Marie de Saint-Exupéry - Người bà của “Hoàng tử bé nhỏ”
Marie de Saint-Exupéry - Người bà của “Hoàng tử bé nhỏ”
Cuộc đời của mẹ nhà văn nổi tiếng Antoine de Saint-Exupéry bắt đầu như một câu chuyện cổ tích rồi rẽ sang một hướng u ám — nhưng bà đã đi theo ánh sáng của hy vọng và đức tin.
Năm 2025 đánh dấu kỷ niệm 80 năm ngày mất của Antoine de Saint-Exupéry. Đây là cơ hội để khám phá mẹ của nhà thơ kiêm phi công. Bà ít được công chúng biết đến nhưng xứng đáng bước ra khỏi bóng tối. Suốt cuộc đời dài đằng đẵng, bà đã trải qua những thử thách và đau khổ, theo lời Bernanos, bà bám víu vào hình thái hy vọng cao nhất: vượt qua tuyệt vọng.
Tuy nhiên, mọi thứ đã bắt đầu trong hoàn cảnh tốt đẹp nhất: Marie sinh ra trong một lâu đài, và gia đình của cả cha và mẹ bà (Charles de Fonscolombe và Alice de Romanet de Lestrange) đều xuất thân từ giới quý tộc lâu đời. Đây không phải là tầng lớp quý tộc hời hợt, mà là một tầng lớp quý tộc thấm đẫm lý tưởng, tinh thần phục vụ và đức tin.
Marie lớn lên giữa thiên nhiên ở vùng Var của Pháp, trong một môi trường tràn ngập yêu thương, cởi mở và văn hóa. Bà mang ơn tình yêu nghệ thuật từ cha mình (trụ cột sức mạnh), gia sư của bà, và những Nữ tu dòng Thánh Tâm Lyon, nơi bà được giáo dục.
Một tâm hồn nghệ thuật và uyên thâm
Âm nhạc, hội họa và thi ca không chỉ là những hoạt động thư giãn; chúng là bạn đồng hành trong niềm vui và nỗi buồn của bà. Thật không may khi tập thơ của bà, những âm hưởng sinh động với cuộc sống sâu sắc của bà, không còn được xuất bản nữa! Và thật đáng tiếc khi những bức tranh màu nước và phấn màu của bà - một số trong đó đã được Nhà nước hoặc Bảo tàng Lyon mua lại - đã bị thất lạc! “Mẹ là một họa sĩ vĩ đại”, con trai bà, Antoine, đã khẳng định với bà vào năm 1928, “một họa sĩ vĩ đại về đời sống nội tâm. Con rất tự hào về mẹ.”
Marie tài năng và ham học hỏi. Trong suốt cuộc đời, bất cứ khi nào có cơ hội, bà đều đến nhà hát, hòa nhạc, triển lãm... Bà còn thông minh, nhạy cảm, quyết đoán và tràn đầy sinh lực. Những phẩm chất này đã thu hút Tử tước Jean de Saint-Exupéry, người mà bà gặp tại một bữa tiệc tối: bà trở thành vợ ông vào năm 1896.
Bảy năm sau, bà là mẹ của năm người con, ba gái và hai trai. Trong những kỳ nghỉ, gia đình bà rời Paris, nơi họ sinh sống, để tận hưởng lòng hiếu khách của một người dì đầy màu sắc ở Saint-Maurice-de-Rémens (Ain): cơ ngơi đồ sộ của bà đã mê hoặc bọn trẻ. Antoine đã dành tặng một số trang đẹp nhất của mình cho nơi này. Cuộc sống thật ngọt ngào và tương lai đầy hứa hẹn.
Hàng loạt mất mát
Nhưng ai mà không biết rằng truyện cổ tích là những lâu đài xây trên cát? Năm 1904, Jean de Saint-Exupéry đột ngột qua đời vì xuất huyết não. Marie thấy mình cô đơn ở tuổi 28 với năm đứa con từ 8 tuổi đến 18 tháng tuổi.
Hai thập kỷ tiếp theo cũng không kém phần bi thảm. Sau thảm họa Thế chiến thứ nhất, khi bà mất đi một người anh rể và hai người chú, người góa phụ trẻ đã phải chịu đựng cái chết của hai người con. François qua đời năm 1917, khi mới 15 tuổi do viêm màng ngoài tim cấp tính. Biến cố này đã khiến anh trai Antoine của ông suy sụp đến mức ông đã nhắc trong ba cuốn sách của mình. Marie-Madeleine, người chị cả, là người tiếp theo. Bà bị bệnh nặng và cuối cùng qua đời vào năm 1926 ở tuổi 29.
20 năm tiếp theo mang lại chút an ủi, mặc dù chúng bị phai mờ bởi những lo lắng thường trực mà những nhiệm vụ nguy hiểm của Saint-Exupéry đã gây ra cho mẹ ông. Bà rất gần gũi với Antoine, người rất yêu quý bà, và bà biết công việc của ông đã mang lại cho ông niềm vui lớn lao như thế nào. Tuy nhiên, bà cũng biết nó nguy hiểm như thế nào: Aéropostale — dịch vụ bưu chính hàng không của Pháp — là một dự án hoàn toàn mới, đòi hỏi phải chấp nhận rủi ro thực sự.
Thật dễ dàng để tưởng tượng nỗi đau buồn mà Marie phải chịu đựng khi Antoine mất tích ở tuổi 44 vào tháng Bảy năm 1944, trong một nhiệm vụ trinh sát trên không. Không có bằng chứng chính thức nào về cái chết của ông, Nữ Tử tước Saint-Exupéry vẫn tiếp tục tin rằng ông có thể còn sống. Có lẽ ông bị mất trí nhớ do tai nạn máy bay, hoặc đang ẩn náu trong một tu viện để thoát khỏi thế giới phi nhân tính của những “người máy” khiến ông tuyệt vọng.
Cần lưu ý rằng xác máy bay của ông mãi đến năm 2003 mới được tìm thấy, gần 40 năm sau khi mẹ ông qua đời.
Một cuộc đời hào phóng cống hiến cho tha nhân
Bà đã dành 27 năm còn lại để quảng bá cho sự nghiệp của con trai nhà văn, và cho gia đình: hai người con còn sống, bốn người cháu và 14 người chắt. Ở tuổi 96, bà thậm chí còn có niềm vui được chứng kiến sự ra đời của đứa chắt đầu tiên!
Cho đến tận cuối đời, bất chấp chứng mù lòa ngày càng nặng, thử thách cuối cùng của bà trong thập kỷ cuối đời, bà vẫn cống hiến cuộc đời mình cho người khác, hy sinh quên mình. Trong cuộc đời được đánh dấu bởi thập giá này, Marie đã can đảm bước tiếp, và hơn thế nữa, bà còn là ngọn hải đăng cho những người xung quanh. Điều gì đã giúp bà tiếp tục? Chính là đức tin sâu sắc và sự tận tụy phục vụ tha nhân.
Tận tụy với gia đình, người phụ nữ vĩ đại này hoàn toàn có thể coi rằng bổn phận của mình đã kết thúc ở đó. Ai có thể trách bà vì đã tận hưởng những niềm vui giản dị của cuộc sống để vơi đi những bất hạnh?
Nhưng sự thật không phải vậy. Bà đã hết lòng vì đồng loại: với tấm bằng điều dưỡng, bà đã thành lập một bệnh xá cho binh sỹ ngoài mặt trận vào những năm 1914-1918, rồi thành lập một trạm xá vào năm 1919. Bà làm việc toàn thời gian cho Hội Hồng thập tự trong hai năm (1927-1928), sau đó giúp đỡ Hội Dames du Calvaire de Lyon vài ngày một tuần, những người tận tụy với người nghèo. Vào tháng Một năm 1940, bà đã làm mọi cách để trở thành y tá trưởng tình nguyện ở Alpes-Maritimes, trước khi tổ chức tiếp nhận người tị nạn Pháp tại làng của mình…
Liệt kê những hoạt động từ thiện mà người góa phụ và người mẹ đau khổ này đã thực hiện, những người mà dường như những bất hạnh đã đưa bà đến gần hơn với những người đang chịu đựng nhiều nhất, thật dài. Trong nhiều thập kỷ, bà còn dành một ngày mỗi tuần để dạy giáo lý và các hoạt động thủ công cho trẻ em ở những ngôi làng kế tiếp nơi bà sống.
Đức tin và nguồn sống của bà
Việc truyền lại đức tin của mình là vô cùng quan trọng đối với bà! Lớn lên trong môi trường Công giáo, bà nuôi dưỡng đời sống nội tâm từ nhỏ, tin chắc vào lòng nhân từ và sự gần gũi của Đấng Tạo Thành. Là một người phụ nữ cầu nguyện, bà đặc biệt yêu mến Thánh Phanxicô Assisi, người mà bà đã phổ nhạc cho bài Thánh Vịnh về những Tạo Vật của ngài để các con bà có thể học thuộc lòng dễ dàng hơn.
Việc mất đi ba người con khiến bà suy sụp, nhưng bà tin chắc rằng mình sẽ tìm lại được các con ở thế giới bên kia. Nếu đôi khi phải đối mặt với sự khô cằn của sa mạc tâm hồn, bà vẫn bám víu vào hy vọng. “Không cần dấu hiệu để tin,” bà trấn an Antoine, người đã trở thành người theo thuyết bất khả tri. “Mỗi tín đồ, như tôi đã trải qua, đều có những khoảnh khắc nghi ngờ, những khoảnh khắc mờ mịt, vì vậy người ta phải bước về phía Thiên Chúa như một người mù hướng về ngọn lửa, lòng bàn tay mở rộng, tiếp tục tìm kiếm Ánh Sáng. Mỗi người đều mang trong mình một điều gì đó lớn lao hơn chính mình, một phần của Thiên Chúa ngự trị trong mỗi người.”
Trong những khoảnh khắc u buồn của tuổi già, khi bà khao khát được đoàn tụ với người thân yêu đã khuất, cảm thấy mình vô dụng, bà tự đặt cho mình nhiệm vụ chiêm nghiệm “công trình thiêng liêng mà không ai còn thời gian để chiêm ngưỡng nữa.” Đồng thời, bà thúc giục các cháu tận hưởng hạnh phúc của mình bởi vì “hạnh phúc một cách có ý thức là ân sủng đẹp đẽ nhất trên đời.”
Nguyễn Minh Sơn