Sống khiêm nhường: giữa một xã hội đề cao sự cạnh tranh và "cái tôi"

SỐNG KHIÊM NHƯỜNG: GIỮA MỘT XÃ HỘI ĐỀ CAO SỰ CẠNH TRANH VÀ "CÁI TÔI"

Trong dòng chảy hối hả của thế kỷ hai mươi mốt, xã hội chúng ta đang chứng kiến sự trỗi dậy mạnh mẽ của "cái tôi" cá nhân, được nuôi dưỡng bởi văn hóa cạnh tranh và sự ưu tiên cho thành tích bề ngoài. Sự phát triển của truyền thông số và mạng xã hội càng làm tăng tốc xu hướng này, biến mỗi cá nhân thành một nhà tiếp thị cho chính mình, nơi giá trị thường được đo lường bằng số lượng lượt thích, danh vọng và tài sản tích lũy. Giữa không gian ồn ào và rực rỡ ấy, đức tính khiêm nhường dường như trở thành một khái niệm lỗi thời, thậm chí bị hiểu lầm là sự yếu đuối, thiếu tham vọng, hoặc là vỏ bọc của những người không dám dấn thân.

Tuy nhiên, nếu nhìn nhận khiêm nhường dưới lăng kính sâu sắc hơn, ta sẽ nhận ra đây không phải là sự tự ti hay chối bỏ giá trị bản thân, mà là nền tảng vững chắc cho một cuộc sống nội tâm bình an và ý nghĩa. Khiêm nhường là sự thật về chính mình, là khả năng nhìn nhận đúng đắn vị trí, tài năng, và giới hạn của bản thân mà không cần đến sự phóng đại hay che giấu. Nó là sự thừa nhận rằng mọi điều tốt đẹp ta có được đều là hồng ân và kết quả của sự tương tác, chứ không hoàn toàn do công sức tự thân.

Xã hội hiện đại đặt áp lực không ngừng lên mỗi người để trở nên "phi thường," "độc nhất," và "luôn dẫn đầu." Điều này dẫn đến một vòng luẩn quẩn của sự so sánh, ghen tị và kiệt sức. Khi "cái tôi" bị thổi phồng, nó đòi hỏi sự công nhận liên tục từ bên ngoài, biến con người thành nô lệ cho ý kiến của người khác và sự phù phiếm của vật chất. Người kiêu ngạo, dù có đạt được đỉnh cao thành công, vẫn luôn sống trong nỗi sợ hãi mất mát và sự bất an khi có kẻ khác vượt qua.

Ngược lại, người khiêm nhường hiểu rằng cuộc đời là một hành trình học hỏi không ngừng. Họ không ngại thừa nhận thiếu sót, vì họ biết rằng chỉ khi nhận ra giới hạn, cánh cửa phát triển mới mở ra. Sự khiêm nhường giải phóng chúng ta khỏi gánh nặng phải chứng tỏ bản thân liên tục. Nó cho phép ta đặt mục tiêu phục vụ, đặt sự thật lên trên danh vọng cá nhân, và đặt sự hợp tác lên trên sự ganh đua độc hại.

Thực hành khiêm nhường đòi hỏi một sự can đảm nội tâm lớn lao. Nó là can đảm để lắng nghe, can đảm để chấp nhận lời phê bình, và can đảm để nhìn nhận những thành công của người khác bằng niềm vui chân thành chứ không phải lòng đố kị. Khiêm nhường biến sự ganh đua thành nguồn cảm hứng, vì nó cho phép ta tập trung vào việc cải thiện bản thân mà không cần phải hạ thấp người khác.

Trong các mối quan hệ, khiêm nhường là chất keo hàn gắn. Một "cái tôi" quá lớn sẽ tạo ra bức tường ngăn cách, khiến ta không thể thực sự thấu hiểu và yêu thương người khác. Khiêm nhường giúp ta hạ mình xuống, bước vào vị trí của người đối diện, và nhận ra rằng sự khác biệt là điều hiển nhiên và cần thiết. Nó là sự tôn trọng đối với nhân phẩm của mỗi người, bất kể địa vị hay thành tựu của họ.

Về mặt triết lý và tôn giáo, khiêm nhường luôn được xem là cội nguồn của mọi nhân đức. Các bậc thánh hiền đều dạy rằng chỉ người khiêm nhường mới có thể đón nhận chân lý và sự khôn ngoan. Trong truyền thống Kitô giáo, khiêm nhường không chỉ là một đức tính nhân loại mà còn là bản chất của Thiên Chúa làm người. Chúa Giêsu, Đấng Cứu Độ, đã chọn con đường khiêm hạ tột cùng, từ Máng Cỏ Bêlem đến Thập Giá Calvê. Sự khiêm nhường của Ngài không phải là sự hạ thấp giá trị, mà là sự tự hủy mình (kenosis) để yêu thương và cứu chuộc nhân loại.

Chính vì thế, khiêm nhường là cánh cửa để đi vào sự viên mãn và tự do đích thực. Khi ta không còn bị xiềng xích bởi nhu cầu được ca ngợi, ta mới thực sự tự do. Khi ta nhận ra mình chỉ là một phần nhỏ bé nhưng cần thiết trong vũ trụ rộng lớn, ta mới tìm thấy vị trí chân thật của mình. Sự khiêm nhường giúp ta nhận ra sự vĩ đại của Thiên Chúa và của tạo hóa, từ đó dẫn đến lòng biết ơn sâu sắc và thái độ sống cung kính trước mọi sự sống.

Trong môi trường làm việc hay học tập đầy áp lực, khiêm nhường là một lợi thế chiến lược. Người khiêm nhường sẵn sàng học hỏi từ người trẻ hơn, người kém kinh nghiệm hơn, hay từ chính những thất bại của mình. Họ xây dựng đội nhóm dựa trên sự tin tưởng và tôn trọng lẫn nhau, vì họ không tìm kiếm vinh quang cá nhân mà tìm kiếm thành công chung. Họ biết rằng sự thật và hiệu quả công việc quan trọng hơn việc ai là người có ý tưởng đó.

Sống khiêm nhường giữa xã hội đề cao "cái tôi" là một hành động phản kháng thầm lặng nhưng mạnh mẽ. Nó là sự lựa chọn hướng nội, thay vì hướng ngoại một cách mù quáng. Nó là sự lựa chọn sống chậm lại, để cảm nhận chiều sâu của cuộc sống thay vì chạy theo bề nổi của danh vọng. Nó mời gọi chúng ta tập trung vào sự phát triển bản chất bên trong thay vì chỉ chăm chút cho hình ảnh bên ngoài.

Để thực hành khiêm nhường mỗi ngày, ta cần bắt đầu bằng việc tự xét mình một cách thành thật. Dành thời gian suy ngẫm về động lực đằng sau hành động và lời nói của mình. Ta có đang làm điều này vì muốn được người khác công nhận, hay vì đó là điều đúng đắn cần phải làm? Học cách nói lời xin lỗi khi phạm sai lầm, học cách cảm ơn khi nhận được sự giúp đỡ, và học cách dành sự chú ý trọn vẹn cho người đang trò chuyện cùng mình.

Cuộc hành trình tìm kiếm sự khiêm nhường là một cuộc chiến không ngừng nghỉ với chính bản ngã. Nó đòi hỏi sự tỉnh thức, cầu nguyện và sự rèn luyện ý chí mỗi ngày. Nhưng phần thưởng mà khiêm nhường mang lại là vô giá: sự bình an trong tâm hồn, khả năng yêu thương trọn vẹn, và mối quan hệ sâu sắc với Thiên Chúa và tha nhân.

Cuối cùng, khiêm nhường không phải là phủ nhận sự cao quý của con người, mà là tôn vinh sự cao quý đó trong bối cảnh mối quan hệ và sự phụ thuộc lẫn nhau. Nó là chiếc neo giúp tâm hồn ta không bị cuốn trôi trong cơn bão của sự kiêu căng và ảo tưởng tự mãn. Sống khiêm nhường là sống thật, sống đẹp, và sống đầy đủ nhất.

Lm. Anmai, CSsR.