Quan niệm về hạnh phúc: hạnh phúc thực sự đến từ đâu và làm thế nào để đạt được

QUAN NIỆM VỀ HẠNH PHÚC: HẠNH PHÚC THỰC SỰ ĐẾN TỪ ĐÂU VÀ LÀM THẾ NÀO ĐỂ ĐẠT ĐƯỢC

Hạnh phúc, một khái niệm vừa quen thuộc vừa bí ẩn, luôn là đích đến thiêng liêng và cuối cùng của mọi cuộc đời nhân loại. Từ thời cổ đại đến hiện đại, từ triết học phương Đông đến tư tưởng phương Tây, con người không ngừng đặt câu hỏi: Hạnh phúc là gì? Nó có phải là một trạng thái thoáng qua, một cảm xúc cao trào, hay là một điều kiện sống bền vững và sâu sắc? Và quan trọng hơn cả, hạnh phúc thực sự đến từ đâu, và bằng cách nào chúng ta có thể nắm bắt và duy trì được nó giữa dòng đời đầy biến động? Khởi đi từ những quan niệm thường thấy về sự thỏa mãn bên ngoài, bài viết này sẽ đào sâu vào bản chất nội tại và cuối cùng là chiều kích siêu việt của hạnh phúc, đồng thời khám phá con đường thực tiễn để chạm đến suối nguồn an lạc đích thực.

Quan niệm phổ biến nhất về hạnh phúc thường gắn liền với sự thỏa mãn các nhu cầu vật chất và cảm xúc tức thời. Người ta dễ dàng đồng nhất hạnh phúc với tài sản kếch xù, quyền lực vô biên, danh vọng chói lọi, hay những khoái cảm nhục thể. Quả thật, việc đạt được những mục tiêu này mang lại một cảm giác vui sướng, một sự giải tỏa nhất định khỏi gánh nặng mưu sinh, khiến ta lầm tưởng rằng mình đã tìm thấy hạnh phúc. Tuy nhiên, kinh nghiệm cho thấy đây chỉ là niềm vui mang tính thời vụ, là trạng thái "đang vui" chứ chưa phải là "hạnh phúc" theo nghĩa trọn vẹn. Nền tảng của thứ hạnh phúc bên ngoài này quá mong manh, dễ dàng sụp đổ trước sự biến đổi khôn lường của cuộc đời: tài sản có thể mất, quyền lực có thể bị tước đoạt, sắc đẹp sẽ phai tàn theo thời gian, và mọi khoái cảm đều nhanh chóng trở nên nhàm chán, đòi hỏi một liều lượng cao hơn để tái tạo cảm giác ban đầu. Chính sự phụ thuộc vào các yếu tố ngoại cảnh này đã khiến nó trở thành một cuộc rượt đuổi không bao giờ kết thúc, nơi đích đến luôn lùi xa sau mỗi bước chân ta tiến tới.

Để tìm kiếm một nền tảng vững chắc hơn, nhiều triết gia đã hướng sự chú ý vào thế giới nội tâm. Quan niệm về hạnh phúc nội tại cho rằng an lạc không phải là kết quả của những gì xảy ra cho ta, mà là phản ứng của ta trước những điều xảy ra. Trường phái Khắc Kỷ (Stoicism) tiêu biểu cho tư tưởng này, khẳng định rằng tự do và hạnh phúc nằm ở khả năng kiểm soát duy nhất của con người: thái độ và sự phán xét của mình. Bằng cách chấp nhận những gì không thể thay đổi và tập trung vào những gì thuộc về ý chí cá nhân, ta có thể xây dựng một "thành trì" nội tâm bất khả xâm phạm. Hạnh phúc khi đó là sự thanh thản (Ataraxia) đạt được nhờ sự điều độ (Sophrosyne) và đức hạnh (Arete), một trạng thái cân bằng mà mọi sự thịnh suy bên ngoài không thể làm lay chuyển.

Hạnh phúc nội tại còn được định hình qua việc tìm thấy ý nghĩa. Trong những hoàn cảnh khắc nghiệt nhất, như nhà tâm lý học Viktor Frankl đã chứng minh, chính việc tìm ra một lý do để sống, một mục đích vượt lên trên nỗi khổ cá nhân, là nguồn sức mạnh và niềm vui sâu xa nhất. Hạnh phúc lúc này không phải là mục tiêu tự thân, mà là sản phẩm phụ của việc hiến thân cho một lý tưởng, một con người, hoặc một công việc có ý nghĩa. Khi cuộc đời được lấp đầy bằng mục đích, dù là chăm sóc người thân, theo đuổi tri thức, hay phụng sự cộng đồng, mọi thử thách đều trở thành cơ hội để phát triển và khẳng định giá trị bản thân. Sự trưởng thành của tâm hồn, lòng trắc ẩn được nuôi dưỡng, và sự cam kết với giá trị cao cả là những nguồn năng lượng không bao giờ cạn, tạo nên niềm vui bền vững và chân thật.

Tuy nhiên, đối với nhiều người, đặc biệt là trong các truyền thống đức tin lớn, hạnh phúc thực sự không chỉ là sự bình an nội tại mà còn là một chiều kích siêu việt, một sự sung mãn tuyệt đối chỉ có thể tìm thấy trong Tình Yêu Vĩnh Cửu. Quan niệm đức tin, đặc biệt là trong Kitô giáo, khẳng định rằng con người được tạo dựng cho một mục đích lớn lao hơn chính bản thân mình: hiệp thông với Thiên Chúa. Hạnh phúc viên mãn (Beatitudo) không phải là thành tựu do nỗ lực của con người, mà là một quà tặng, một sự tham dự vào chính sự sống của Đấng Tạo Hóa.

Trong viễn cảnh này, hạnh phúc thực sự bắt nguồn từ Giao Ước Yêu Thương. Nó được thể hiện rõ ràng nhất trong Tám Mối Phúc Thật, một tuyên ngôn về hạnh phúc hoàn toàn đảo ngược với các tiêu chuẩn thế gian. Hạnh phúc không thuộc về người giàu có, quyền lực hay được tán dương, mà thuộc về người nghèo khó trong tinh thần, người hiền lành, người sầu khổ, người khao khát công lý, người có lòng thương xót, người trong sạch trong tim, người kiến tạo hòa bình, và người bị bách hại vì lẽ công chính. Điều này cho thấy hạnh phúc thực sự không phải là không có khổ đau, nhưng là tìm thấy ý nghĩa và giá trị thiêng liêng ngay trong lòng khổ đau và sự tự hiến. Đây là nguồn hạnh phúc không thể lay chuyển bởi bất kỳ biến cố trần thế nào, vì nó đã neo chặt vào sự vĩnh cửu.

Con đường để đạt được hạnh phúc siêu việt này là con đường của Lòng Mến (Caritas) và sự từ bỏ. Bằng cách yêu thương Thiên Chúa hết lòng và yêu thương tha nhân như chính mình, con người vượt qua sự ích kỷ và cô lập bản thân để bước vào sự hiệp thông. Khi ta sống vì người khác, khi ta cho đi mà không mong nhận lại, ta không mất đi điều gì cả, trái lại, ta tìm thấy chính mình một cách trọn vẹn nhất. Sự cho đi quảng đại này là chìa khóa mở kho tàng hạnh phúc, bởi lẽ Tình Yêu là bản chất của Thiên Chúa, và khi ta sống trong Tình Yêu, ta đang sống trong Hạnh Phúc. Do đó, Hạnh phúc thực sự không phải là một điều để có được mà là một điều để trở thành: trở thành người của Tình Yêu, người của sự Bình An.

Để thực hành và đạt được hạnh phúc trong đời sống thường ngày, ta cần kết hợp giữa triết lý nội tại và chiều kích siêu việt. Trước hết, cần phải có thái độ biết ơn và sống trọn vẹn khoảnh khắc hiện tại. Hạnh phúc không nằm ở tương lai hay quá khứ, mà là khả năng nhận ra và trân trọng những điều tốt đẹp đang hiện diện ngay lúc này. Lòng biết ơn biến những gì ta đang có thành đủ đầy, chấm dứt vòng xoáy lo âu và so sánh. Việc thực hành chánh niệm, hay sự hiện diện ý thức, giúp ta dứt bỏ những tạp niệm, neo tâm trí vào giây phút hiện tại, nơi sự bình an luôn ngự trị.

Tiếp theo, việc rèn luyện nội lực là điều tối quan trọng. Điều này bao gồm việc nhận thức rõ giới hạn của mình, buông bỏ những kỳ vọng không thực tế, và chấp nhận sự bất toàn của bản thân và người khác. Khi ta làm chủ được những đam mê và phản ứng cảm xúc của mình, ta sẽ ít bị tổn thương hơn bởi những lời chỉ trích hay thất bại. Khả năng tự vấn lương tâm, trung thực với chính mình, và không ngừng cải thiện các đức tính là những bước đi vững chắc trên con đường nội tại. Tự do đích thực, vốn là tiền đề của hạnh phúc, nằm ở quyền năng lựa chọn phản ứng của ta trước mọi biến cố.

Cuối cùng, không thể thiếu việc dấn thân phục vụ. Nếu hạnh phúc là Tình Yêu, thì sự biểu hiện của Tình Yêu chính là hành động bác ái. Bằng cách mở lòng ra với những người đang cần, tham gia vào các hoạt động phục vụ cộng đồng, hay chỉ đơn giản là lắng nghe và động viên người thân, ta đang gieo mầm hạnh phúc không chỉ cho người khác mà còn cho chính mình. Phục vụ không phải là gánh nặng mà là một đặc ân, bởi nó cho phép ta vượt qua cái tôi nhỏ hẹp, kết nối sâu sắc với nhân loại và chạm đến ý nghĩa siêu việt của sự tồn tại.

Tóm lại, hạnh phúc đích thực không phải là một tài sản có thể tích lũy hay một điểm đến có thể đạt tới một lần và mãi mãi. Nó là một cuộc hành trình liên tục từ bên ngoài vào bên trong, và từ bên trong vươn tới cái siêu việt. Hạnh phúc bắt nguồn từ sự chấp nhận nội tâm, phát triển qua việc tìm thấy ý nghĩa, và đạt đến sự viên mãn tuyệt đối qua Tình Yêu Hiến Dâng. Nó là sự lựa chọn thái độ mỗi ngày, là lòng biết ơn đối với hiện tại, và là sự cam kết không ngừng nghỉ với việc sống cuộc đời đức hạnh và phục vụ.

Lm. Anmai, CSsR.