Tình bạn trong đời tu: tìm kiếm và duy trì những mối quan hệ lành mạnh

TÌNH BẠN TRONG ĐỜI TU: TÌM KIẾM VÀ DUY TRÌ NHỮNG MỐI QUAN HỆ LÀNH MẠNH

Con người được Thiên Chúa dựng nên là một hữu thể có tương quan. Chúng ta không được sinh ra để tồn tại như những ốc đảo cô độc, nhưng là để sống trong sự hiệp thông – hiệp thông với Thiên Chúa và hiệp thông với nhau. Bản chất xã hội này không bị xóa bỏ khi một người bước vào đời sống thánh hiến; ngược lại, nó được mời gọi để thanh luyện, thăng hoa và quy hướng về mục đích cao cả hơn. Ơn gọi tu trì là một lời mời gọi bước theo Đức Kitô một cách triệt để, đặt Ngài lên trên mọi mối tương quan trần thế, kể cả tình cảm gia đình hay bằng hữu. Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là người tu sĩ phải triệt tiêu mọi tình cảm nhân bản hay chối bỏ nhu cầu chính đáng về tình bạn. Thực tế cho thấy, sự thiếu vắng những mối quan hệ lành mạnh có thể là một trong những nguyên nhân dẫn đến sự khô cằn, méo mó về tâm lý và thậm chí là sự thất bại trong ơn gọi. Vì vậy, vấn đề không phải là "có nên" hay "không nên" có tình bạn, mà là làm thế nào để "tìm kiếm và duy trì những mối quan hệ lành mạnh" trong bối cảnh đặc thù của đời tu.

Trước hết, chúng ta cần định nghĩa rõ ràng về một tình bạn "lành mạnh" trong đời tu. Nó khác biệt căn bản với những tình cảm quy về bản thân hay những mối dây liên kết thuần túy dựa trên cảm xúc nhất thời. Một tình bạn lành mạnh, theo tinh thần Kitô giáo, luôn là một tình bạn "ba chiều": là tôi, bạn, và Đức Kitô ở giữa chúng tôi. Thánh Aelred, viện phụ dòng Xitô, đã định nghĩa rất hay rằng tình bạn thiêng liêng là nơi "hai tâm hồn được kết hợp trong Đức Kitô, trở nên một lòng một ý trong Ngài". Nền tảng của nó không phải là sự hấp dẫn về tâm sinh lý hay sự bù trừ cho những thiếu thốn tình cảm, mà là Đức Ái (Caritas) – một tình yêu bắt nguồn từ Thiên Chúa và dẫn về với Thiên Chúa. Tình bạn này không tìm cách chiếm hữu, nhưng tìm cách cho đi; không tìm lợi ích cho bản thân, nhưng tìm lợi ích cho người kia, đặc biệt là lợi ích thiêng liêng. Nó là một sự nâng đỡ đích thực trên hành trình nên thánh, một nơi mà cả hai có thể chia sẻ những gánh nặng, những niềm vui, những khát vọng tông đồ và cùng nhau khích lệ để trung thành hơn với ơn gọi của mình.

Tìm kiếm một tình bạn như thế đòi hỏi sự khôn ngoan và kiên nhẫn. Môi trường đầu tiên và tự nhiên nhất để tìm kiếm tình bạn chính là cộng đoàn nơi ta đang sống. Anh chị em cùng một nhà, cùng một linh đạo, cùng một sứ vụ, phải là những người bạn đồng hành đầu tiên. Tình huynh đệ trong cộng đoàn là một hình thức cao quý của tình bạn, được xây dựng trên nền tảng lời khấn và sứ mạng chung. Tuy nhiên, chúng ta cũng phải thành thật nhìn nhận rằng, sự gần gũi hàng ngày trong cộng đoàn cũng dễ nảy sinh va chạm do khác biệt về tính cách, quan điểm hay tuổi tác. Không phải lúc nào tình huynh đệ cộng đoàn cũng đồng nghĩa với sự thâm giao tâm hồn (soul friendship). Vì vậy, ngoài cộng đoàn, một tu sĩ vẫn có thể có những tình bạn thân thiết với những người khác – có thể là một vị linh hướng, một người bạn đồng môn, một tu sĩ thuộc dòng khác, hay thậm chí là những người giáo dân trưởng thành và đạo đức. Tiêu chí để "chọn bạn" trong đời tu không phải là sự hợp "gu", sự lôi cuốn bên ngoài, hay sự thỏa mãn nhu cầu tình cảm, mà phải là nhân đức, sự trưởng thành tâm linh, lòng yêu mến Chúa, và sự tôn trọng tuyệt đối đối với ơn gọi thánh hiến của ta.

Khi đã tìm thấy một tình bạn quý, việc duy trì nó sao cho lành mạnh còn là một thách đố lớn hơn, đòi hỏi sự tỉnh thức và kỷ luật liên lỉ. Yếu tố then chốt đầu tiên để duy trì một tình bạn lành mạnh là sự minh bạch. Một tình bạn trong đời tu không bao giờ được phép là một mối quan hệ "bí mật", "lén lút" hay "độc quyền". Nó phải được sống dưới ánh sáng của Chúa và trong sự hiểu biết (một cách tương đối) của những người hữu trách, hoặc ít nhất là có thể được chia sẻ với vị linh hướng mà không cảm thấy áy náy. Sự mờ ám, che giấu là dấu hiệu đầu tiên của một mối quan hệ đang đi chệch hướng, có nguy cơ trở thành một "tình bạn đặc biệt" (particular friendship) vốn bị các bậc thầy tu đức cảnh báo. Sự độc chiếm, ghen tương, hay cảm giác "chỉ cần người đó là đủ" là những ngọn đèn đỏ báo hiệu rằng mối quan hệ này đang thay thế vị trí của Thiên Chúa và cộng đoàn.

Yếu tố thứ hai, và cũng là cốt lõi, là sự tôn trọng và bảo vệ lời khấn Khiết Tịnh. Tình bạn trong đời tu, dù thân thiết đến đâu, vẫn phải là một tình bạn "vô vị lợi" về mặt cảm xúc và hoàn toàn trong sáng về mặt thể lý. Nó không phải là nơi để tìm kiếm sự âu yếm hay những cử chỉ thân mật vốn chỉ dành cho đời sống hôn nhân. Người tu sĩ phải luôn ý thức về những giới hạn cần thiết trong cách thể hiện tình cảm. Điều này không có nghĩa là tình bạn phải lạnh lùng, xa cách, nhưng nó đòi hỏi một sự trưởng thành về mặt tình cảm (affective maturity) rất cao. Người tu sĩ phải học cách yêu thương một cách thanh thoát, tự do, không dính bén, không tìm cách "sở hữu" người kia làm của riêng. Nếu một tình bạn bắt đầu gây xao lãng trong cầu nguyện, khiến ta mất bình an, hay có những đòi hỏi về cảm xúc và thời gian quá mức, đó là lúc cần phải nghiêm túc xem xét lại và điều chỉnh.

Yếu tố thứ ba để duy trì sự lành mạnh là tự do. Một tình bạn đích thực luôn mang lại sự tự do nội tâm. Nó không trói buộc. Nếu vì nhu cầu sứ vụ, một trong hai người phải thuyên chuyển đến một nơi xa, mối quan hệ đó vẫn có thể tồn tại một cách bình an, dù có nỗi nhớ nhung chính đáng. Nó không tạo ra sự khủng hoảng hay sụp đổ khi không được gặp gỡ thường xuyên. Ngược lại, một tình bạn thiếu lành mạnh sẽ tạo ra sự lệ thuộc. Người ta cảm thấy không thể sống, không thể vui, không thể làm việc nếu thiếu vắng người kia. Đây là một hình thức nô lệ tình cảm, đi ngược lại với sự tự do của con cái Thiên Chúa mà đời tu hướng đến. Tình bạn lành mạnh giúp ta yêu mến cộng đoàn hơn, dấn thân cho sứ vụ hơn; còn tình bạn lệch lạc sẽ khiến ta xa lánh cộng đoàn, tìm cách trốn tránh bổn phận để dành thời gian cho "thế giới riêng" của hai người.

Chúng ta không thể ngây thơ bỏ qua những nguy hiểm tiềm tàng. Sự cô đơn trong đời tu là có thật. Áp lực từ sứ vụ, những xung khắc trong cộng đoàn, hay sự khô khan trong đời sống thiêng liêng có thể đẩy người tu sĩ vào việc tìm kiếm một sự "bù trừ" tình cảm. Khi đó, một tình bạn, dù khởi đầu rất trong sáng, cũng có thể dần biến tướng. Nó trở thành nơi để than vãn, để nói xấu người khác, để tìm sự đồng cảm tiêu cực. Tệ hơn nữa, nó có thể trở thành một cái phao cứu sinh tình cảm, một sự nương tựa thay thế cho Thiên Chúa. Người tu sĩ, nhất là những người đang trong giai đoạn khủng hoảng, rất dễ bị tổn thương và dễ nhầm lẫn giữa sự nâng đỡ huynh đệ với sự lệ thuộc tình cảm. Sự tỉnh thức của cá nhân, sự đồng hành của vị linh hướng, và sự nâng đỡ của một cộng đoàn lành mạnh là những yếu tố sống còn để giúp người tu sĩ vượt qua những nguy cơ này.

Suy cho cùng, mọi mối tương quan trong đời tu đều phải là phương tiện giúp ta đạt đến cùng đích là sự kết hợp mật thiết với Thiên Chúa. Một tình bạn lành mạnh là một hồng ân vô giá mà Thiên Chúa ban tặng. Hãy nhìn vào những mẫu gương tuyệt vời trong lịch sử Giáo Hội: tình bạn giữa Thánh Basiliô và Thánh Grêgôriô Nazianô, giữa Thánh Phanxicô Assisi và Thánh Clara, giữa Thánh Phanxicô Salêsiô và Thánh Gioanna de Chantal. Đó là những tình bạn được xây dựng trên tình yêu Chúa, được nuôi dưỡng bằng cầu nguyện và sự hy sinh, và kết quả là đã trổ sinh những hoa trái thánh thiện rực rỡ. Họ đã không yêu nhau "ít đi", nhưng đã yêu nhau "đúng cách hơn" trong Đức Kitô. Tình bạn của họ là một sự hỗ trợ, một nguồn cảm hứng để cả hai cùng nhau tiến đức. Đó mới chính là hình ảnh đích thực của một tình bạn lành mạnh trong đời sống thánh hiến.

Vì vậy, người tu sĩ không cần phải sợ hãi tình bạn, nhưng cần phải khôn ngoan để nhận định. Hãy can đảm mở lòng với tình huynh đệ cộng đoàn, và cũng đừng ngần ngại đón nhận những tâm hồn đồng điệu mà Chúa gửi đến. Nhưng trên hết, hãy luôn đặt mọi mối tương quan của mình trong mối tương quan nền tảng với Đức Kitô. Hãy để Ngài là trung tâm, là chất kết dính, và là bảo chứng cho sự trong sáng của tình bạn. Khi một tình bạn giúp ta cầu nguyện tốt hơn, yêu mến tha nhân nhiều hơn, và hăng say với sứ vụ hơn, thì đó chính là món quà của Chúa. Khi một tình bạn khiến ta xao lãng những điều đó, thì đó là một lời cảnh báo cần phải điều chỉnh. Hành trình đời tu là hành trình đi tìm Tình Yêu Tuyệt Đối, và mọi tình bạn chân chính trên hành trình đó đều phải là những bậc thang giúp ta leo nhanh hơn về phía Ngài.

Lm. Anmai, CSsR.