Sự tha thứ trong gia đình: vượt qua những tổn thương "người nhà" gây ra

SỰ THA THỨ TRONG GIA ĐÌNH: VƯỢT QUA NHỮNG TỔN THƯƠNG "NGƯỜI NHÀ" GÂY RA

Gia đình, theo định nghĩa đẹp đẽ và lý tưởng nhất, là nơi nương náu, là nguồn cội của tình yêu thương vô điều kiện và sự chấp nhận trọn vẹn. Đó là nơi ta học được những bài học đầu tiên về sự sẻ chia, lòng trung thành và ý nghĩa của sự thuộc về. Thế nhưng, cũng chính gia đình, với sự gần gũi và ràng buộc sâu sắc của nó, lại là mảnh đất màu mỡ nhất để gieo rắc những hạt giống của tổn thương, những vết cắt không thể nhìn thấy nhưng lại đau buốt hơn bất kỳ nỗi đau nào từ bên ngoài. Những vết thương do "người nhà" gây ra thường mang tính hủy hoại đặc biệt, bởi chúng đến từ những người mà ta tin tưởng tuyệt đối, những người được mặc định là phải yêu thương và bảo vệ ta vô điều kiện. Khi niềm tin cốt lõi ấy bị phản bội, bị bỏ rơi, hay bị lợi dụng, nỗi đau không chỉ dừng lại ở sự kiện mà còn thấm sâu vào bản sắc, làm xói mòn lòng tự trọng và khả năng tin tưởng vào các mối quan hệ khác trong tương lai.

Những tổn thương trong gia đình có vô vàn hình thái, từ sự vô tâm, những lời nói độc địa thốt ra trong cơn giận, sự kỳ vọng quá mức đè nặng lên đôi vai con cái, đến những hành vi bạo lực hoặc sự bất công rõ rệt trong phân chia tài sản hay tình cảm. Sự khác biệt giữa tổn thương ngoài xã hội và tổn thương gia đình nằm ở chỗ, khi người ngoài làm ta đau, ta có thể rút lui, cắt đứt quan hệ hoặc dễ dàng quên đi; nhưng với người nhà, ta không thể hoặc không dám làm điều đó. Mối dây ràng buộc máu mủ, văn hóa và xã hội giữ chặt ta lại, buộc ta phải tiếp tục đối diện, tiếp tục tương tác với nguồn cơn của nỗi đau. Chính sự gần gũi không thể tránh khỏi này khiến những ký ức tổn thương bị tái kích hoạt liên tục, biến một sự kiện đã xảy ra trong quá khứ thành một hiện tại kéo dài, một căn bệnh mãn tính của tâm hồn.

Việc không tha thứ cho những tổn thương này, dù đó là một phản ứng tự nhiên và dễ hiểu của người bị hại, lại là chiếc xiềng xích vô hình trói buộc chính tâm hồn ta vào người đã gây ra lỗi lầm. Lòng hận thù, sự cay đắng và nỗi oán giận âm ỉ không làm thay đổi được quá khứ hay trừng phạt được người kia một cách hiệu quả, mà trái lại, chúng ăn mòn sức sống và niềm vui của chính người mang giữ. Sự không tha thứ biến tâm trí thành một nhà tù, nơi ta không ngừng xem lại thước phim của nỗi đau, giữ cho ngọn lửa giận dữ luôn cháy, cản trở mọi nỗ lực để tiến lên và tìm kiếm hạnh phúc. Đáng buồn hơn, những vết thương không được chữa lành thường dẫn đến việc ta vô tình truyền lại chúng cho thế hệ sau. Người bị tổn thương có xu hướng trở thành người gây tổn thương, lặp lại những khuôn mẫu độc hại mà họ đã từng là nạn nhân, tạo thành một chuỗi bi kịch tiếp nối qua các thế hệ mà không ai có khả năng tự giải thoát.

Hành trình tha thứ, vì lẽ đó, không phải là sự kiện xảy ra trong chốc lát mà là một tiến trình nội tâm gian khổ, đòi hỏi sự dũng cảm và ý chí sắt đá. Bước đầu tiên và quan trọng nhất là phải công nhận nỗi đau. Không thể tha thứ cho điều gì đó mà ta chưa từng dám đối diện. Tha thứ không có nghĩa là giả vờ rằng mọi thứ vẫn ổn, hoặc quên đi sự việc đã xảy ra, mà là gọi tên nỗi đau một cách rõ ràng, thừa nhận mức độ thiệt hại mà ta đã gánh chịu. Chỉ khi ta cho phép bản thân cảm nhận hết sự tức giận, thất vọng và buồn bã, ta mới có thể bắt đầu quá trình gột rửa và chữa lành. Quá trình này bao gồm việc cho phép bản thân được khóc than, được tiếc nuối về một hình ảnh gia đình lý tưởng đã không tồn tại, và cuối cùng là chấp nhận sự thật đau lòng.

Tiếp theo, tha thứ đòi hỏi một hành động ý chí, một quyết định có ý thức để buông bỏ. Buông bỏ ở đây là việc từ bỏ quyền được trừng phạt, quyền được giữ lại sự cay đắng như một bằng chứng về sự tổn thương. Đó là hành động trả lại trách nhiệm cho người đã gây ra lỗi lầm và đồng thời giải phóng bản thân khỏi gánh nặng phải ôm giữ sự thù hận đó. Điều này không hề dễ dàng, đặc biệt khi người gây tổn thương chưa bao giờ bày tỏ sự hối lỗi hay chịu trách nhiệm. Trong bối cảnh gia đình, thường xuyên xảy ra trường hợp người gây ra lỗi lầm thậm chí còn không nhận ra hành động của mình là sai trái, hoặc viện cớ đó là "tình yêu thương" hay "trách nhiệm". Chính vì thế, sự tha thứ trong gia đình thường mang tính đơn phương: đó là một món quà ta tặng cho chính mình, bất kể người kia có xứng đáng hay không, có thay đổi hay không.

Cần phải phân biệt rõ ràng giữa "tha thứ" và "hòa giải" (reconciliation). Tha thứ là một quá trình bên trong, tập trung vào việc giải phóng cảm xúc của người bị hại. Hòa giải là một quá trình bên ngoài, liên quan đến việc xây dựng lại mối quan hệ. Ta có thể tha thứ cho một thành viên trong gia đình để tự giải thoát, nhưng điều đó không đồng nghĩa với việc ta phải quay lại mối quan hệ cũ, đặc biệt nếu đó là một mối quan hệ độc hại, bạo hành hoặc tiếp tục gây tổn thương. Trong nhiều trường hợp, sự tha thứ chân thật nhất lại dẫn đến việc thiết lập những ranh giới lành mạnh và cứng rắn, thậm chí là giữ khoảng cách hoặc cắt đứt liên lạc, nhằm bảo vệ sự bình an và sức khỏe tinh thần của bản thân. Việc tha thứ cho phép ta nhìn người gây tổn thương bằng con mắt từ bi hơn, như một con người cũng đầy những sai lầm và yếu đuối, mà không cần phải chấp nhận hành vi sai trái của họ hay đặt mình vào vòng nguy hiểm lần nữa.

Từ góc độ tâm linh và đức tin, sự tha thứ không chỉ là một chiến lược tâm lý mà còn là một hành vi siêu nhiên, một ơn gọi cao cả. Đối với những người mang niềm tin vào một Đấng Tối Cao, tha thứ được coi là một mệnh lệnh thiêng liêng và cũng là món quà ân sủng. Ta được mời gọi tha thứ vì chính ta cũng đã nhận được sự tha thứ vô bờ bến. Lòng tha thứ của Thiên Chúa hay của Vũ Trụ trở thành khuôn mẫu và nguồn sức mạnh cho lòng tha thứ của con người. Khi ta cảm thấy quá yếu đuối và bất lực để buông bỏ nỗi hận thù, chính niềm tin giúp ta nhận ra rằng ta không đơn độc trong cuộc chiến nội tâm này. Sự can thiệp của ân sủng cho phép ta làm điều tưởng chừng như không thể: xé tan xiềng xích của quá khứ và mở lòng đón nhận tương lai.

Sự tha thứ, đặc biệt là tha thứ cho người nhà, cuối cùng mang lại một tự do không gì sánh được. Nó giải phóng năng lượng tâm hồn khỏi việc phải duy trì bức tường phòng thủ và ngọn lửa thù hận, để năng lượng ấy có thể được sử dụng cho sự sáng tạo, tình yêu thương và sự phát triển cá nhân. Khi ta chọn tha thứ, ta không chỉ chữa lành vết thương của bản thân mà còn góp phần gián tiếp vào việc chữa lành cho toàn bộ hệ thống gia đình. Ta trở thành người phá vỡ chu kỳ của sự đau khổ, người mở đường cho một cách sống mới, nơi tình yêu, dù có giới hạn và không hoàn hảo, vẫn có cơ hội để hồi sinh và lớn lên. Tha thứ, trong bối cảnh gia đình, là hành động anh hùng cao cả nhất, bởi nó là quyết định bảo vệ hy vọng và tình yêu thương, ngay cả khi chúng đã bị vùi dập và thử thách đến cùng cực. Đó là cách ta tuyên bố rằng, vết thương có thể định hình nhưng không thể định đoạt được cuộc đời và trái tim ta.

Lm. Anmai, CSsR.