Nhà nước Palestine và trách nhiệm của Cộng đồng Quốc tế
Nhà nước Palestine và trách nhiệm của Cộng đồng Quốc tế
Tổng thống Emmanuel Macron đã tuyên bố Pháp sẽ công nhận Nhà nước Palestine, với một tuyên bố chính thức sẽ được đưa ra tại Đại hội đồng Liên Hiệp Quốc vào tháng 9 tới. Trong khi đó, các công tác chuẩn bị đang được tiến hành cho “Hội nghị Quốc tế Cao cấp cao về Giải quyết Hòa bình Vấn đề Palestine và Thực hiện Giải pháp Hai Nhà nước”. Hội nghị này ban đầu được lên kế hoạch diễn ra tại trụ sở LHQ ở Nữu Ước vào tháng Sáu năm ngoái, dưới sự chủ trì của chính phủ Pháp và Saudi Arabia, nhưng đã bị hoãn lại do cuộc tấn công của Israel vào Iran.
Thảm kịch đang diễn ra ở Gaza - những vụ thảm sát liên tiếp khiến hàng chục nghìn thường dân vô tội thiệt mạng dưới bom đạn, và giờ đây đang chết vì đói khát, thiếu thốn, hoặc bị bắn khi đang cố gắng tiếp cận nguồn lương thực - cho thấy rõ ràng việc chấm dứt những cuộc tấn công quân sự đang gây ra cuộc thảm sát này là cấp bách như thế nào. Đồng thời, điều này cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của một giải pháp cho vấn đề Palestine. Đây là một giải pháp mà Tòa Thánh đã kiên trì kêu gọi trong nhiều thập kỷ qua, và không thể thực hiện được nếu không có sự đóng góp tích cực của cộng đồng quốc tế, cũng như những quốc gia liên quan trực tiếp.
Cần nhắc lại rằng Tòa Thánh đã ký một thỏa thuận cơ bản với Tổ chức Giải phóng Palestine (PLO) 25 năm trước. Sau đó, 10 năm trước, Tòa Thánh đã ký một Thỏa thuận Toàn diện với Nhà nước Palestine, có hiệu lực vào tháng Một năm 2016. Quyết định và sự công nhận này phù hợp với mối quan ngại mà các Giáo hoàng đã bày tỏ kể từ năm 1948 về tình trạng của các Thánh Địa và số phận của người dân Palestine. Đức Giáo hoàng Phaolô VI là vị Giáo hoàng đầu tiên khẳng định rõ ràng rằng người Palestine là và vẫn là một dân tộc, chứ không chỉ là một nhóm người tị nạn chiến tranh. Trong thông điệp Giáng Sinh năm 1975, ngài đã kêu gọi con cháu của người Do Thái, những người có Nhà nước Israel có chủ quyền đã được thành lập, “hãy công nhận những quyền và nguyện vọng chính đáng của một dân tộc khác, những người cũng đã chịu đau khổ trong một thời gian dài - dân tộc Palestine.”
Đầu thập niên 1990, Đức Gioan Phaolô II đã thiết lập quan hệ với cả Nhà nước Israel (năm 1993) và Tổ chức Giải phóng Palestine (PLO) (năm 1994), vào thời điểm dường như hai bên đã gần đạt được một thỏa thuận và sự công nhận lẫn nhau về hai Nhà nước. Vào tháng Hai năm 2000, vài tháng trước khi Thủ tướng Israel Ariel Sharon bước vào khu phức hợp Đền thờ Al-Aqsa, châm ngòi cho cuộc Intifada lần thứ hai, Tòa Thánh đã ký Thỏa thuận Cơ bản nói trên với PLO. Khi đến Bethlehem vào tháng Ba năm 2000, Đức Gioan Phaolô II tuyên bố: “Tòa Thánh luôn công nhận rằng người dân Palestine có quyền tự nhiên được có một quê hương, và quyền được sống trong hòa bình và yên tĩnh với những dân tộc khác trong khu vực này. Trên diễn đàn quốc tế, những người tiền nhiệm của tôi và tôi đã nhiều lần tuyên bố rằng sẽ không thể chấm dứt cuộc xung đột đáng buồn ở Đất Thánh nếu không có những bảo đảm vững chắc cho quyền của tất cả những dân tộc liên quan, trên cơ sở luật pháp quốc tế và những nghị quyết và tuyên bố liên quan của LHQ.”
Chín năm sau, trong chuyến viếng thăm Đất Thánh, Đức Benedict XVI tái khẳng định: “Hãy để mọi người công nhận rằng Nhà nước Israel có quyền tồn tại, được hưởng hòa bình và an ninh trong phạm vi biên giới được quốc tế công nhận. Tương tự, hãy để người dân Palestine được thừa nhận quyền có một quê hương độc lập, có chủ quyền, được sống trong phẩm giá và được tự do đi lại. Hãy để giải pháp hai nhà nước trở thành hiện thực, chứ không phải chỉ là một giấc mơ.” Năm 2012, Tòa Thánh đã ủng hộ việc công nhận “Nhà nước Palestine” là thành viên quan sát viên của LHQ.
Trong chuyến viếng thăm Đất Thánh năm 2014, Đức Phanxicô đã phát biểu trước Tổng thống Palestine Mahmoud Abbas: “Đã đến lúc tất cả mọi người cần có lòng dũng cảm để bao dung và sáng tạo trong việc phục vụ công ích, lòng dũng cảm để kiến tạo một nền hòa bình dựa trên sự công nhận của tất cả mọi người về quyền của hai nhà nước được tồn tại và sống trong hòa bình và an ninh trong phạm vi biên giới được quốc tế công nhận.” Đó cũng là lần đầu tiên ngài gọi quốc gia chủ nhà là “Nhà nước Palestine.”
Điều này đã dẫn đến Thỏa thuận Toàn diện năm 2015 giữa Tòa Thánh và Nhà nước Palestine, trong đó nhấn mạnh giải pháp hai nhà nước đã được dự kiến trong Nghị quyết 181 của LHQ ngày 11 tháng Mười Một năm 1947. Phần mở đầu của Thỏa thuận, tham chiếu đến luật pháp quốc tế, nêu bật những điểm chính, gồm: quyền tự quyết của người dân Palestine; mục tiêu của giải pháp hai nhà nước; ý nghĩa biểu tượng và tinh thần của Jerusalem đối với người Do Thái, Kitô giáo và Hồi giáo; và giá trị tôn giáo và văn hóa phổ quát của nó như một kho báu cho toàn thể nhân loại. Phần mở đầu tái khẳng định quyền của người dân Palestine được “tự do, an ninh và phẩm giá trong một Nhà nước độc lập của riêng họ” - một “Nhà nước Palestine độc lập, có chủ quyền, dân chủ và khả thi trên cơ sở đường biên giới trước năm 1967, ở Bờ Tây, bao gồm Đông Jerusalem và Dải Gaza, cùng chung sống hòa bình và an ninh với tất cả các nước láng giềng.”
Trở lại Thỏa thuận Cơ bản năm 2000 với PLO, Thỏa thuận Toàn diện đã tái khẳng định yêu cầu về “một giải pháp công bằng cho vấn đề Jerusalem, dựa trên những nghị quyết quốc tế”, khẳng định rằng “những quyết định và hành động đơn phương làm thay đổi bản chất và quy chế cụ thể của Jerusalem là không thể chấp nhận được về mặt đạo đức và pháp lý”, và rằng “bất kỳ biện pháp đơn phương bất hợp pháp nào, dù dưới bất kỳ hình thức nào, đều vô hiệu” và “gây trở ngại cho việc tìm kiếm hòa bình”.
Bản tóm tắt ngắn gọn này minh chứng cho tính nhất quán và thực tế của lập trường được thể hiện trong lời kêu gọi của các vị Giáo hoàng gần đây, trong những tuyên bố của Tòa Thánh tại LHQ, và trong các thỏa thuận đã ký kết cho đến nay. Ngay sau vụ tấn công khủng bố vô nhân đạo của Hamas vào ngày 7 tháng Mười năm 2023, Đức Phanxicô đã lên án vụ thảm sát và nhiều lần kêu gọi trả tự do cho tất cả các con tin. Đồng thời, trong khi thừa nhận quyền tự vệ của Israel, Tòa Thánh đã nhiều lần - và vô ích - kêu gọi kiềm chế trong việc nhắm mục tiêu vào toàn bộ người dân Palestine ở Gaza, đồng thời lên án những cuộc tấn công của những người định cư chống lại người Palestine sống ở Bờ Tây, một phần của Nhà nước Palestine. Đáng tiếc là điều này đã không xảy ra: ở Gaza và nhiều nơi khác, có những cuộc tấn công không thể biện minh được và là một cuộc thảm sát đè nặng lên lương tâm của tất cả mọi người.
Như Đức Thánh Cha Leo XIV đã tuyên bố rõ ràng trong buổi đọc Kinh Truyền Tin hôm Chúa Nhật, ngày 20 tháng Bảy, việc “tuân thủ luật nhân đạo” và “tôn trọng nghĩa vụ bảo vệ thường dân, cũng như lệnh cấm trừng phạt tập thể, sử dụng vũ lực bừa bãi và cưỡng bức di dời dân chúng là điều cấp bách và cần thiết. Cộng đồng quốc tế không thể tiếp tục đứng nhìn khi cuộc thảm sát này diễn ra. Hy vọng rằng Hội nghị Quốc tế Cao cấp về Giải quyết Hòa bình Vấn đề Palestine và Thực hiện Giải pháp Hai Nhà nước, nhận thức được tính cấp bách của một phản ứng tập thể trước nỗi thống khổ của người dân Palestine, sẽ mạnh mẽ theo đuổi một giải pháp cuối cùng bảo đảm cho họ một nhà nước với biên giới an toàn, được tôn trọng và công nhận.
Nguyễn Minh Sơn