Sự vô thường: chấp nhận và sống trọn vẹn với quy luật thay đổi của cuộc đời

SỰ VÔ THƯỜNG: CHẤP NHẬN VÀ SỐNG TRỌN VẸN VỚI QUY LUẬT THAY ĐỔI CỦA CUỘC ĐỜI

Trong dòng chảy bất tận của vũ trụ và thời gian, “Sự Vô Thường” hiện diện như một quy luật tối thượng, một chân lý không thể chối cãi. Từ những nền văn minh cổ đại đến các học thuyết triết học và tôn giáo lớn, tất cả đều nhận định rằng thay đổi là bản chất cốt lõi của vạn vật. Chúng ta, với tư cách là những sinh linh đang sống, thường mang trong mình khao khát về sự ổn định, sự vĩnh cửu—một ảo tưởng về bến đỗ an toàn giữa đại dương cuộc đời luôn cuộn sóng. Chính khao khát cố chấp này đã tạo nên một nghịch lý đau đớn: chúng ta tìm kiếm sự trường tồn trong một thế giới được xây dựng bằng vật chất không ngừng biến hóa. Sự vô thường không phải là một bi kịch, mà là một lời mời gọi, một thách thức buộc chúng ta phải xem xét lại cách mình tồn tại. Chấp nhận sự vô thường không phải là thái độ buông xuôi, mà là hành động dũng cảm nhất: giải phóng bản thân khỏi xiềng xích của sự níu giữ để sống trọn vẹn, sâu sắc và ý nghĩa hơn trong từng khoảnh khắc hiện tại ngắn ngủi.

Sự vô thường biểu hiện rõ rệt nhất qua quy luật của sinh, trụ, dị, diệt. Mùa xuân đến rồi đi, nhường chỗ cho hạ nồng, thu vàng, đông lạnh, và không một khoảnh khắc nào của thiên nhiên lặp lại y nguyên. Cơ thể vật chất của chúng ta cũng là một minh chứng hùng hồn nhất: từ khoảnh khắc chào đời với tiếng khóc đầu tiên cho đến khi mái tóc bạc màu và da dẻ nhăn nheo, mỗi tế bào đều đang nằm trong một chu trình đổi mới và hủy hoại không ngừng. Chúng ta không thể tắm hai lần trên cùng một dòng sông; không chỉ bởi dòng nước đã trôi qua, mà còn bởi chính chúng ta của khoảnh khắc sau đã khác biệt với chính chúng ta của khoảnh khắc trước. Mọi sự vật hữu hình, từ tài sản vật chất quý giá cho đến những thành công rực rỡ trong sự nghiệp, đều không nằm ngoài quy luật này; chúng đều là những khối năng lượng tạm bợ, có thể tan biến, hư hao, hoặc trở nên lỗi thời bất cứ lúc nào. Nhận thức sâu sắc điều này là nền tảng đầu tiên để dẹp bỏ sự ảo tưởng về quyền sở hữu vĩnh viễn và thay thế nó bằng thái độ trân trọng đối với những gì đang có.

Nguồn gốc sâu xa của mọi khổ đau thường bắt nguồn từ sự kháng cự tâm lý của chúng ta đối với quy luật thay đổi này. Con người có xu hướng bám víu vào những điều đã qua, vào những ký ức đẹp đẽ, vào thói quen thoải mái, hoặc vào một hình mẫu tương lai lý tưởng đã được định hình. Khi thực tại dịch chuyển, khi người thân yêu rời xa, khi vị thế xã hội bị lung lay, hoặc khi sức khỏe suy giảm, chúng ta cảm thấy bị phản bội bởi cuộc đời. Nỗi sợ mất mát, sự nuối tiếc về quá khứ, và lo âu về tương lai hợp lại thành một bức tường kiên cố ngăn cách chúng ta với sự thật. Sự cố chấp này khiến chúng ta dành phần lớn năng lượng để chống lại một dòng chảy tự nhiên, giống như một người bơi ngược dòng nước xiết, cuối cùng chỉ mang lại sự kiệt sức và thất bại. Khổ đau không đến từ bản thân sự thay đổi, mà đến từ sự gắn bó chặt chẽ của tâm trí vào những điều không còn hoặc chưa xảy ra.

Tuy nhiên, khi chúng ta thực hiện bước nhảy vọt của niềm tin để chấp nhận sự vô thường, một sự giải thoát đáng kinh ngạc sẽ diễn ra. Chấp nhận không phải là đầu hàng, mà là sự nhìn nhận rõ ràng về giới hạn của quyền kiểm soát cá nhân. Chúng ta không thể kiểm soát các sự kiện bên ngoài, nhưng chúng ta hoàn toàn có thể kiểm soát phản ứng của mình trước chúng. Sự chấp nhận mở ra cánh cửa dẫn đến tự do nội tâm: tự do khỏi gánh nặng phải duy trì một tình trạng đã lỗi thời, tự do khỏi sự lo sợ liên tục về những điều không thể tránh khỏi. Sự hiểu biết rằng mọi thứ đều là tạm thời sẽ giúp chúng ta giữ một khoảng cách cần thiết, một cái nhìn bao dung hơn đối với những thăng trầm của cuộc đời. Khi không còn níu giữ, chúng ta có thể nhẹ nhàng buông tay để dòng đời đưa đẩy, nhờ đó tâm hồn trở nên an tĩnh và bình yên hơn giữa bão tố.

Đặc biệt, sự vô thường dạy chúng ta bài học sâu sắc nhất trong các mối quan hệ nhân sinh. Tình bạn có thể phai nhạt, tình yêu có thể thay đổi, và các thành viên trong gia đình sẽ lần lượt lớn lên, già đi, và rồi rời xa. Việc hiểu rằng mọi sự kết nối đều có thời hạn không làm giảm đi giá trị của chúng; ngược lại, nó khiến mỗi khoảnh khắc bên nhau trở nên vô giá và thiêng liêng hơn. Thay vì buồn khổ vì biết rằng một ngày nào đó sẽ phải chia ly, chúng ta được thúc đẩy để yêu thương sâu đậm hơn, để thể hiện lòng biết ơn chân thành hơn, và để tạo ra những ký ức không thể xóa nhòa trong quãng thời gian ngắn ngủi được ở bên nhau. Sự vô thường biến tình yêu thành hành động của hiện tại, không phải là lời hứa suông cho tương lai.

Khi đã chấp nhận sự biến đổi là một hằng số, chúng ta được mời gọi để chuyển hướng năng lượng sang việc “Sống Trọn Vẹn”. Nếu vạn vật đều đang trôi qua, thì hiện tại chính là điểm neo duy nhất, là nơi duy nhất mà cuộc sống thực sự diễn ra. Sống trọn vẹn đòi hỏi chúng ta phải thực hành chánh niệm, hay sự tỉnh thức, để nhận biết rõ ràng mọi cảm xúc, mọi suy nghĩ, và mọi trải nghiệm đang xảy ra trong khoảnh khắc này, không phán xét. Khi rửa chén, chúng ta chỉ rửa chén; khi lắng nghe, chúng ta chỉ lắng nghe; khi làm việc, chúng ta chỉ làm việc. Sự tập trung tuyệt đối vào hiện tại này không chỉ nâng cao chất lượng trải nghiệm mà còn ngăn chặn tâm trí lang thang vào những bóng ma quá khứ hay những viễn cảnh tương lai mờ mịt.

Sống trọn vẹn còn có nghĩa là ưu tiên những giá trị cốt lõi, những điều bền vững ngay cả khi thế giới bên ngoài rung chuyển. Danh vọng, tiền tài, quyền lực là những thứ vô thường, dễ mất đi; nhưng lòng nhân ái, sự chính trực, lòng khiêm nhường, và tinh thần phục vụ là những phẩm chất nội tại, không bị thời gian bào mòn. Khi chúng ta đầu tư vào việc xây dựng nhân cách và trau dồi các đức tính, chúng ta đang xây dựng một pháo đài nội tâm vững chắc giữa biển cả vô thường. Sự mãn nguyện thực sự không đến từ việc tích lũy tài sản vật chất mà đến từ việc nhận ra mình đã sử dụng thời gian hữu hạn để làm những điều có ý nghĩa, để yêu thương và để trở thành phiên bản tốt nhất của chính mình.

Sự vô thường, theo cách nhìn của đức tin, không phải là sự hỗn loạn, mà là một phần trong kế hoạch thiêng liêng, một lời nhắc nhở về tính chất tạm bợ của cuộc hành trình trần thế. Đối với người có niềm tin, sự vô thường của đời sống vật chất không dẫn đến sự tuyệt vọng mà dẫn đến hy vọng vào một Thực Tại Tuyệt Đối, Vĩnh Cửu, là nơi mọi sự biến đổi sẽ chấm dứt. Chính sự ngắn ngủi của cuộc đời này thúc đẩy chúng ta tận dụng mọi cơ hội để kiến tạo những giá trị vĩnh cửu, để gieo những hạt giống yêu thương và thiện chí, vì đó là hành trang duy nhất còn lại khi mọi thứ khác tan biến. Sự vô thường là bàn đạp để chúng ta vươn tới Chân - Thiện - Mỹ, những giá trị siêu việt không bị giới hạn bởi thời gian hay không gian.

Cuối cùng, sự vô thường chính là chất xúc tác mạnh mẽ nhất cho hành động và sáng tạo. Nếu thời gian là hữu hạn, nếu mọi cơ hội đều thoáng qua, thì sự trì hoãn là một tội lỗi lớn đối với bản thân. Nhận ra rằng “ngày hôm nay” là một món quà không thể lặp lại, chúng ta được thúc đẩy để dũng cảm theo đuổi ước mơ, để tha thứ nhanh chóng, để nói những lời yêu thương kịp thời, và để hành động với toàn bộ niềm đam mê. Cuộc đời là một tác phẩm nghệ thuật chỉ được vẽ một lần duy nhất, và mỗi khoảnh khắc vô thường là một nét cọ mà chúng ta cần phải sử dụng một cách có ý thức và đầy trách nhiệm. Hãy để mỗi hơi thở là một sự xác nhận cho sự sống, mỗi hành động là một biểu hiện của lòng biết ơn đối với món quà tạm thời nhưng quý giá này. Sống trọn vẹn không có nghĩa là tránh né sự kết thúc, mà là làm cho mỗi bước đi trên hành trình trở nên rạng ngời và có ý nghĩa. Chấp nhận rằng mọi thứ sẽ thay đổi, chúng ta mới thực sự bắt đầu sống.

Lm. Anmai, CSsR.