu thương đối với mọi tạo vật. Ngài tin rằng khi chúng ta thực sự mở lòng chiêm ngắm vẻ đẹp của một bông hoa, lắng nghe tiếng hót của một con chim, hay cảm nhận sự ấm áp của ánh mặt trời, chúng ta sẽ tự nhiên được thúc đẩy đến những hành vi yêu thương và bảo vệ, thay vì giận dữ và thống trị.

Cuộc đời ngài là một minh chứng hùng hồn rằng sự hy sinh những tiện nghi vật chất không phải là một gánh nặng, mà là con đường dẫn đến sự tự do và niềm vui sâu sắc hơn – niềm vui của sự hòa hợp và hiệp nhất với vạn vật. Từ một thanh niên theo đuổi vinh quang trần thế, ngài đã trở thành một "Poverello" (Tiểu tử thanh bần) nhưng lại giàu có hơn bao giờ hết trong tình yêu thương. Ngài là một lời nhắc nhở vĩnh cửu rằng Trái Đất không phải là tài sản của chúng ta để bóc lột, mà là ngôi nhà chung, một món quà thiêng liêng cần được trân trọng, chăm sóc và trao lại cho các thế hệ tương lai. Ngài chính là vị anh hùng đích thực của hành tinh chúng ta.

"Trước tiên hãy làm các việc cần thiết, sau đó làm các việc có thể làm, rồi cuối cùng anh em sẽ làm được việc xem ra không thể làm." – Thánh Phanxicô Átxidi

Lm. Anmai, CSsR