Các thuật ngữ vào thời gian chuyển Giao Giáo Hoàng

Image

TỪ SEDE VACANTE ĐẾN CONCLAVE: CÁC THUẬT NGỮ THEN CHỐT CẦN BIẾT KHI GIÁO HỘI BƯỚC VÀO THỜI GIAN CHUYỂN GIAO GIÁO HOÀNG
Lm. Anmai, CSsR – Biên soạn và chuyển ngữ

Sự ra đi của Đức Thánh Cha Phanxicô đánh dấu khởi đầu một giai đoạn đặc biệt trong đời sống Giáo hội: khoảng thời gian trống ngôi, hay sede vacante. Trong thời gian này, nhiều thuật ngữ truyền thống và pháp lý được sử dụng — những từ ngữ cổ kính mang đậm chiều sâu thần học và lịch sử — để mô tả tiến trình chuyển giao giáo hoàng cho vị kế nhiệm. Dưới đây là tổng hợp các thuật ngữ quan trọng sẽ xuất hiện thường xuyên trong những tuần tới.

Tòa Thánh (The Holy See)

Từ "sede" (ghế) trong tiếng Latinh mang ý nghĩa thẩm quyền – như ghế Moses, ghế giáo sư, hay ghế giám mục. Tòa Thánh, trái tim điều hành trần thế của Giáo hội, không chỉ là danh xưng dành cho vị giáo hoàng, mà còn cho toàn bộ tổ chức giúp ngài cai quản Giáo hội hoàn vũ từ Roma – tức là Giáo triều Rôma.

Camerlengo

Camerlengo hay thị thần của Giáo hội Rôma, là người đảm nhiệm các nhiệm vụ quan trọng trong thời kỳ sede vacante. Ngài chứng nhận cái chết của giáo hoàng, giám sát tài sản Tòa Thánh, điều phối hoạt động thường nhật cùng với phó camerlengo và các viên chức phụng vụ, duy trì dòng chảy quản trị cho đến khi có vị giáo hoàng mới.

Hồng y – Cardinal

Từ “cardo” trong tiếng Latinh nghĩa là bản lề – ngụ ý vai trò then chốt. Các hồng y là cố vấn thân cận của giáo hoàng, phần lớn là giám mục, và được gọi là “hoàng tử của Giáo hội” – người sẵn sàng làm chứng cho đức tin, ngay cả đến mức đổ máu.

Hồng y cử tri

Tất cả các hồng y dưới 80 tuổi vào thời điểm sede vacante đều đủ điều kiện tham gia mật nghị (conclave). Những ai bị bệnh hoặc bị cản trở hợp pháp có thể được miễn. Kể từ Giáo hoàng Phaolô VI (1970), độ tuổi giới hạn này được áp dụng để đảm bảo tính hiệu quả trong việc phân định và chọn vị kế nhiệm.

Hồng y đoàn – The College of Cardinals

Là tập hợp các hồng y – được chia thành ba cấp: hồng y giám mục, hồng y linh mục và hồng y phó tế – có nhiệm vụ bầu giáo hoàng mới. Họ cũng có trách nhiệm tư vấn cho giáo hoàng hoặc thay ngài điều hành trong thời kỳ trống ngôi.

Hội đồng Hồng y – Congregation

Gồm các buổi họp hằng ngày của Hồng y đoàn trong interregnum (thời gian giữa hai triều đại). Có ba loại hội đồng: hội đồng chung (toàn thể hồng y), hội đồng đặc biệt (gồm camerlengo và ba hồng y luân phiên), và cuối cùng là mật nghị (conclave).

Conclave – Mật nghị

Là cuộc họp kín tại Nhà nguyện Sistine, nơi các hồng y cử tri bị "giam mình" (cum clavis – có khóa) cho đến khi bầu được giáo hoàng mới. Theo luật và truyền thống, mỗi ngày bỏ phiếu tối đa bốn lần (hai buổi sáng, hai buổi chiều). Khói trắng từ ống khói Nhà nguyện Sistine báo hiệu Habemus Papam! – "Chúng ta đã có một Giáo hoàng!"

Trưởng Hồng y đoàn

Là vị cao niên nhất trong số các hồng y giám mục. Dù không luôn tham gia mật nghị nếu trên 80 tuổi, ngài giữ vai trò chủ trì các phiên họp chung và là người chính thức hỏi giáo hoàng mới đắc cử có chấp nhận vai trò hay không. Nếu cả trưởng và phó đều quá tuổi, quyền chủ trì mật nghị sẽ thuộc về hồng y giám mục cao cấp nhất dưới 80 tuổi.

Dicastery – Bộ của Giáo triều

Là các cơ quan thuộc Giáo triều Rôma, hỗ trợ giáo hoàng trong việc điều hành Giáo hội. Mỗi dicastery thường do một hồng y đứng đầu và được phân công theo lĩnh vực như giáo lý, phụng vụ, truyền giáo... Trong thời kỳ trống ngôi, các bộ trưởng mất chức, trừ một số ngoại lệ như camerlengo, nhà tù chính, và người phát chẩn.

Domus Sancta Marthae – Nhà Thánh Marta

Là nơi lưu trú chính thức của các hồng y trong suốt thời gian mật nghị. Đây cũng là nơi cư trú của Đức Thánh Cha Phanxicô kể từ khi ngài được bầu giáo hoàng vào năm 2013.

Bầu Giáo hoàng

Không do Thiên Chúa trực tiếp thiết lập, nhưng hoàn toàn thuộc quyền thiết lập của giáo hoàng đương nhiệm, miễn là hợp luật. Cơ chế hiện tại được định hình từ thế kỷ 11 và chính thức hóa vào năm 1274 dưới thời Giáo hoàng Grêgôriô X, và được cải cách qua các triều đại, gần đây nhất là bởi Thánh Gioan Phaolô II, Đức Bênêđictô XVI và Đức Phanxicô.

Interregnum – Thời kỳ trống ngôi

Khoảng thời gian từ khi giáo hoàng qua đời hoặc từ chức cho đến khi có giáo hoàng mới. Các trưởng phòng của Giáo triều mất chức, quyền lực quản trị chỉ giữ lại ở mức cần thiết để bảo vệ quyền lợi và tính liên tục của Tòa Thánh.

Nhà tù chính – Penitentiary Major

Một trong ba viên chức không mất chức khi Tòa Thánh trống ngôi. Chịu trách nhiệm xá giải, ân xá và các vấn đề lương tâm nội bộ được dành riêng cho Tòa Thánh, tiếp tục thi hành trong thời kỳ không có giáo hoàng.

Novendiales – Chín ngày cầu nguyện

Bắt đầu từ ngày Thánh lễ an táng, các Thánh lễ Novendiales được cử hành suốt chín ngày để cầu nguyện cho linh hồn Đức Thánh Cha. Mỗi ngày do một hồng y chủ sự và dành cho các nhóm khác nhau trong Giáo hội, như giáo sĩ Roma, các Giáo hội Đông phương, nhân viên Vatican…

Quyền tối thượng của Giáo hoàng

Được Công đồng Vatican I (1870) xác tín, giáo hoàng có thẩm quyền tối cao, trực tiếp và phổ quát trên toàn Giáo hội. Ngài là điểm hiệp nhất, là thẩm quyền phán quyết cuối cùng về đức tin và luân lý.

Tước hiệu Giáo hoàng

Được bầu làm Giám mục Roma, vị tân giáo hoàng nắm giữ các tước hiệu: Giáo hoàng tối cao, Đại diện Chúa Kitô, Chủ chăn Giáo hội hoàn vũ, Tôi tớ các tôi tớ của Thiên Chúa, và là cha thiêng liêng của các Kitô hữu.

Giáo hoàng – Pope

Từ “papa” – ban đầu là cách gọi thân mật cho linh mục – dần trở thành danh hiệu dành riêng cho Giám mục Roma kể từ thế kỷ thứ 8. Ngày nay, chỉ vị lãnh đạo tối cao của Giáo hội Công giáo được gọi là “Đức Giáo hoàng”.

Proto-deacon

Là Hồng y phó tế cao cấp nhất, người công bố tên vị giáo hoàng mới sau khi được bầu:

“Habemus Papam!” – “Chúng ta đã có một Giáo hoàng!”

Giáo triều Rôma – Roman Curia

Là cơ cấu hành chính trung ương hỗ trợ giáo hoàng điều hành Giáo hội hoàn vũ. Hiện được tổ chức lại theo Tông hiến Praedicate Evangelium năm 2022, nhấn mạnh vai trò truyền giáo và phục vụ.

Nhà nguyện Sistine

Nơi các hồng y cử tri họp kín, bỏ phiếu dưới bức bích họa "Phán xét cuối cùng" của Michelangelo. Mỗi lần bỏ phiếu không thành công sẽ phát ra khói đen, khi bầu được giáo hoàng – khói trắng bay lên, báo hiệu ánh sáng hy vọng mới cho toàn Giáo hội.

Giáo hoàng tối cao – Pontifex Maximus

Tước hiệu này khởi nguồn từ Rome cổ đại, ngày nay diễn tả vai trò “người xây cầu” giữa Thiên Chúa và con người – qua Đức Kitô. Giáo hoàng, với tư cách là người kế vị Phêrô, đảm nhận vai trò trung gian thánh thiêng, thi hành quyền linh mục tối cao trong Giáo hội.

Thành quốc Vatican

Là quốc gia độc lập nhỏ nhất thế giới, nơi Đức Giáo hoàng là nguyên thủ. Được thành lập qua Hiệp ước Laterano (1929), bảo đảm tính trung lập và độc lập cho Giáo hội trong vai trò siêu quốc gia thiêng liêng.

Đại diện Chúa Kitô

Một trong những tước hiệu cao quý nhất, nhấn mạnh rằng Giáo hoàng là người đại diện hữu hình của Chúa Kitô trên trần gian, được trao quyền gìn giữ đức tin, quản trị các bí tích và duy trì sự hiệp nhất giữa các tín hữu.

Từ ngôn ngữ đến nghi thức, từ truyền thống đến thần học, mỗi thuật ngữ trong thời kỳ chuyển giao giáo hoàng là một phần của bản giao hưởng thiêng liêng, giúp người Công giáo và toàn thế giới hiểu rõ hơn về chiều sâu, sự nối tiếp và tính liên tục của sứ mạng mục tử của Thánh Phêrô.

Lm. Anmai, CSsR – Biên soạn và chuyển ngữ