ĐGH Leo XIV: Ngọn Lửa Hy vọng cho sự phục hưng học thuyết xã hội Công Giáo
ĐỨC GIÁO HOÀNG LEO XIV: NGỌN LỬA HY VỌNG CHO SỰ PHỤC HƯNG HỌC THUYẾT XÃ HỘI CÔNG GIÁO
Sự kiện Đức Giáo Hoàng Leo XIV chọn danh hiệu của mình đã thắp lên ngọn lửa hy vọng về một cuộc đổi mới sâu sắc trong Học Thuyết Xã Hội Công Giáo (SDC). Nhà triết học Công giáo Stefano Fontana, Giám đốc Đài Quan sát Quốc tế về Học Thuyết Xã Hội của Giáo hội Hồng y Văn Thuận tại Verona, nhận định: “Nếu việc nhắc đến Đức Giáo Hoàng Leo XIII không chỉ là danh nghĩa, thì sự hồi sinh của SDC sẽ kéo theo sự phục hồi toàn bộ di sản triết học và thần học trong Truyền thống Công giáo.” Lời giải thích của Đức Giáo Hoàng về lý do chọn danh hiệu càng củng cố niềm tin này: “Chủ yếu vì Đức Giáo Hoàng Leo XIII, qua Thông điệp lịch sử Rerum Novarum, đã đối mặt với vấn đề xã hội trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp đầu tiên. Ngày nay, Giáo hội cần mang kho tàng giáo huấn xã hội để đáp ứng những thách thức mới từ trí tuệ nhân tạo, bảo vệ phẩm giá con người, công lý và lao động.”
Đức Giáo Hoàng Leo XIII (1878–1903) là vị giáo hoàng vĩ đại, người đã đặt nền móng cho SDC hiện đại với Rerum Novarum (1891), đối đầu cả chủ nghĩa tư bản bóc lột và chủ nghĩa xã hội vô thần bằng cách đưa ra giáo lý Công giáo về công lý xã hội. Việc Đức Giáo Hoàng Leo XIV chọn danh hiệu này khiến những người kính trọng di sản của Đức Leo XIII phấn khởi. Tuy nhiên, ban đầu, Fontana thận trọng: “Không rõ Đức Giáo Hoàng đang ám chỉ vị Leo nào.” Chỉ khi Đức Giáo Hoàng làm sáng tỏ ý định của mình vào ngày Chúa Nhật, Fontana mới bày tỏ sự lạc quan: “Lời giải thích này rất đáng chú ý. Nó cho thấy SDC sẽ được đặt vào trung tâm để đối mặt với những vấn đề mới, đặc biệt là tác động của trí tuệ nhân tạo đến con người và lao động.”
Fontana chỉ ra rằng trong triều đại giáo hoàng trước, SDC đã bị lu mờ. Các quyền tự nhiên bị phủ nhận, luật luân lý tự nhiên – nền tảng của SDC – bị xem nhẹ, và cách tiếp cận mục vụ được ưu tiên hơn giáo lý. Hai thông điệp “xã hội” là Laudato Si’ và Fratelli Tutti không hoàn toàn nối tiếp truyền thống giáo huấn trước đó. Điều này khiến SDC mất đi sức mạnh định hướng trong một thế giới đầy biến động.
Nếu Đức Giáo Hoàng Leo XIV thực sự muốn phục hồi SDC, Fontana nhấn mạnh rằng điều này đòi hỏi một cuộc tái thiết toàn diện di sản triết học và thần học Công giáo. Đức Leo XIII không chỉ viết Rerum Novarum mà còn để lại 8 thông điệp xã hội khác, đặt nền tảng cho một thế giới quan Công giáo toàn vẹn về xã hội, chính trị, và đạo đức. “Sẽ rất đáng chú ý nếu Đức Giáo Hoàng Leo XIV xem xét lại toàn bộ di sản này,” Fontana nói, dù ông thừa nhận rằng còn quá sớm để kết luận.
Để khôi phục SDC, Đức Giáo Hoàng cần vượt qua ba thách thức lớn:
- Nội dung tham chiếu đến Leo XIII: Liệu Đức Giáo Hoàng chỉ nhắc đến Rerum Novarum như một biểu tượng, hay ngài sẽ tiếp thu cụ thể các nguyên tắc của Đức Leo XIII, chẳng hạn như quyền sở hữu tư nhân, phẩm giá lao động, và trật tự tự nhiên? Fontana cảnh báo rằng nhiều người trích dẫn Leo XIII nhưng lại diễn giải giáo huấn của ngài theo hướng hiện đại hóa, làm mất đi bản chất cốt lõi.
- Bối cảnh tư tưởng toàn diện: Rerum Novarum không đứng một mình mà nằm trong một hệ thống tư tưởng rộng lớn, bao gồm triết lý về chính quyền, tự do chính trị, và mối quan hệ giữa tôn giáo và xã hội. Nhà triết học Augusto Del Noce từng gọi Đức Leo XIII là “triết gia Công giáo vĩ đại nhất thế kỷ XIX.” Nếu tách Rerum Novarum khỏi bối cảnh này, giáo huấn của nó sẽ không thể được hiểu đúng. Liệu Đức Giáo Hoàng Leo XIV có ý định khôi phục toàn bộ tầm nhìn này?
- Tính liên tục và đổi mới: Đức Giáo Hoàng Leo XIV bày tỏ sự nối tiếp với triều đại của Đức Giáo Hoàng Phanxicô, nhưng Fontana lưu ý rằng triều đại trước đã đặt ra những thách thức cho SDC. Nếu ngài muốn khôi phục SDC mà không thay đổi bản chất của nó, việc giữ tính liên tục hoàn toàn với triều đại trước có thể gây khó khăn. Một sự cân bằng giữa truyền thống và đổi mới sẽ là chìa khóa.
Phát biểu trước các hồng y, Đức Giáo Hoàng Leo XIV nhấn mạnh rằng ngài cảm thấy được kêu gọi để tiếp tục sứ mạng của Giáo hội trong việc bảo vệ phẩm giá con người giữa “cuộc cách mạng công nghiệp mới” của trí tuệ nhân tạo. Fontana hoan nghênh tuyên bố này như một dấu hiệu tích cực, đặc biệt sau giai đoạn SDC bị gạt ra lề. Tuy nhiên, ông nhấn mạnh rằng “chúng ta phải chờ những diễn biến cụ thể.” Việc đổi mới SDC có thể đòi hỏi cải cách thần học luân lý, tái định hướng đào tạo tại các chủng viện và trường đại học giáo hoàng, cũng như những can thiệp mạnh mẽ từ giáo quyền.
Sự lựa chọn danh hiệu Leo XIV và những phát ngôn đầu tiên của Đức Giáo Hoàng đã khơi dậy hy vọng về một kỷ nguyên mới cho Học Thuyết Xã Hội Công Giáo. Như Fontana kết luận, “Lời giải thích của Đức Giáo Hoàng rất đáng quan tâm,” nhưng con đường phía trước đòi hỏi sự rõ ràng, can đảm, và trung thành với di sản của Đức Leo XIII. Với những thách thức từ trí tuệ nhân tạo và các vấn đề xã hội hiện đại, Giáo hội đứng trước cơ hội tái khẳng định vai trò dẫn dắt của mình trong việc soi sáng con đường cho nhân loại. Liệu Đức Giáo Hoàng Leo XIV có thể biến hy vọng này thành hiện thực? Thời gian sẽ trả lời.
Lm. Anmai, CSsR tổng hợp