Điều gì xảy ra sau khi Đức Giáo hoàng qua đời?
Điều gì xảy ra sau khi Đức Giáo hoàng qua đời?
Cái chết của một vị Giáo hoàng sẽ tạo ra một chuỗi sự kiện chuyển động—các truyền thống đánh dấu những khoảnh khắc từ khi Đức Thánh cha Phanxicô qua đời và lễ tang của ngài cho đến khi bắt đầu mật nghị và bầu người kế nhiệm.
Nhưng điều gì thực sự diễn ra ở Vatican trong thời gian Sede Vacante hay “Trống tòa” này?
Những thay đổi chính được đưa ra vào năm 1996 bởi Universi Dominici Gregis
Được Thánh Giáo hoàng Gioan Phaolô II ban hành vào ngày 22 tháng Hai năm 1996, Lễ trọng kính Ngai tòa Phêrô, Tông hiến Universi Dominici Gregis đã sửa đổi và cập nhật những chuẩn mực có hiệu lực cho đến thời điểm đó liên quan đến sự kế vị tông đồ tại Tòa thánh Phêrô, vốn đã được quy định bởi Tông hiến Romano Pontifici Eligendo (1975) của Đức Giáo hoàng Phaolô VI.
Tài liệu được chia thành hai phần:
- Phần thứ nhất điều chỉnh Thời kỳ Trống Tòa hay Sede Vacante, nghĩa là khoảng thời gian giữa thời điểm Giáo hoàng chấm dứt quyền cai quản Giáo hội và thời điểm bầu người kế nhiệm.
- Phần thứ hai phác thảo những thủ tục chuẩn bị và tiến hành bầu Giáo hoàng Roma.
Như đã nêu trong phần giới thiệu, việc sửa đổi những chuẩn mực này được thúc đẩy bởi “nhận thức về tình hình thay đổi mà Giáo hội đang sống hiện nay và nhu cầu phải tính đến việc sửa đổi chung về luật giáo luật (...) lấy cảm hứng từ Công đồng Vatican II. (...) Khi xây dựng kỷ luật mới, đồng thời cân nhắc đến nhu cầu của thời đại chúng ta, tôi đã cẩn thận không đi chệch về bản chất so với truyền thống khôn ngoan và đáng kính đã tuân theo cho đến nay.” (trang 4-5 UDG)
Hiến chương xác nhận một phần những quy định đã có từ trước liên quan đến việc bầu Giáo hoàng mới.
Những điểm chính:
Hồng y đoàn vẫn là cơ quan chịu trách nhiệm bầu Giáo hoàng, theo truyền thống ngàn năm được ghi nhận trong những chuẩn mực giáo luật chính xác:
“Nếu thực sự có giáo lý đức tin cho rằng quyền lực của Giáo hoàng Tối cao bắt nguồn trực tiếp từ Đức Kitô, người mà ngài là Đại diện trên trái đất, thì cũng không còn nghi ngờ gì nữa rằng quyền lực tối cao như vậy trong Giáo hội được trao cho ngài thông qua một cuộc bầu cử hợp pháp, được ngài chấp nhận, cùng với việc tấn phong giám mục.” (trang 5 UDG)
Tính đến ngày 21 tháng Tư năm 2025, Hội đồng bao gồm 135 Hồng y Tuyển hầu (Universi Dominici Gregis đã thiết lập giới hạn 120 Hồng y Cử tri), trong đó có 108 người được Đức Thánh Cha Phanxicô bổ nhiệm và 117 người không phải là Hồng y Cử tri.
Những người đã bước sang tuổi 80 vào ngày bắt đầu Sede Vacante sẽ bị loại trừ. Tuy nhiên, những Hồng y trên 80 tuổi vẫn có thể tham gia những cuộc họp chuẩn bị (Đại hội đồng trước cuộc bầu cử).
Hội đồng Cử tri gồm các Hồng y:
“Trong đó, gần như trong một sự tổng hợp tuyệt vời, thể hiện hai khía cạnh đặc trưng cho hình ảnh và chức vụ của Giáo hoàng Roma: Roma, vì ngài được xác định là Giám mục của Giáo hội tại Roma và do đó, có mối quan hệ chặt chẽ với Giáo sĩ của thành phố này, được đại diện bởi các Hồng y có chức danh linh mục và phó tế của Roma, và với các Hồng y Giám mục của các Giáo phận ngoại ô; Giáo hoàng của Giáo hội Hoàn vũ, vì ngài được kêu gọi đại diện hữu hình cho Mục tử vô hình dẫn dắt toàn thể đàn chiên đến đồng cỏ của sự sống vĩnh cửu. Hơn nữa, tính phổ quát của Giáo hội được thể hiện rõ trong chính thành phần của Hồng y đoàn, nơi tập hợp các thành viên từ mọi châu lục.” (trang 6 UDG)
Mật nghị Hồng y, với tư cách là một “thể chế cổ xưa”, được xác nhận là bối cảnh cho cuộc bầu tân Giáo hoàng. Đức Gioan Phaolô II đã tái khẳng định cấu trúc thiết yếu của nó và ra lệnh rằng tất cả những thủ tục bầu cử phải diễn ra độc quyền tại Nguyện đuòng Sistine của Điện Tông tòa:
“Một cuộc kiểm tra lịch sử cẩn thận không chỉ xác nhận tính phù hợp ngẫu nhiên của thể chế này, do hoàn cảnh mà nó phát sinh, mà còn xác nhận tính hữu ích liên tục của nó đối với việc tiến hành bầu cử có trật tự, nhanh chóng và đúng đắn, đặc biệt là trong thời kỳ căng thẳng và hỗn loạn. Chính vì lý do này, trong khi nhận thức được sự đánh giá của các nhà thần học và chuyên gia giáo luật ở mọi thời đại, những người nhất trí coi thể chế này không cần thiết theo bản chất của nó đối với cuộc bầu cử hợp lệ của Giáo hoàng Roma, tôi xác nhận tính lâu dài của nó.” (trang 8 UDG)
“Xét đến bản chất thiêng liêng của hành động và tính phù hợp của việc thực hiện ở một địa điểm thích hợp, nơi những hành động phụng vụ hòa hợp với các thủ tục pháp lý và nơi các cử tri có thể chuẩn bị tốt hơn cho tâm hồn mình để đón nhận những chuyển động bên trong của Chúa Thánh Thần, tôi ra sắc lệnh rằng cuộc bầu cử sẽ tiếp tục diễn ra tại Nguyện đuòng Sistine, nơi mọi thứ đều góp phần nuôi dưỡng nhận thức về sự hiện diện của Chúa, Đấng mà mỗi người sẽ một ngày nào đó phải ra hầu tòa.” (trang 9 UDG)
Như trong quá khứ, cần phải bảo vệ cuộc bầu cử Giáo hoàng Roma khỏi những ảnh hưởng bên ngoài và giao phó cho một cơ quan bầu cử đủ điều kiện và được xác định trước.
Hơn nữa, các thủ tục của Mật nghị không chỉ nhằm bảo đảm quyền tự do mà còn bảo đảm sự độc lập trong phán đoán của mỗi Hồng y cử tri, bảo vệ họ khỏi sự tò mò không đáng có và áp lực không phù hợp.
Ba thay đổi chính được đưa ra bởi Hiến pháp Universi Dominici Gregis:
1. Trong toàn bộ thời gian diễn ra cuộc bầu cử, nơi cư trú của các Hồng y cử tri và những người tham gia bảo đảm tiến hành cuộc bầu cử đúng đắn đều nằm tại Casa Santa Marta ở Thành phố Vatican (trang 42 UDG). Trước đây, các Hồng y không được phép rời khỏi Nguyện đường Sistine trong toàn bộ thời gian diễn ra tiến trình bỏ phiếu.
2. Các Hồng y cử tri chỉ có thể bỏ phiếu bầu Giáo hoàng thông qua hình thức bỏ phiếu kín (trang 9 UDG). Điều này bãi bỏ các lựa chọn do những quy định trước đây cung cấp cho một cuộc bầu cử bằng cách tung hô hoặc cảm hứng (quasi ex inspiratione), được coi là không còn phù hợp để phản ảnh suy nghĩ của một cơ quan bầu cử rộng lớn và đa dạng như vậy. Việc bầu cử theo phương thức thỏa hiệp (per compromissum) cũng đã bị bãi bỏ vì khó thực hiện và có thể dẫn đến một mức độ vô trách nhiệm nhất định giữa các cử tri, những người trong trường hợp này sẽ không phải bỏ phiếu cá nhân (trang 9 UDG). Theo phương pháp bầu cử này, nếu nhiều vòng bỏ phiếu không đưa ra được ứng cử viên đạt được đa số phiếu cần thiết, các cử tri Hồng y có thể nhất trí thỏa hiệp, áp dụng tiêu chí đa số phiếu khác.
3. Về số phiếu cần thiết để bầu Giáo hoàng mới hợp lệ, đoạn 75 của Universi Dominici Gregis ban đầu quy định rằng sau vòng bỏ phiếu thứ 33 hoặc 34, nếu không đạt được sự đồng thuận, việc bỏ phiếu chỉ có thể tiến hành khi có đa số tuyệt đối là đủ. Tuy nhiên, điều khoản này đã được Đức Giáo hoàng Benedict XVI sửa đổi thông qua Motu Proprio Aliquibus mutationibus in normis de electione Romani Pontificis, được ký vào ngày 11 tháng Sáu năm 2007 và ban hành vào ngày 26 tháng Sáu cùng năm. Điều này khôi phục lại quy tắc truyền thống rằng để bầu Giáo hoàng mới hợp lệ, cần phải có đa số hai phần ba số phiếu đủ điều kiện từ các hồng y cử tri có mặt.
Trống tòa
Thuật ngữ “Sede Vacante” (Tòa trống, trong tiếng Latin) ám chỉ khoảng thời gian giữa khi Giáo hoàng kết thúc nhiệm kỳ quản lý Giáo hội và bầu người kế nhiệm.
Khoảng thời gian này được quy định bởi Tông Hiến “Universi Dominici Gregis”, do Thánh Giáo hoàng Gioan Phaolô II ban hành vào ngày 22 tháng Hai năm 1996.
Ai “quản lý” Trống Tòa?
Theo các điều khoản của hiến chế, trong thời gian Trống Toà, việc quản lý Giáo hội được giao cho Hồng y đoàn. Tuy nhiên, thẩm quyền của họ chỉ giới hạn ở việc giải quyết những vấn đề thông thường hoặc cấp bách và chuẩn bị cho cuộc bầu cử Giáo hoàng mới.
Hồng y đoàn cũng đảm nhận mọi quyền lực dân sự của Giáo hoàng Tối cao liên quan đến Chính quyền Thành phố Vatican.
Tuy nhiên, họ không có thẩm quyền đối với những vấn đề vốn là đặc quyền riêng của Giáo hoàng trong suốt thời gian ngài còn sống.
Điều gì sẽ xảy ra với những người đứng đầu Giáo triều Rôma trong thời gian Giáo hoàng trống ngôi?
Sau khi Giáo hoàng qua đời, tất cả những người đứng đầu các Bộ của Giáo triều Rôma đều từ chức, ngoại trừ một số trường hợp nhằm duy trì hoạt động thường xuyên của Vatican.
Những người vẫn giữ nhiệm vụ của mình gồm: Hồng y Thị tùng viên (Đức Hồng y Kevin Farrell), người có nhiệm vụ giám sát và quản lý các tài sản và quyền thế tục của Tòa Thánh trong thời gian trống ngôi; Linh mục xá giải chính (Đức Hồng y Angelo De Donatis); Đức Hồng y Tổng đại diện cho Giáo phận Roma (Đức Hồng y Baldassare Reina); Đức Hồng y Tổng linh mục của Vương cung Thánh đường Vatican và Tổng đại diện cho Thành phố Vatican (Đức Hồng y Mauro Gambetti); Người phát chẩn của Đức Giáo hoàng (Đức Hồng y Konrad Krajewski); Người thay thế cho các vấn đề chung của Phủ Quốc vụ khanh (Đức Tổng giám mục Edgar Peña Parra); Bộ trưởng Quan hệ với các quốc gia (Đức Tổng giám mục Paul Richard Gallagher); và, Trưởng ban Nghi lễ phụng vụ của Giáo hoàng (Đức Tổng Giám mục Diego Giovanni Ravelli)
Ngoài ra, các Thư ký của các Bộ vẫn giữ nguyên vị trí.
Hồng y đoàn làm gì trong thời gian Trống tòa?
Trong thời gian Trống tòa, Hồng y đoàn (tất cả đều họp tại Roma, ngoại trừ trường hợp có trở ngại liên quan đến sức khỏe) họp theo hai loại Hội đồng Hồng y:
1. Hội đồng chung: Bao gồm toàn thể Hồng y đoàn (gồm cả những người trên độ tuổi được bầu Giáo hoàng mới). Các Hội đồng chung này được tổ chức tại Điện Tông tòa và do Niên trưởng Hồng y đoàn chủ trì (Đức Hồng y Giovanni Battista Re). Nếu Hồng y Niên trưởng và Phó Niên trưởng không thể chủ trì, Đức Hồng y cử tri cao cấp sẽ tiếp quản.
2. Những Thánh bộ đặc biệt: Bao gồm:
- Hồng y Thị tùng viên của Giáo hội Rôma và ba Hồng y, mỗi vị từ một Hội đồng (Giám mục, Linh mục và Phó tế), được chọn bằng cách rút thăm trong số Hồng y cử tri;
- Ba Hồng y trợ lý này phục vụ trong ba ngày, sau đó họ được thay thế thông qua một cuộc lựa chọn ngẫu nhiên mới. Quá trình này vẫn tiếp tục ngay cả trong cuộc bầu cử;
- Thánh bộ đặc biệt xử lý các công việc thường ngày, trong khi các vấn đề nghiêm trọng hơn phải được chuyển đến Tổng hội đồng.
Các Tổng hội đồng đưa ra những quyết định cấp bách nhất là gì?
Các Tổng hội đồng (được tổ chức trước khi bắt đầu quá trình bầu cử) phải nhanh chóng thảo luận về những quyết định quan trọng sau đây (trừ những thủ tục liên quan đến cái chết của Giáo hoàng):
- Chuẩn bị chỗ ở tại Domus Sanctae Marthae cho các Hồng y và thiết lập Nguyện đường Sistine cho các thủ tục bầu cử;
- Giao cho hai giáo sĩ lỗi lạc và có thẩm quyền về mặt đạo đức nhiệm vụ trình bày hai bài suy ngẫm cho các Hồng y về những thách thức hiện tại của Giáo hội và sự lựa chọn sáng suốt của Giáo hoàng mới, và ấn định ngày cho những bài suy ngẫm này;
- Phá hủy Chiếc nhẫn của Người đánh cá và Con dấu chì, được sử dụng để xác thực các Tông thư;
- Thiết lập ngày và giờ bắt đầu quá trình bỏ phiếu.
Chuyện gì xảy ra ngay trước khi bắt đầu cuộc bầu cử?
Cuộc bầu cử được tiến hành bằng một buổi lễ Thánh Thể long trọng với Thánh lễ cầu nguyện Pro Eligendo Papa, có sự tham dự của các Hồng y cử tri. Vào buổi chiều, các Hồng y cử tri tiến hành một cuộc rước long trọng đến Nguyện đường Sistine, nơi Mật nghị bắt đầu bầu Giáo hoàng mới.
Vào cuối cuộc rước bên trong Nguyện đường Sistine, mỗi Hồng y cử tri tuyên thệ theo quy định tại đoạn 53 của Universi Dominici Gregis. Thông qua lời tuyên thệ này, nếu được bầu, họ cam kết sẽ trung thành thực hiện Munus Petrinum với tư cách là Mục tử của Giáo hội Hoàn vũ. Họ cũng cam kết giữ bí mật tuyệt đối về mọi thứ liên quan đến cuộc bầu cử Giáo hoàng Roma và không ủng hộ bất kỳ nỗ lực can thiệp bên ngoài nào vào cuộc bầu cử.
Vào thời điểm này, Trưởng ban Nghi lễ Phụng vụ Giáo hoàng tuyên bố extra omnes, nghĩa là tất cả những cá nhân không tham gia Mật nghị phải rời khỏi Nguyện đường Sistine. Chỉ có chính Trưởng ban và giáo sĩ được chỉ định đọc bài suy niệm thứ hai ở lại. Bài suy niệm này tập trung vào trách nhiệm nặng nề mà các cử tri phải gánh vác và sự cần thiết phải hành động với ý định trong sáng vì lợi ích của Giáo hội Hoàn vũ, chỉ giữ Chúa trước mắt họ (đoạn 52).
Sau khi bài suy niệm kết thúc, cả giáo sĩ và Trưởng ban Nghi lễ Phụng vụ Giáo hoàng đều rời đi. Sau đó, các Hồng y cử tri đọc kinh theo Ordo Sacrorum Rituum Conclaveis và lắng nghe Hồng y Niên trưởng, người hỏi liệu họ đã sẵn sàng tiến hành bỏ phiếu hay cần giải thích thêm về những quy tắc và thủ tục được nêu trong Universi Dominici Gregis hay chưa.
Những biện pháp đảm bảo tính bảo mật và ngăn chặn sự can thiệp từ bên ngoài
Tất cả các thủ tục bầu cử đều diễn ra độc quyền tại Nguyện đường Sistine bên trong Điện Tông Vatican, nơi vẫn hoàn toàn được niêm phong cho đến khi cuộc bầu cử kết thúc.
Tông hiến của Đức Thánh Giáo hoàng Gioan Phaolô II nhấn mạnh đến nhu cầu phải bảo đảm tính bí mật hoàn toàn liên quan đến mọi diễn biến trong Mật nghị Hồng y và bất kỳ điều gì liên quan trực tiếp hoặc gián tiếp đến cuộc bầu cử Giáo hoàng. Tài liệu nêu chi tiết tất cả các biện pháp phòng ngừa để bảo đảm tính bảo mật và ngăn chặn sự can thiệp từ bên ngoài (các đoạn 51-61).
Trong suốt quá trình bầu cử, các cử tri Hồng y phải kiềm chế không gửi thư hoặc tham gia vào những cuộc trò chuyện, gồm cả những cuộc gọi điện thoại, trừ trường hợp hết sức cấp bách. Họ không được phép gửi hoặc nhận bất kỳ loại tin nhắn nào, nhận báo hoặc tạp chí dưới bất kỳ hình thức nào hoặc theo dõi những chương trình phát thanh hoặc truyền hình.
Số phiếu bầu cần thiết và đa số cần thiết để bầu cử
Để bầu một Giáo hoàng mới hợp lệ, cần có đa số hai phần ba số cử tri có mặt. Nếu tổng số cử tri không chia hết cho ba, thì cần phải có thêm một phiếu bầu (đoạn 62 của Universi Dominici Gregis).
Nếu cuộc bỏ phiếu bắt đầu vào buổi chiều của ngày đầu tiên, sẽ chỉ có một lá phiếu. Vào những ngày tiếp theo, sẽ có hai lá phiếu được bỏ vào buổi sáng và hai lá phiếu vào buổi chiều.
Các thủ tục bỏ phiếu được nêu chi tiết trong Universi Dominici Gregis, gồm những điều khoản dành cho những cử tri không khỏe và cần bỏ phiếu từ phòng của họ tại Domus Sanctae Marthae. Sau khi kiểm phiếu xong, tất cả các lá phiếu đều bị đốt.
Điều gì xảy ra nếu không đạt được đa số phiếu cần thiết?
Nếu các cử tri không đạt được thỏa thuận về một ứng cử viên sau ba ngày bỏ phiếu không có kết quả, thì được phép nghỉ tối đa một ngày để cầu nguyện, thảo luận tự do giữa các cử tri và lời khuyên tinh thần ngắn gọn của Hồng y Phó tế (Hồng y Dominique Mamberti).
Sau đó, việc bỏ phiếu tiếp tục và nếu không có cuộc bầu cử nào diễn ra sau bảy lần bỏ phiếu bổ sung, thì sẽ có một lần nghỉ khác.
Tiến trình này lặp lại sau bảy lần bỏ phiếu không thành công khác. Tại thời điểm này, Thị tùng viên sẽ tham khảo ý kiến của các Hồng y về cách tiến hành.
Điều quan trọng cần lưu ý là điều 75 của Universi Dominici Gregis đã được sửa đổi theo Motu Proprio do Đức Giáo hoàng Benedict XVI ban hành vào ngày 26 tháng Sáu năm 2007, khôi phục lại quy tắc truyền thống yêu cầu phải có đa số hai phần ba số cử tri có mặt để bầu tân giáo hoàng hợp lệ. Quy tắc này cũng được xác nhận trong Motu Proprio do Đức Giáo hoàng Benedict XVI ban hành vào ngày 25 tháng Hai năm 2013, trong đó nêu rõ rằng số phiếu phải được tính dựa trên số cử tri có mặt và bỏ phiếu.
Điều gì xảy ra ngay sau khi một Giáo hoàng mới được bầu?
Sau khi cuộc bầu cử diễn ra, Hồng y phó tế cuối cùng sẽ triệu Thư ký của Hồng y đoàn và Trưởng ban Nghi lễ Phụng vụ Giáo hoàng vào Nhguyện đường Sistine.
Trưởng khoa của Học viện, thay mặt cho tất cả các cử tri, yêu cầu sự đồng ý của ứng cử viên được bầu bằng những lời sau: “ Các ngài có chấp nhận cuộc bầu cử theo giáo luật của mình làm Giáo hoàng tối cao không?”
Sau khi nhận được sự đồng ý, ông hỏi: “Ngài muốn được gọi bằng danh hiệu gì?”
Chức năng của một công chứng viên, với hai quan chức nghi lễ làm chứng, được thực hiện bởi Trưởng ban Nghi lễ Phụng vụ Giáo hoàng, người soạn thảo văn bản chấp thuận và ghi lại tên đã chọn.
Từ thời điểm này, ứng cử viên được bầu có toàn quyền và tối cao đối với Giáo hội hoàn vũ. Mật nghị kết thúc ngay tại thời điểm này.
Sau đó, các Hồng y cử tri tỏ lòng tôn kính và tuyên thệ vâng phục Giáo hoàng mới được bầu, và tạ ơn Chúa.
Sau đó, Hồng y Phó tế chính thức công bố với các tín hữu về cuộc bầu cử và tên của tân Giáo hoàng bằng câu nói bất hủ: “Annuntio vobis gaudium magnum; Habemus Papam.”
Ngay sau đó, Đức tân Giáo hoàng ban Phép lành Tòa thánh Urbi et Orbi từ Loggia của Vương cung Thánh đường Thánh Phêrô. (UDG trang 87-91)
Bước cuối cùng cần thiết là sau lễ nhậm chức long trọng của Đức Giáo hoàng và trong thời gian thích hợp, Đức tân Giáo hoàng chính thức tiếp quản Vương cung Thánh đường Thánh Gioan Latêranô theo nghi thức quy định.
Jos. Nguyễn Minh Sơn