Vai trò của ông bà: cầu nối đức tin và truyền thống trong gia đình

VAI TRÒ CỦA ÔNG BÀ: CẦU NỐI ĐỨC TIN VÀ TRUYỀN THỐNG TRONG GIA ĐÌNH

Trong dòng chảy hối hả của xã hội hiện đại, cấu trúc gia đình Việt Nam đang trải qua những biến đổi sâu sắc. Guồng quay của công việc, áp lực kinh tế và sự bùng nổ của công nghệ kỹ thuật số dường như đang kéo các bậc cha mẹ ra xa khỏi ngôi nhà, và đôi khi, vô tình tạo nên những khoảng trống trong việc giáo dục con cái. Giữa bối cảnh đó, hình ảnh của ông bà lại nổi bật lên như một điểm tựa bình yên, một sự hiện diện thiết yếu. Họ không chỉ là người chăm sóc thay thế, mà còn là những kiến trúc sư thầm lặng, xây dựng và duy trì nền tảng căn cốt nhất của gia đình: đó là đức tin và truyền thống. Ông bà chính là nhịp cầu sống động, kết nối quá khứ với hiện tại và gieo mầm cho tương lai, đảm bảo rằng những giá trị cốt lõi không bị phai mờ trước sóng gió của thời đại.

Xã hội ngày nay thường đề cao sự mới mẻ, tốc độ và hiệu quả. Con cái được khuyến khích học thêm, học kỹ năng mới, tiếp cận với những luồng tư tưởng toàn cầu. Điều này là cần thiết cho sự phát triển, nhưng cũng tiềm ẩn nguy cơ làm đứt gãy sợi dây liên kết với cội nguồn. Khi cha mẹ bận rộn với những mục tiêu sự nghiệp, họ có ít thời gian hơn để ngồi xuống kể cho con nghe về lịch sử gia đình, về những giá trị mà cha ông đã dày công vun đắp. Chính lúc này, ông bà, với quỹ thời gian và sự kiên nhẫn của tuổi già, trở thành người giữ lửa. Họ là kho tàng sống của ký ức gia đình, là cuốn biên niên sử không được viết bằng mực mà bằng trải nghiệm. Họ kể cho cháu nghe về những ngày gian khó, về cách gia đình đã vượt qua thử thách, không phải chỉ bằng nỗ lực của con người, mà còn bằng niềm tin và sự phó thác vào Thiên Chúa. Những câu chuyện đó không phải là cổ tích, mà là di sản, chúng định hình căn tính của đứa trẻ, cho nó một ý thức về "thuộc về", một nền tảng vững chắc để từ đó vươn ra thế giới.

Vai trò "cầu nối" của ông bà được thể hiện rõ nét nhất trong việc duy trì các truyền thống gia đình. Truyền thống ở đây không phải là những hủ tục lạc hậu, mà là những nghi thức, những thói quen tốt đẹp tạo nên bản sắc. Đó là bữa cơm gia đình, nơi ông bà dạy cháu cách mời cơm, cách cầm đũa, cách thể hiện lòng biết ơn với người đã nấu và với của ăn Chúa ban. Đó là những ngày lễ Tết, giỗ chạp, khi ông bà giải thích cho con cháu ý nghĩa của việc tưởng nhớ tổ tiên, của lòng hiếu thảo. Trong bối cảnh đức tin Kitô giáo, truyền thống này còn mang một chiều kích sâu sắc hơn. Ông bà dạy cháu biết kính nhớ các bậc tiền nhân không phải như một sự thờ lạy, mà là một biểu hiện của lòng biết ơn, phù hợp với điều răn thứ tư. Họ biến những ngày lễ gia đình thành cơ hội để tạ ơn Chúa đã ban cho gia đình những người đi trước, những tấm gương về lòng đạo đức và sự hy sinh. Những giá trị như "kính trên nhường dưới", "uống nước nhớ nguồn", "lá lành đùm lá rách" được ông bà truyền tải không qua sách vở, mà qua chính lối sống hàng ngày của mình.

Quan trọng hơn cả truyền thống văn hóa, ông bà là nhịp cầu chuyển giao đức tin. Trong nhiều gia đình, ông bà chính là những nhà giáo lý viên đầu tiên và bền bỉ nhất. Khi cha mẹ còn đang vật lộn với thế giới bên ngoài, thì ở nhà, bà đã dạy cháu làm Dấu Thánh Giá, ông đã cùng cháu đọc kinh Lạy Cha. Đức tin được truyền đi không phải qua các bài học thần học cao siêu, mà qua những cử chỉ đơn sơ, mộc mạc. Đó là hình ảnh bà lần hạt Mân Côi mỗi tối, là tiếng kinh đều đặn phát ra từ gian phòng của ông. Đứa trẻ có thể chưa hiểu hết ý nghĩa của kinh Tin Kính, nhưng nó cảm nhận được sự bình an, sự thành kính toát ra từ ông bà mình khi họ cầu nguyện. Những ấn tượng thánh thiện của tuổi thơ ấy, như mùi hương trầm trong giờ kinh tối gia đình, như sự tĩnh lặng của ông bà trước Thánh Giá, sẽ là những hạt giống đức tin âm thầm nảy mầm trong tâm hồn đứa trẻ.

Trong thông điệp gửi các ông bà và người cao tuổi, Đức Thánh Cha Phanxicô đã nhiều lần nhấn mạnh vai trò không thể thay thế của họ trong việc thông truyền đức tin. Ngài gọi họ là "những người bảo vệ ký ức". Ông bà là người kể cho con cháu nghe các câu chuyện Kinh Thánh. Bằng giọng nói ấm áp và ngôn ngữ giản dị, ông bà biến những nhân vật như Abraham, Môsê, Đavít, và đặc biệt là Chúa Giêsu, Mẹ Maria, Thánh Giuse, trở nên gần gũi, sống động. Họ không chỉ kể, họ còn giải thích. Họ giúp đứa trẻ thấy được tình thương của Thiên Chúa qua câu chuyện Người Samari nhân hậu, thấy được lòng dũng cảm của đức tin qua câu chuyện Đavít chiến thắng Gôliát, và thấy được sự tha thứ vô biên qua dụ ngôn Người Cha nhân hậu. Chính ông bà là người gieo vào lòng đứa trẻ sự kính sợ Thiên Chúa (theo nghĩa kính trọng, yêu mến) và lòng yêu mến các Thánh.

Hơn nữa, ông bà là chứng nhân sống động của đức tin đã được thử luyện. Cuộc đời họ đã trải qua nhiều thăng trầm, biến cố, có thể là chiến tranh, đói nghèo, bệnh tật, hay mất mát người thân. Con cháu nhìn thấy ông bà mình vẫn giữ vững niềm tin, vẫn kiên trì cầu nguyện, vẫn giữ lòng bác ái và tha thứ. Đức tin của ông bà không phải là một lý thuyết suông, mà là một thực tại đã được sống, đã được kiểm chứng qua gian khó. Khi đứa cháu gặp thất bại hay buồn bực, lời khuyên của cha mẹ có thể đầy lý trí, nhưng cái ôm, lời vỗ về và câu nói "Cứ cầu nguyện đi con, Chúa sẽ lo liệu" của ông bà lại mang một sức nặng và sự an ủi lạ thường. Họ dạy cho cháu bài học quan trọng nhất: đó là sự phó thác. Trong một thế giới đề cao sự kiểm soát và tự chủ của cá nhân, thái độ phó thác vào tình yêu quan phòng của Chúa mà ông bà thể hiện là một bài học vô giá, một di sản đức tin quý báu nhất.

Ông bà cũng là người duy trì nhịp sống phụng vụ ngay tại "Giáo hội tại gia" (Ecclesia domestica). Họ nhắc nhở con cháu về Mùa Vọng, Mùa Chay, chuẩn bị hang đá Giáng Sinh, làm việc bác ái trong Mùa Chay, ngắm Đàng Thánh Giá. Họ là người sốt sắng chuẩn bị và đưa cháu đến nhà thờ lãnh nhận các Bí tích, đặc biệt là Rửa Tội, Thêm Sức và Thánh Thể. Niềm vui của ông bà khi thấy cháu mình được rước lễ lần đầu thường còn lớn hơn cả cha mẹ chúng. Họ hiểu rằng, việc đưa cháu đến với Chúa Giêsu Thánh Thể là trao cho chúng nguồn sống thần linh, là trang bị cho chúng hành trang quý giá nhất để vào đời. Ngọn lửa đức tin trong gia đình, vốn có nguy cơ lụi tàn vì sự xao lãng của thế hệ cha mẹ, lại được chính những người ông, người bà giữ cho bùng cháy qua lòng đạo đức bình dân, qua sự trung thành với lời kinh sớm tối.

Tất nhiên, vai trò này cũng gặp không ít thách thức. Khoảng cách thế hệ là có thật. Quan điểm giáo dục giữa ông bà và cha mẹ đôi khi có những khác biệt. Ông bà có thể bị xem là "lỗi thời" khi cứ khuyên cháu đọc kinh thay vì học thêm một kỹ năng mềm, hay khi ngăn cản cháu tiếp xúc quá nhiều với các thiết bị điện tử. Xã hội tục hóa cũng đang len lỏi vào từng gia đình, gieo rắc sự hoài nghi và chủ nghĩa tương đối, khiến cho việc nói về Thiên Chúa trở nên khó khăn hơn. Đứng trước những thách thức này, ông bà cần sự khôn ngoan và tình yêu. Họ không áp đặt đức tin một cách cứng nhắc, nhưng "mời gọi" bằng chính tình yêu thương và gương sáng của mình. Họ cần sự kiên nhẫn để lắng nghe những thắc mắc của cháu, và cần sự khiêm tốn để thừa nhận rằng mình cũng không biết mọi thứ, nhưng có một Đấng biết mọi thứ và yêu thương chúng ta vô điều kiện.

Về phía các bậc cha mẹ, họ cần nhận ra hồng ân lớn lao mà mình đang có là sự hiện diện của ông bà. Thay vì xem ông bà chỉ là người giữ trẻ, cha mẹ cần chủ động tạo điều kiện, khuyến khích, và trân trọng vai trò cầu nối đức tin của ông bà. Hãy để ông bà có thời gian riêng với các cháu, hãy lắng nghe những câu chuyện và lời khuyên của các ngài. Sự hiệp nhất và tôn trọng lẫn nhau giữa ba thế hệ (ông bà - cha mẹ - con cháu) trong việc giáo dục đức tin và truyền thống sẽ tạo nên một "Giáo hội tại gia" vững mạnh, một thành trì chống lại những ảnh hưởng tiêu cực của xã hội. Gia đình đó sẽ thực sự trở thành cái nôi của sự sống và tình yêu, nơi các giá trị nhân bản và Kitô giáo được ươm mầm và phát triển.

Tóm lại, trong bất kỳ thời đại nào, đặc biệt là thời đại hôm nay, vai trò của ông bà vẫn luôn mang một giá trị cốt lõi. Họ là nhịp cầu không thể thiếu, bắc qua dòng sông thời gian, để kết nối các thế hệ. Họ là người nắm giữ ký ức, là người trao truyền di sản. Di sản đó không phải là tiền bạc hay của cải vật chất, mà là những giá trị văn hóa truyền thống làm nên nhân cách con người, và quan trọng hơn hết, là đức tin vào Thiên Chúa, Đấng là cội nguồn và là cùng đích của mọi gia đình. Hình ảnh ông bà dắt tay cháu đến nhà thờ, hay chắp tay cùng cháu đọc kinh mỗi tối, là một trong những hình ảnh đẹp nhất, gói trọn thiên chức cao quý của họ. Họ chính là những sứ giả âm thầm của Tình Yêu, là trụ cột của gia đình, và là ân huệ lớn lao mà Thiên Chúa ban tặng cho chúng ta.

Lm. Anmai, CSsR.