ĐGH Leo XIV sẽ thăm Việt Nam?
ĐGH Leo XIV sẽ thăm Việt Nam?
Sau khi Phó Chủ tịch nước Võ Thị Ánh Xuân của Việt Nam thăm Đức Thánh Cha Leo XIV vào ngày 30 tháng Sáu, các phương tiện truyền thông Việt Nam đã đưa tin rằng Đức Thánh Cha có ý định đến thăm Việt Nam để “thể hiện sự gần gũi của mình với Giáo hội Công giáo và người Công giáo Việt Nam, cũng như tăng cường quan hệ giữa Việt Nam và Vatican.”
Có một chi tiết quan trọng không có trong tuyên bố của Vatican. Việt Nam là một trong số ít quốc gia vẫn chưa có quan hệ ngoại giao với Tòa Thánh. Tuy nhiên, họ chỉ còn cách một bước nữa là trao đổi đại sứ, và đó sẽ là một bước ngoặt quan trọng đối với đất nước.
Và như vậy, vẫn còn hy vọng cho cộng đồng Công giáo tại Việt Nam. Mặc dù họ vẫn được coi là thiểu số (hiện tại khoảng 7,2 triệu người, hoặc 7,2% dân số Việt Nam), nhưng người Công giáo ở Việt Nam khá đông so với nhiều quốc gia và khu vực Á châu (xếp thứ năm ở Á châu, sau Phi Luật Tân, Ấn Độ, Trung Quốc và Nam Dương). Hơn nữa, Giáo hội Công giáo tại Việt Nam rất có tổ chức và sôi động.
Lịch sử gần đây
Mặt khác, chuyến thăm của Phó Chủ tịch nước Xuân là một dấu hiệu rõ ràng về cam kết của Việt Nam trong việc duy trì mối quan hệ tốt đẹp với Tòa Thánh.
Trong 20 năm qua, những chuyến thăm cấp cao của đại diện nước xã hội chủ nghĩa diễn ra thường xuyên. Năm 2005, Phó Thủ tướng Vũ Khoan đã đến Vatican. Năm 2007, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đã đến.
Tiếp theo là một loạt các nhà lãnh đạo cao cấp khác của Việt Nam đã thăm Vatican, chẳng hạn như Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết (tháng 12 năm 2009), Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng (tháng 1 năm 2013), Chủ tịch nước Trần Đại Quang (tháng 11 năm 2016), Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng (tháng 3 năm 2014), Phó Thủ tướng Trương Hòa Bình (tháng 10 năm 2018); và một phái đoàn gồm 16 thành viên của Đảng Cộng sản Việt Nam đã đến thăm Đức Giáo hoàng Phanxicô vào tháng Một năm 2024.
Tuy nhiên, chuyến thăm quan trọng là vào tháng Bảy năm 2023, khi Chủ tịch nước Việt Nam lúc bấy giờ là Võ Văn Thưởng đến Vatican để xác định quy định sẽ dẫn đến việc Tòa Thánh có một đại diện thường trú tại Hà Nội. Cho đến thời điểm đó, sứ thần tại Tân Gia Ba cũng đã từng là đại diện không thường trú tại Việt Nam. Việc bổ nhiệm một đại diện thường trú, tức là một đại diện có “địa chỉ chính thức” tại thủ đô Việt Nam, là bước cuối cùng trước khi thiết lập quan hệ ngoại giao đầy đủ.
Để đạt được mục tiêu này, con đường đã rất dài và đôi khi gập ghềnh.
Kể từ năm 1975, quan hệ giữa Việt Nam và Tòa Thánh , trên thực tế, đã bị gián đoạn. Năm 1989, Đức Hồng y Roger Etchegaray, khi đó là chủ tịch Hội đồng Giáo hoàng về Công lý và Hòa bình, đã đến thăm Việt Nam và giúp tái khởi động cuộc đối thoại; một cuộc đối thoại tiếp tục diễn ra trong bí mật cho đến cuộc gặp lịch sử giữa Đức Giáo hoàng Benedictô XVI và Thủ tướng Hà Nội Nguyễn Tấn Dũng tại Vatican năm 2007.
Một năm sau cuộc gặp, Nhóm công tác chung Việt Nam-Tòa Thánh được thành lập, đã họp 11 lần cho đến nay.
Điểm ngoặt chính diễn ra tại vòng họp thứ 10 giữa Việt Nam và Tòa Thánh vào tháng Ba năm 2023, khi những thỏa thuận đã đạt được về địa điểm đặt trụ sở, số lượng nhân viên, các hoạt động sẽ thực hiện và mối quan hệ giữa đại diện thường trú và nhà nước.
Vào tháng Mười Hai năm 2023, Tòa Thánh đã bổ nhiệm Đức Tổng Giám mục Marek Zalewski của Ba Lan làm sứ thần tòa thánh tại Tân Gia Ba, kế nhiệm Đức Tổng Giám mục Paul Gallagher, ngài từng là đại diện không thường trú của Tòa Thánh tại Việt Nam. Vào ngày 31 tháng Một năm 2024, Đức Tổng Giám mục Zalewski đã có chuyến thăm Hà Nội trong vai trò mới của mình.
Hy vọng về chuyến tông du của Đức Giáo hoàng?
Việc bổ nhiệm một đại diện thường trú đã mở ra hy vọng về một chuyến thăm của Đức Giáo hoàng tới Hà Nội. Sẽ cần có những bước bổ sung. Vào tháng Tư năm 2024, đã có chuyến thăm lịch sử đầu tiên tới Việt Nam của Đức Tổng Giám mục Paul Gallagher, Bộ trưởng Ngoại giao Vatican. Đây là chuyến thăm đầu tiên của Tòa Thánh ở cấp “Bộ trưởng Ngoại giao” vì trước đây tất cả các chuyến thăm của Vatican tới Hà Nội chỉ ở cấp “Thứ trưởng Ngoại giao”. Một chuyến thăm của Đức Hồng y Pietro Parolin, Quốc vụ khanh Vatican, cũng được mong đợi, nhưng vẫn chưa được tổ chức.
Trong khi đó, nhân chuyến thăm của Đức Giáo hoàng Phanxicô tới Á châu vào tháng Chín năm 2024, giả thuyết về một điểm dừng chân ngắn của chuyến bay giáo hoàng tại Hà Nội để tham gia vào thực tế của Việt Nam đã được đưa ra. Tuy nhiên, đó chỉ là một giả thuyết.
Với cuộc bầu chọn ngày 8 tháng Năm của Đức Thánh Cha Leo XIV, dư luận Việt Nam ngay lập tức bắt đầu tung tin lời mời Đức Giáo hoàng đến thăm — lời mời đã được Phó Chủ tịch Xuân nhắc lại với Đức Thánh Cha Leo.
Tuyên bố của Bộ Ngoại giao Việt Nam sau chuyến thăm nêu rõ “đánh giá cao những chỉ thị, giáo huấn và thông điệp của các Đức Giáo hoàng đối với Giáo hội Việt Nam, Phó chủ tịch nước đề nghị Đức Giáo hoàng Lêô XIV tiếp tục ủng hộ và quan tâm thúc đẩy quan hệ tốt đẹp giữa Việt Nam và Tòa Thánh; hướng dẫn và khuyến khích cộng đồng Công giáo Việt Nam thực hiện những nguyên tắc “Tôn kính Chúa, yêu Tổ quốc” và “Sống đẹp đời, sống tốt đạo”.
Bản thông cáo cũng nhấn mạnh nững nguyên tắc “tích cực đóng góp vào sự nghiệp phát triển đất nước”.
Những khái niệm khác nhấn mạnh: “Người Công giáo tốt cũng phải là công dân tốt” và “sống Phúc Âm trong lòng dân tộc để phục vụ hạnh phúc của đồng bào”.
Những khẩu hiệu này cũng gợi nhớ đến một số khẩu hiệu mà Đảng Cộng sản Trung Quốc sử dụng để mô tả cuộc sống của người Công giáo tại quốc gia này. Cũng đáng nhớ rằng Tòa Thánh và Việt Nam có một thỏa thuận bí mật về việc bổ nhiệm giám mục. Hơn cả một thỏa thuận, đó là một phương thức hoạt động là một phần của những cuộc đàm phán Việt Nam - Vatican.
3 nguyên tắc cơ bản để cải thiện quan hệ
Có ba đặc điểm chính trong quan hệ Việt Nam - Tòa Thánh chứng minh tiềm năng cải thiện quan hệ.
Thứ nhất, thông qua những cuộc họp và công việc của nhóm công tác, hai bên đã cố gắng thúc đẩy “điểm tương đồng và tôn trọng sự dị biệt” cùng một lúc.
Thứ hai, các nhà lãnh đạo Việt Nam đã lần lượt đến Vatican và được Đức Giáo hoàng chào đón. Hiếm có quốc gia nào chứng kiến nhiều nhà lãnh đạo cấp cao đến thăm Vatican và gặp gỡ người đứng đầu Giáo hội Công giáo như vậy. Các phái đoàn từ Tòa Thánh ở cấp phó bộ trưởng cũng đến thăm Hà Nội hàng năm. Nhờ đó, những nghi ngờ lẫn nhau đang dần được xóa bỏ và hai bên đang phát triển sự tin tưởng lẫn nhau hơn.
Thứ ba, với tư cách là Thủ tướng Dũng chỉ ra khi diện kiến Đức Giáo hoàng Benedictô XVI năm 2007, có vẻ như “chính phủ Việt Nam luôn coi trọng mối quan hệ với Vatican” và có những hành động cụ thể để cải thiện mối quan hệ với Vatican.
Mặc dù Tòa Thánh và Trung Quốc đã có một thỏa thuận bí mật về việc bổ nhiệm các giám mục vào năm 2018, nhưng quan hệ ngoại giao vẫn đang bế tắc. Trung Quốc dường như không coi trọng mối quan hệ với Tòa Thánh nhiều như Việt Nam.
Những vấn đề hiện tại
Tuy nhiên, mối quan hệ giữa Việt Nam và Tòa Thánh chưa thoát khỏi một số vấn đề. Xét cho cùng, đây là một nhà nước xã hội chủ nghĩa do một đảng duy nhất lãnh đạo.
Trong số những vấn đề nan giải là việc trả lại đất đai và tài sản của Giáo hội đã bị quốc hữu hóa ở miền Bắc vào năm 1954 và sau đó là ở miền Nam bắt đầu từ năm 1975. Hơn nữa, quyền tự do tôn giáo vẫn bị cản trở ở nhiều nơi, đặc biệt là ở vùng Tây Bắc và Tây Nguyên.
Đây không phải là những vấn đề không thể vượt qua. Tuy nhiên, nếu mọi việc suôn sẻ, Đức Thánh Cha Leo XIV có thể trở thành vị giáo hoàng đầu tiên thăm Hà Nội và những vùng lân cận. Và Việt Nam có thể là quốc gia thứ 185 mà Tòa Thánh duy trì quan hệ ngoại giao đầy đủ.
Nguyễn Minh Sơn