Những hình thái áp bức trong kiếp người và đức tin

Thứ Hai Tuần 15 TN năm lẻ

ĐỀ TÀI:

Những hình thái áp bức trong kiếp người và đời sống đức tin — Con đường hóa giải bằng niềm tin, nhân đức và lòng trông cậy vào Thiên Chúa

I. MỞ ĐẦU: Từ thân phận người nô lệ Ai Cập đến thân phận con người hôm nay

Anh chị em thân mến,

Trang Sách Xuất Hành hôm nay (Xh 1,8-14.22) mở ra bằng một cảnh tượng quen thuộc nhưng đau lòng: một vị vua mới lên ngôi ở Ai Cập, không biết gì đến Giuse, đã nhìn dân Israel như mối đe dọa. Thế là bắt đầu một chuỗi áp bức, từ bóc lột sức lao động đến việc tận diệt con trẻ.

Đọc những câu này, không thể không nghĩ đến chính kiếp người hôm nay: nơi nào có con người, nơi đó có áp bức — không chỉ về thể lý, kinh tế, mà còn về tâm hồn, ý chí và đức tin.

Theo ngôn ngữ phân tâm học, con người sống giữa hai cực: khát vọng tự do và nỗi sợ hãi bị tan biến, bị hòa tan vào đám đông vô danh. Chúng ta vừa muốn làm mình, vừa bị cuốn vào áp lực xã hội, gia đình, định kiến, cả tôn giáo.

II. CÁC LOẠI HÌNH THÁI ÁP BỨC

1. Áp bức ngoại tại:

• Thể chế chính trị, kinh tế bất công (như Pharaon trong Xuất Hành).

• Áp lực xã hội: những định kiến, luật lệ vô hồn, yêu cầu đồng hóa, làm vừa lòng số đông.

• Trong đời sống đức tin: sự cấm đoán, bách hại, chế nhạo.

2. Áp bức nội tại:

• Tâm lý tự đàn áp: mặc cảm tội lỗi, tự ti, tự trừng phạt bản thân.

• Phân tâm học gọi đây là siêu ngã (superego) nghiêm khắc quá mức, trở thành “Pharaon nội tâm”.

• Trong đời sống đức tin: khủng hoảng đức tin, cảm giác Thiên Chúa vắng mặt, đêm tối tâm hồn.

3. Áp bức thiêng liêng:

• Khi tôn giáo trở thành bộ máy quyền lực, khi luật lệ giết chết tinh thần tình yêu và tự do.

• Chúa Giêsu cảnh báo rõ điều này trong Tin Mừng hôm nay: “Đừng tưởng Thầy đến để đem bình an, nhưng đem gươm giáo.” (Mt 10,34)

• Lời ấy không phải để xúi giục bạo lực, nhưng để nói rằng: Tin vào Người là dám chấp nhận bị chia rẽ, dám từ bỏ những gì thân thuộc nhất để bước vào tự do nội tâm đích thực.

III. LÀM SAO HÓA GIẢI? DỰA VÀO AI?

1. Thiên Chúa là Đấng Cứu Độ

• Thánh Vịnh 123 hôm nay nói: “Nếu Chúa không ở với chúng ta, thì khi thiên hạ đứng lên chống lại ta, ắt chúng đã nuốt sống ta.”

• Phân tâm học không đủ. Triết lý hiện sinh không đủ. Chỉ khi gặp được Đấng Tuyệt Đối, con người mới vượt qua chính mình, mới bước ra khỏi vòng luẩn quẩn áp bức.

2. Chúa Giêsu – Đấng mang gươm giải thoát

• Ngài không phải là Đấng hòa hoãn kiểu thỏa hiệp, nhưng là Đấng đòi hỏi quyết liệt: ai yêu cha mẹ hơn Thầy, không xứng đáng với Thầy.

• Đây là sự “vô ngã hữu thần” (kénosis) mà thần học thiêng liêng nói đến: từ bỏ chính mình, để cho Thiên Chúa lớn lên trong mình.

IV. NHỮNG NHÂN ĐỨC CẦN THIẾT ĐỂ HÓA GIẢI ÁP BỨC

1. Đức Tin – Nhìn vượt hiện tại

• Tin rằng Thiên Chúa hiện diện giữa bóng tối, như dân Israel tin vào Giavê giữa kiếp nô lệ.

2. Đức Cậy – Hy vọng bất chấp thất bại

• Không phải là lạc quan rẻ tiền, nhưng là niềm hy vọng như thánh Edith Stein đã nói: “Chính nơi vực sâu tối tăm nhất, ánh sáng Chúa tỏ hiện rạng rỡ nhất.”

3. Đức Mến – Tình yêu giải phóng

• Yêu thương cả kẻ thù, cả người áp bức mình. Đây là đỉnh cao của tự do nội tâm: không để hận thù điều khiển mình.

4. Đức Khiêm Nhường và Đức Vâng Phục

• Khiêm nhường nhận mình yếu đuối, không tự cứu mình được. Vâng phục trong tự do, chứ không phải nô lệ.

• Phân tâm học cũng xác nhận: ai dám nhận mình yếu đuối mới có thể trưởng thành.

V. KẾT LUẬN: LỜI MỜI GỌI THỰC HÀNH

Anh chị em thân mến,

Giữa một thế giới đầy hình thái áp bức như thế, câu hỏi thực sự không phải là: “Làm sao tránh?” mà là: “Làm sao sống tự do giữa áp bức?”

Câu trả lời là:

• Tin vào Chúa, như thánh vịnh nói: “Danh Chúa là Đấng phù trợ ta.”

• Sống các nhân đức như khí cụ giải phóng nội tâm.

• Và nhất là, theo gương Chúa Giêsu: chấp nhận cắt bỏ, dám đối mặt với đau khổ để đi đến bình an đích thực, chứ không phải sự an nhàn giả tạo.

Xin kết bằng một câu của triết gia Simone Weil, người đã sống như một chứng nhân hiện sinh – thần học:

“Chỉ có một cách giải thoát con người khỏi áp bức, đó là làm cho người ấy yêu mến tự do đến mức sẵn sàng mất tất cả để giữ lại tự do cho linh hồn mình.”

Xin cảm ơn anh chị em đã lắng nghe.

Chúng ta cùng cầu nguyện cho nhau, để mỗi người là chứng nhân cho tự do thiêng liêng giữa thế giới này.