ĐGH: Những bước đi đầu tiên của một giáo hoàng hiệp nhất trong hiệu ứng “muôn màu sắc”

ĐỨC GIÁO HOÀNG LÊÔ XIV: NHỮNG BƯỚC ĐI ĐẦU TIÊN CỦA MỘT GIÁO HOÀNG HIỆP NHẤT TRONG HIỆU ỨNG “MUÔN MÀU SẮC”

Ngày 8 tháng 5 năm 2025, khi những làn khói trắng bay lên từ ống khói Nhà nguyện Sistine, thế giới hướng mắt về Quảng trường Thánh Phêrô, chờ đợi vị Giáo hoàng mới. Khi Đức Lêô XIV xuất hiện trên ban-công Đền thờ Thánh Phêrô, vận áo trắng giản dị, ngài cúi đầu xin dân chúng cầu nguyện cho mình trước khi ban phép lành đầu tiên. Hành động ấy, tuy nhỏ bé, đã đánh dấu một triều đại mới – một triều đại của sự khiêm nhường, hiệp nhất, và hy vọng. Chỉ trong vài tuần đầu tiên, ngài đã tạo nên một hiệu ứng “muôn màu sắc” – như cách báo chí Ý mô tả – khiến cả thế giới, từ các nhà lãnh đạo chính trị, hồng y, giáo dân, đến những người ngoài Công giáo, đều tìm thấy ở ngài một điều gì đó để hy vọng.

Triều đại của Đức Lêô XIV khởi đầu trong một bối cảnh đầy thách thức. Giáo hội Công giáo đang đối mặt với sự phân mảnh về văn hóa, các luồng tư tưởng bảo thủ và cấp tiến, cũng như những câu hỏi lớn về vai trò của Giáo hội trong một thế giới bị chi phối bởi trí tuệ nhân tạo, chủ nghĩa tiêu dùng, và xung đột địa chính trị. Trong bối cảnh ấy, Đức Lêô XIV nổi lên như một biểu tượng của sự nối tiếp và hòa giải, một vị Giáo hoàng không chỉ kế thừa di sản của các vị tiền nhiệm mà còn tìm cách làm phong phú thêm di sản ấy bằng cách tiếp cận riêng của mình.

Ngày 18 tháng 5 năm 2025, Quảng trường Thánh Phêrô chật kín người. Hàng chục ngàn giáo dân từ khắp nơi trên thế giới, cùng với các nguyên thủ quốc gia, đại diện hoàng gia, và các nhà lãnh đạo tôn giáo, đã tụ họp để tham dự Thánh lễ khai mạc triều đại của Đức Lêô XIV. Không khí tràn đầy sự mong chờ, nhưng cũng không kém phần trang nghiêm. Thánh lễ được tổ chức với sự chuẩn bị kỹ lưỡng, không một sai sót nào, phản ánh sự nghiêm túc và tinh thần trách nhiệm của ngài trong vai trò mới.

Trong bài giảng, Đức Lêô XIV nhấn mạnh đến sự hiệp nhất của Giáo hội và lời mời gọi “tự làm nhỏ mình” để Chúa Kitô được tỏa sáng. Ngài nói: “Tôi được chọn không do công trạng nào, và với sự run sợ, tôi đến với anh chị em như người anh em mong muốn là người phục vụ cho đức tin và niềm vui của anh chị em, đồng hành cùng anh chị em trên hành trình yêu mến Thiên Chúa, Đấng mong chúng ta hợp nhất trong một gia đình duy nhất.” Lời nói ấy, giản dị nhưng sâu sắc, đã chạm đến trái tim của hàng triệu người trên toàn cầu, từ những giáo dân bình dị đến các nhà lãnh đạo thế giới.

Thánh lễ không chỉ là một sự kiện tôn giáo mà còn là một tuyên ngôn về sứ mạng của ngài. Bằng cách chọn các bài đọc và thánh ca mang tính hòa giải, ngài gửi đi thông điệp rằng triều đại của mình sẽ là cầu nối giữa các truyền thống và cải cách, giữa quá khứ và tương lai. Các nghi thức phụng vụ được tổ chức với sự tôn kính sâu sắc đối với truyền thống Công giáo, nhưng cũng không thiếu những điểm nhấn hiện đại, như việc sử dụng nhiều ngôn ngữ trong các lời cầu nguyện, thể hiện sự quan tâm của ngài đến tính đa dạng văn hóa của Giáo hội toàn cầu.

Không thể phủ nhận rằng những ngày đầu của Đức Lêô XIV được hưởng lợi từ hiệu ứng “tuần trăng mật” – một hiện tượng thường thấy khi một vị Giáo hoàng mới nhậm chức. Ngài mang đến sức hút của sự mới mẻ: một khuôn mặt chưa vướng vào tranh cãi, một phong cách lãnh đạo chưa bị thử thách bởi những quyết định khó khăn, và một tinh thần cởi mở khiến mọi người cảm thấy được lắng nghe. Trong một Giáo triều đã mệt mỏi vì những cải cách đôi khi gây tranh cãi của Đức Phanxicô, cùng với phong cách quản lý nghiêm khắc của một số vị tiền nhiệm, Đức Lêô XIV xuất hiện như một làn gió mới, mang lại sự xoa dịu và hy vọng.

Sự hấp dẫn của ngài không chỉ nằm ở phong thái cá nhân mà còn ở khả năng kết nối với nhiều nhóm người khác nhau. Những người theo truyền thống đánh giá cao sự quan tâm của ngài đến phụng vụ, với các bài giảng nhấn mạnh đến vẻ đẹp của Thánh lễ và tầm quan trọng của bí tích. Ngài kêu gọi các nhà lãnh đạo chính trị đặt trọng tâm vào “gia đình, một gia đình được xây dựng trên sự kết hợp ổn định giữa một người nam và một người nữ,” một thông điệp mang đậm tính thiêng liêng nhưng cũng không kém phần rõ ràng về lập trường luân lý của Giáo hội.

Trong khi đó, những người cải cách hoan nghênh sự cam kết của ngài đối với các định hướng lớn của triều Đức Phanxicô, bao gồm việc quan tâm đến người nghèo, đề cao tính đồng nghị, và phê phán những bất công của chủ nghĩa tư bản quá mức. Ngài đã nhắc lại lời kêu gọi của Đức Phanxicô về một Giáo hội “đi ra,” gần gũi với những người bị bỏ rơi, và sẵn sàng đối thoại với thế giới hiện đại. Sự cân bằng này – giữa truyền thống và cải cách – là bí quyết đằng sau sự phổ biến ban đầu của ngài.

Báo chí Ý đã nhanh chóng gán cho Đức Lêô XIV biệt danh “Giáo hoàng muôn màu sắc,” ám chỉ khả năng của ngài trong việc thích nghi và phản ánh những phẩm chất của nhiều vị Giáo hoàng tiền nhiệm. Giống như một con tắc kè hoa thay đổi màu sắc để hòa hợp với môi trường, Đức Lêô XIV dường như có khả năng làm hài lòng nhiều nhóm người khác nhau mà không đánh mất bản sắc riêng của mình.

Giống như Đức Lêô XIII, vị Giáo hoàng cuối thế kỷ 19 đã đối mặt với những thay đổi lớn của thời đại công nghiệp, Đức Lêô XIV ý thức rằng mình đang sống trong một bước ngoặt “kỹ thuật” của nhân loại, với sự phát triển vượt bậc của trí tuệ nhân tạo và công nghệ số. Trong một bài phát biểu sớm, ngài kêu gọi các nhà lãnh đạo công nghệ sử dụng trí tuệ nhân tạo “vì lợi ích chung của nhân loại, tôn trọng phẩm giá con người và giá trị của lao động.” Lời kêu gọi này không chỉ thể hiện sự nhạy bén của ngài với các vấn đề hiện đại mà còn cho thấy tầm nhìn của ngài về một Giáo hội có thể đối thoại với thế giới khoa học và công nghệ.

Trong bài phát biểu đầu tiên sau khi được bầu, Đức Lêô XIV đã lặp lại lời kêu gọi nổi tiếng của Đức Phaolô VI tại Liên Hiệp Quốc năm 1965: “Không bao giờ còn chiến tranh nữa.” Lời tuyên bố này, được đưa ra trong bối cảnh các xung đột địa chính trị đang leo thang ở nhiều khu vực trên thế giới, đã nhận được sự hoan nghênh rộng rãi. Ngài nhấn mạnh rằng hòa bình không chỉ là sự vắng bóng của chiến tranh mà còn là sự hiện diện của công lý, tình liên đới, và sự tôn trọng lẫn nhau giữa các dân tộc.

Trong giờ Kinh Nữ vương Thiên Đàng đầu tiên tại Quảng trường Thánh Phêrô, Đức Lêô XIV đã hướng về các bạn trẻ, lặp lại lời kêu gọi nổi tiếng của Đức Gioan-Phaolô II: “Xin các con đừng sợ.” Ngài khuyến khích giới trẻ dấn thân vào đời sống đức tin, không ngại đối mặt với những thách thức của thế giới hiện đại, và trở thành những “tông đồ của niềm hy vọng” trong cộng đồng của mình. Sự gần gũi của ngài với giới trẻ còn được thể hiện qua việc ngài gặp gỡ tay vợt nổi tiếng người Ý Jannik Sinner ngay sau khi được bầu, một cử chỉ cho thấy ngài hiểu được sức ảnh hưởng của văn hóa đại chúng đối với thế hệ trẻ.

Giống như Đức Bênêđíctô XVI, Đức Lêô XIV có niềm đam mê viết lách và tư duy thần học. Ngài tránh các bài phát biểu ứng khẩu, thay vào đó là những bài giảng được chuẩn bị kỹ lưỡng, giàu tính trí tuệ nhưng vẫn dễ hiểu. Ngài đặt trọng tâm vào ba cột trụ: hòa bình, công lý, và sự thật, đồng thời phê phán “chủ nghĩa tương đối” đang làm suy yếu các giá trị đạo đức trong xã hội hiện đại. Trong một buổi gặp gỡ các đại sứ Tòa Thánh, ngài nhấn mạnh rằng “sự thật không phải là một ý kiến, mà là nền tảng của mọi mối quan hệ đích thực giữa con người với nhau và với Thiên Chúa.”

Đức Lêô XIV tự nhận mình là “con cháu của những người di dân,” một chi tiết cá nhân giúp ngài kết nối với những người bị gạt ra bên lề xã hội. Ngài tiếp tục tinh thần truyền giáo của Đức Phanxicô, kêu gọi một Giáo hội “gần gũi với những người nghèo, những người đau khổ, và những người bị lãng quên.” Trong một cử chỉ đầy ý nghĩa, ngài đã đến thăm một trung tâm đón tiếp người tị nạn ở ngoại ô Rôma chỉ vài ngày sau khi được bầu, nơi ngài rửa chân cho một nhóm người di cư như một biểu tượng của sự phục vụ.

Điểm nổi bật nhất trong những ngày đầu triều đại của Đức Lêô XIV là đức khiêm nhường của ngài. Từ việc từ chối chụp selfie với giới truyền thông đến việc chọn các biểu tượng truyền thống của giáo hoàng thay vì những hành động mang tính cá nhân, ngài cho thấy mong muốn làm lu mờ bản thân để tập trung vào sứ điệp Tin Mừng. Trong bài giảng khai mạc triều đại, ngài nhấn mạnh rằng “mọi quyền bính trong Giáo hội đều phải được thực thi trong tinh thần phục vụ, tự làm nhỏ mình để Chúa Kitô được hiện diện.”

Sự khiêm nhường này không chỉ là một đặc điểm cá nhân mà còn là một chiến lược lãnh đạo. Bằng cách tránh các tranh cãi không cần thiết và tập trung vào những giá trị cốt lõi của đức tin Công giáo, ngài đã tạo ra một không gian cho sự đối thoại và hiệp nhất. Các hồng y, những người đã bầu ngài trong mật nghị, đánh giá cao tầm nhìn của ngài về một Giáo hội “cùng nhau làm việc,” vượt qua những chia rẽ ý thức hệ giữa các phe bảo thủ và cấp tiến.

Trong nội bộ Vatican, Đức Lêô XIV được xem là một nhà cải cách tiềm năng, nhưng với phong cách hoàn toàn khác biệt so với người tiền nhiệm. Là một nhà giáo luật và nhà toán học, ngài mang đến một tinh thần nghiêm túc và logic trong việc quản lý Giáo triều. Nhân viên Vatican kỳ vọng rằng ngài sẽ đưa các cải cách của Đức Phanxicô – như việc đơn giản hóa bộ máy hành chính và tăng cường tính minh bạch tài chính – lên một quỹ đạo mới, với sự điềm tĩnh và khả năng lắng nghe.

Không giống như một số vị Giáo hoàng trước đây, những người đôi khi vượt qua các cơ cấu hiện có để thúc đẩy cải cách, Đức Lêô XIV dường như muốn làm việc trong khuôn khổ của các thể chế hiện tại. Ngài đã tổ chức các cuộc gặp gỡ riêng với từng lãnh đạo các bộ của Giáo triều, lắng nghe ý kiến của họ và ghi nhận những khó khăn mà họ đang đối mặt. Một nhân viên Vatican giấu tên chia sẻ: “Chúng tôi cảm thấy được tôn trọng và lắng nghe. Ngài không hứa hẹn những thay đổi lớn lao, nhưng ngài cho chúng tôi niềm tin rằng mọi thứ sẽ được thực hiện một cách hợp lý và nhân văn.”

Mặc dù những ngày đầu của Đức Lêô XIV tràn đầy hy vọng, nhiều nhà quan sát đặt câu hỏi liệu ngài có thể duy trì được sự phổ biến này khi phải đối mặt với các vấn đề nhạy cảm, như vai trò của phụ nữ trong Giáo hội, hôn nhân đồng giới, hay các tranh cãi về phụng vụ. Một nhà vatican học người Ý nhận xét: “Ai biết được thế giới sẽ quan tâm đến giáo hoàng này bao lâu – người luôn nhắc đến Chúa Kitô trong từng câu nói, hành hương đến các đền thánh Đức Mẹ, hát Kinh Nữ vương Thiên Đàng ở Quảng trường Thánh Phêrô và nói đến ‘vô thần thực tế’ của không ít giáo dân đã được rửa tội?”

Thách thức lớn nhất của Đức Lêô XIV sẽ là duy trì sự hiệp nhất trong một Giáo hội đang bị đe dọa bởi sự phân mảnh về văn hóa và các ý thức hệ đối lập. Ngài sẽ cần phải đưa ra các quyết định khó khăn, và những quyết định này chắc chắn sẽ khiến một số nhóm người thất vọng. Tuy nhiên, với nền tảng là sự khiêm nhường, khả năng lắng nghe, và tầm nhìn về một Giáo hội hiệp nhất, ngài có tiềm năng vượt qua những thử thách này.

Những bước đi đầu tiên của Đức Lêô XIV đã tạo nên một hiệu ứng “muôn màu sắc,” khiến ngài trở thành biểu tượng của hy vọng và hiệp nhất trong một thế giới đầy chia rẽ. Bằng cách kế thừa di sản của các vị tiền nhiệm, từ Lêô XIII đến Phanxicô, ngài đã xây dựng một nền tảng vững chắc cho triều đại của mình. Tuy nhiên, hành trình của ngài chỉ mới bắt đầu, và thế giới đang chờ đợi để xem liệu ngài có thể biến những hy vọng ban đầu thành hiện thực.

Trong bài giảng khai mạc triều đại, Đức Lêô XIV đã nói: “Hành trình yêu mến Thiên Chúa là hành trình của sự hiệp nhất, nơi tất cả chúng ta được mời gọi trở thành một gia đình duy nhất.” Với tinh thần khiêm nhường, sự cam kết với sự thật, và tầm nhìn về một Giáo hội truyền giáo, ngài đang dẫn dắt Giáo hội Công giáo bước vào một chương mới – một chương đầy thách thức, nhưng cũng tràn ngập hy vọng.

Lm. Anmai, CSsR tổng hợp