“ Biết Tàm, biết Quý ”

“ Biết Tàm, biết Quý ”

Trên internet có câu chuyện như sau …

Một cậu bé nhìn thấy một viên đá khá to bị rơi xuống đường do sơ suất của chiếc xe chở vật liệu xây dựng. Có lẽ những người qua lại hai bên đường đều nhìn thấy nó, viên đá vẫn nằm im quan sát thái độ của mọi người…
Cậu bé cũng nghe mọi người bàn tán với nhau lý do vì sao viên đá lại rơi xuống ? Họ trách cứ sự vô ý của người tài xế của chiếc xe chở vật liệu xây dựng. Cuối cùng họ đồng ý với nhau rằng sự hiện diện của viên đá trên con đường ấy có thể gây tai nạn cho những chiếc xe qua lại hoặc làm vấp ngã một khách bộ hành nào đó. Những câu bàn tán cứ tiếp tục đưa ra và lại rơi vào im lặng. Viên đá vẫn tiếp tục nằm đó …

Một ngày trôi qua, cậu bé nhìn thấy viên đá vẫn còn nằm đó, chăm chăm nhìn kẻ qua người lại. Sự bất bình khiến gương mặt của nó bong lên dưới ánh nắng chói chang. Nó không muốn trở thành nguyên nhân gây một vụ tai nạn giao thông. Nó không muốn nằm ở vị trí đó để vô tình mang lại bất hạnh cho một ai đó, nhưng không một ai nhặt nó đi, giúp nó di chuyển đến nơi khác. 

Từ cửa sổ nhà mình, cậu bé cũng tiếp tục theo dõi xem có ai nhặt viên đá ấy đi không ? Đầu óc của cậu cũng bung xung với những thắc mắc của mọi người đặt ra cho viên đá. Bỗng dưng cậu cảm thấy hổ thẹn với chính mình khi nghĩ rằng mình thật vô lý, thụ động và ích kỷ khi cứ mãi loay hoay với những câu hỏi vô bổ trong khi đơn giản việc cần phải làm là nhặt viên đá bỏ vào lề đường .

Một thoáng biết hổ thẹn với chính mình khiến cậu bé đã biến thái độ vô tâm, trống rỗng của mình thành một việc làm thiết thực và đúng đắn. Biết hổ thẹn là một tố chất cần thiết để giúp con người tỉnh ngộ khi có những ý tưởng và hành động sai trái. Người còn biết hổ thẹn là lương tâm của họ còn biết làm việc, chưa mất đi sự nhạy bén và sự phản tỉnh của một tâm hồn hướng thiện. 

Theo Phật Pháp Ứng Dụng, Đức Phật dạy về biết hổ thẹn như sau : 

“ Biết hổ thẹn, trong Phật môn có hai từ đại diện là Tàm Quý. Khi một con người còn biết Tàm, biết Quý thì đạo đức còn có cơ hội được cứu. Sự kỳ diệu của tàm quý-lòng hổ thẹn là một trong 11 thiện pháp rất cần cho cả người thế gian và học Phật cầu xuất thế gian. Biết hổ thẹn là một nhân tố quan trọng trong việc hoàn thiện nhân cách của con người. Tàm là biết hổ thẹn với chính mình và quý là biết hổ thẹn, sợ hãi với người khác. Nhờ biết hổ thẹn nên chúng ta có thể vượt thắng, làm chủ được bản thân trước những thôi thúc của tham lam, sân hận và si mê”.

Trong tác phẩm nổi tiếng “ Cậu bé gỗ”, nhà văn người Ý Carlo Lorenzini đã đặt vào nhân vật bà Tiên Tóc Xanh một câu nói như sau: “ Những đứa bé có lương tâm, thì dù đôi khi chúng có thói quen làm bậy đi nữa, nhưng bao giờ cũng vẫn hy vọng đưa vào con đường ngay thẳng”. Như vậy, điều nguy hại nhất nơi một con người là kẻ ấy không còn biết hổ thẹn với chính mình. Chúng ta hay có cách diễn tả vui là “ lương tâm không còn cái răng để cảm thấy bị cắn rứt” . Chúng đã hóa ra chai lì và xơ cứng mất rồi.

Để giữ vững lương tâm hay “ còn biết Tàm, biết Quý ” trong mọi hành xử, mọi suy nghĩ trong một cuộc sống có quá nhiều cám dỗ và biến động như hiện tại quả là một điều không dễ dàng. Cái khuynh hướng chạy theo “ chân lý của đám đông” khiến nhiều lúc lương tâm của chúng ta bị đồng hoá bởi những trào lưu hay chủ thuyết rất lệch lạc. Chúng ta phải tiếp xúc sống chung với những điều đó, lâu dần, chúng ta mất khả năng bảo toàn “ tính bổn thiện” của mình khi đối diện với những gì đi ngược lại với tiếng lươg tâm của mình.

Ví như ngày nay, có lẽ người ta không còn cảm thấy lương tâm cắn rứt khi tham gia vào một cuộc phá thai , các cô gái trẻ không còn cảm thấy hổ thẹn khi bước vào bệnh việc sản khoa để “ giải quyết hậu quả” do những cuộc tình mang lại. Những cơ sở nạo phá thai thì ngang nhiên trưng bảng hiệu cho cái lò sát sinh của mình mà không hề thấy hổ thẹn vì mình đang hành nghề thất đức. Khi con người không còn biết hổ thẹn thì tội ác có thể hoành hành trên thế gian này.

Để đáp ứng cho nhu cầu mua gian bán lận những cửa hàng mua bán và chỉnh sửa cân đã chế tác một số bộ phận bên trong chiếc cân như thay, mài, co giãn lò xo, gắn chíp điện tử…mỗi ngày những cơ sở “độ” cân này cho ra lò hàng trăm chiếc cân thiếu chính xác, tiếp tay cho gian thương móc túi khách hàng. “ Công nghệ” chế cân điêu đã nghiễm nhiên trở thành một công việc mưu sinh mà người hành nghề cũng không còn thấy hổ thẹn.

Tệ tham nhũng như căn bệnh trầm kha không có thuốc chữa trị trong xã hội hiện nay. Nó như con virus thâm nhập từng mạch máu và đục khoét mọi tế bào của xã hội. GS Nguyễn Minh Thuyết nhận định: “ Nạn hối lộ phong bì tràn lan, phổ biến là do người ta nói nhiều, làm ít, cán bộ lãnh đạo không gương mẫu. Thượng bất chính, hạ tắc loạn là quy luật ” Mà loạn thật vì nó đã được nhiều người coi như “ luật bất thành văn” . Bôi trơn công việc bằng phong bì đã trở thành hành vi mà người đưa lẫn người nhận không còn thấy “ biết Tàm, biết Quý” về lối ứng xử này.

Trong thư gửi tín hữu Rôma, thánh Phaolô Tông đồ cũng cảm thấy tự hổ thẹn “ bởi vì sự lành tôi muốn thì tôi không làm ”. Cũng vậy, trong một xã hội còn nhiều bất công, giả dối, nhân quyền bị xâm phạm cách nghiêm trọng như hiện nay, cho dù chúng ta không làm những điều xấu, không nói những lời không hay thì chúng ta vẫn phải “ biết Tàm, biết Quý ” về những điều tốt mình không làm cũng như không nói những điều mình cần phải nói. Bởi khi lương tâm của chúng ta trở nên trống rỗng và vô cảm như thế thì chúng ta không thực sự SỐNG nhưng chỉ là một sự TỒN TẠI.

Với chủ trương “ lựa chọn lối bành trướng bằng sức mạnh thay vì việc đóng góp cho thế giới bằng quyền lực mềm và ảnh hưởng quốc gia ” * ,Trung Quốc đã làm cho biển Đông dậy sóng để thực hiện mộng bá quyền của mình. “ Nhìn lại lịch sử VN thì ta thấy xưa nay tổ tiên khi đối đầu với Trung Quốc thì dùng cả cương lẫn nhu, như những trận đánh lớn thời Lý Thường Kiệt, hay thời Quang Trung, sau khi mình thắng mình phải dùng chính trị hoà giải. Dĩ nhiên mỗi chính quyền có sách lược riêng. Tuy nhiên, nhìn một cách khách quan, đối diện với những gì nhà nước thực hiện cho đến hôm nay thì chúng ta phải đau lòng mà nói rằng chưa đúng mức”.( Đức Cha Phaolo Nguyễn Thái Hợp- Chủ Tịch UBCLHB ) . Và chính cái “ chưa đúng mức” này đã khiến “ thực chất trong 25 năm qua, bằng thứ hòa bình giả hiệu trên khái niệm gọi là “Đại Cục” , Trung Quốc một mặt ngày một vươn dài tay chiếm đoạt lãnh thổ Việt nam, mặt khác lũng đoạn và bóp nghẹt nền kinh tế Việt Nam và tìm cách kìm hãm Việt nam càng nhiều càng tốt ”.*

Là những thế hệ nối tiếp lịch sử, chúng ta cũng phải biết hổ thẹn với tổ tiên cha ông ta từ thời vua Hùng, rồi trãi qua bao đời Đinh, Lê, Lý, Trần đã kiên cường bất khuất , hy sinh xương máu để chống giặc ngoại xâm Phương Bắc, bảo vệ toàn vẹn lãnh thổ đất nước, nếu như ngày nay chúng ta “ không có sức bảo vệ những gì còn lại chứ chưa nói đến việc lấy lại những gì đã mất” * vào tay bành trướng Trung Quốc . Phải biết hổ thẹn với tiền nhân khi “ nạn lạm dụng quyền lực, hay nói đúng hơn là quyền lực độc tài ở Việt Nam ” đã khiến đất nước ngày càng tụt hậu, người dân khủng hoảng niềm tin vào nền công lý của chế độ và tiền đồ dân tộc đang tiến dần đến bờ vực thẳm. Chủ tịch nước Trương Tấn Sang cũng đã nói: “Tự hào với những gì đã làm được, nhưng chúng ta cũng cần phải biết hổ thẹn với tiền nhân, với những bậc tiên liệt về những yếu kém, khuyết điểm của mình đã cản trở bước đi lên của dân tộc” (Tuổi trẻ online 23/08/2012 ).

Kinh Thánh thuật lại Chúa Giêsu đã nhiều lần trách mắng bọn biệt phái, luật sĩ và kinh sư là bọn giả hình, nhưng chúng vẫn trơ mặc chai như đá, vẫn ung dung lên xuống chốn hộ đường với những chiếc áo rộng tua dài và vẫn hiên ngang ức hiếp người cô thế, bóc lột kẻ nghèo. Là vì chúng không còn biết hổ thẹn với chính mình. Cũng vậy, vì “ muốn duy trì sự tồn tại của chế độ càng lâu càng tốt, với các đặc quyền từ quyền lực độc tài và lợi ích kinh tế vơ vét được càng nhiều càng tốt ” * , các lãnh đạo hàng đầu Việt Nam đã chấp nhận để Trung Quốc lôi kéo vào cái thông điệp “ Đại Cục ”, bắt chặt tay nhau để duy trì chế độ bất chấp sự ca thán và phẩn nộ của muôn dân trăm họ. Nếu còn “ còn biết Tàm, tức biết hổ thẹn vì bản thân là người lãnh đạo nhưng không chu toàn trách nhiệm đối với vận mệnh của một đất nước, một dân tộc, biết Quý tức biết hổ thẹn với lời oán than, kêu trách của người dân, chắc hẳn những lãnh đạo của chính quyền đương thời sẽ khẳng khái thốt lên như Trần Bình Trọng ( 1259-1285 ) một danh tướng thời Trần rằng : “ Ta thà làm quỷ nước Nam chứ không thèm làm Vua đất Bắc ” . Và lịch sử đã không xảy ra “ hội nghị Thành Đô ngày 3/09/1990 và lịch sử đã lại lặp lại vào ngày 5/11/2015, trong một bối cảnh khác và một hoàn cảnh khác.”

“ Nếu con người không biết hổ thẹn thì trên thế gian này không còn biết phân biệt cha mẹ, anh, em, lớn, nhỏ cùng với loài cầm thú không khác ”. (Kinh Tăng Nhất A-hàm, phẩm Tàm Quí). Ước mong chúng ta ai cũng có một trái tim tinh tuyền, một trái tim biết nhạy cảm với những sự tốt, xấu để chúng ta có thể giữ vững phẩm giá làm người và đừng sống vô tâm, vô cảm nhưng hãy có những lời nói và việc làm thiết thực và đúng đắn, giúp xây dựng cuộc sống này ngày càng tốt đẹp hơn.

P/S : ( * ) : Trích “ Tương lai nào cho Việt Nam với chính thể hiện nay ” của Lãng Anh.

Điền Phương Thảo