Khi văn hóa giới trẻ gặp gỡ văn hoá thánh thiêng ở Việt Nam

Khi văn hóa giới trẻ gặp gỡ văn hoá thánh thiêng ở Việt Nam

Image

Âm nhạc bắt đầu như bất kỳ buổi hòa nhạc sôi động nào khác dành cho giới trẻ: ánh đèn nhấp nháy, tiếng bass vang lên, và đám đông reo hò ầm ĩ. Nhưng rồi đến lời Kinh Mân Côi… (Kính Mừng Maria…) – được hát trên nền nhạc EDM tại Đại hội Giới trẻ Tổng Giáo phận  Sài Gòn - Thành phố Hồ Chí Minh vào ngày 22 tháng Mười Một.

Buổi hòa nhạc chỉ kéo dài chưa đầy vài phút trong một buổi tối biểu diễn văn hóa, nhưng chỉ trong vòng vài giờ, những đoạn clip ghi lại khoảnh khắc này đã lan truyền trên mạng xã hội Việt Nam và khơi mào một cuộc tranh luận sôi nổi trên toàn quốc.

Một số bạn trẻ Công giáo cảm thấy điều này là mới mẻ. Nhưng những người khác lại cảm thấy một sự bất hòa về mặt tâm linh – một cảm giác bản năng rằng một điều gì đó sâu sắc, gần gũi đã bị đặt sai chỗ. “Đây là lời cầu nguyện mà chúng ta thì thầm, chứ không phải là nhịp điệu mà chúng ta nhảy nhót quay cuồng trong sóng nhạc,” một phụ nữ đã viết trên mạng.

Một mối lo ngại tương tự đã xuất hiện vài tháng trước đó khi một ban nhạc trẻ ở Giáo xứ Chợ Quán biểu diễn một bài thánh ca Mùa Chay Việt Nam theo phong cách rock trong một buổi hòa nhạc Phục Sinh. Mặc dù bối cảnh không mang tính phụng vụ, nhiều giáo dân cảm thấy sự thay đổi giọng điệu này đã phá vỡ thế giới biểu tượng mà họ liên tưởng đến thánh nhạc.

Cả hai sự việc đều không phải là hành động thách thức. Nhưng cả hai đều bộc lộ một căng thẳng tiềm ẩn vượt ra ngoài phong cách hay thị hiếu: Điều gì sẽ xảy ra khi những biểu tượng của lòng sùng kính gặp gỡ thẩm mỹ của văn hóa giới trẻ đương đại?

Nhịp điệu tân văn hóa 

Thế hệ Z Công giáo Việt Nam sống trong một thế giới văn hóa được định hình bởi mạng xã hội, xu hướng âm nhạc toàn cầu và những trải nghiệm giác quan với nhịp độ nhanh chóng. Những mục tử trẻ ngày nay sẵn sàng thừa nhận rằng những hình thức giáo lý truyền thống — những bài giảng dài, những bài thánh ca thánh thoát, khoan thai, những buổi họp mặt trang trọng — không còn phù hợp với nhiều người trẻ được nuôi dưỡng trong một môi trường đầy cảm xúc tức thời và kích thích thị giác.

Sự chuyển đổi thế hệ này đã thúc đẩy các giáo xứ và giáo phận tái định hình mục vụ giới trẻ với dàn dựng hiện đại, những buổi biểu diễn tưng bừng náo nhiệt và âm nhạc kích động. Trong nhiều trường hợp, những nỗ lực này đã thành công trong việc thu hút lại giới trẻ Công giáo và vun đắp cộng đồng.

Tuy nhiên, sự đổi mới nhanh chóng cũng nhanh chóng mang đến những rủi ro mới, đặc biệt là khi sự nhiệt tình về văn hóa gặp gỡ những nhạy cảm thần học và biểu tượng của Giáo hội.

Một nhạc trưởng dàn hợp xướng ở Hà Nội, khi phản ảnh về những cuộc tranh luận, đã mô tả vấn đề một cách nhẹ nhàng, mạch lạc:

“Theo tôi, vấn đề không nằm ở phong cách âm nhạc — mà là lựa chọn những gì họ cố tình muốn ‘làm mới’. Trong những hoạt động giới trẻ Công giáo của chúng ta ở Việt Nam — lửa trại, biên đạo múa, hoạt động xây dựng đội nhóm, chúng ta đã sử dụng rất nhiều bài hát mang âm hưởng pop, rock và thậm chí cả rap. Điều đó hoàn toàn bình thường. Nhưng việc phối âm những bản văn cầu nguyện lại là một vấn đề hoàn toàn khác. Khi bạn lấy những lời mà mọi người thường cầu nguyện thầm lặng và phát chúng trên bàn điều khiển DJ hoặc dưới ánh đèn sân khấu rực rỡ, toàn bộ ý nghĩa ắt sẽ thay đổi. Không phải là giới trẻ muốn tỏ ra thiếu tôn trọng — họ chỉ không nhận ra rằng bối cảnh có thể dễ dàng thay đổi thông điệp đến mức nào.”

Những lời của anh chỉ ra một ý tưởng cổ xưa trong tư tưởng Công giáo: nguyên tắc phù hợp — sự hài hòa giữa nội dung thiêng liêng và bối cảnh mà nó được diễn đạt. Ngôn ngữ thiêng liêng không chỉ là văn bản; nó còn là một biểu tượng sinh động, và bối cảnh của nó trở thành một phần ý nghĩa.

Bản thân những người Công giáo trẻ thường có cái nhìn tinh tế hơn những gì những nhà phê bình nghĩ. Một sinh viên đại học có mặt tại sự kiện Ngày Giới trẻ đã mô tả cảm giác vừa phấn kích vừa khó chịu.

“Tôi yêu nhạc điện tử EDM. Vì vậy, khi âm nhạc bắt đầu, tôi cảm thấy táo bạo và mới mẻ. Nhưng ngay khi nghe lời cầu nguyện, có điều gì đó hoan toàn xa lạ. Đây là những lời tôi thường quỳ gối, thầm thì khi ở một mình tâm tình với Chúa. Ngay cả trong nhạc pop, khi ai đó biến một bài hát buồn thành bản phối lại của câu lạc bộ, nó đã mất đi linh hồn. Tôi đoán những lời cầu nguyện và thánh ca cũng cần phải có không gian cảm xúc sao cho phù hợp.”

Phản ảnh của anh chỉ ra một sự thật sâu sắc hơn: giới trẻ không chối bỏ điều thiêng liêng; họ đang tìm cách thể hiện đức tin một cách có ý nghĩa trong vốn từ vựng văn hóa mà họ hiểu. Thách thức của họ không phải là sự bất kính mà là sự phân định — và sự phân định cần có sự đồng hành.

Những căng thẳng trong mục vụ

Một linh mục Dòng Tên tham gia vào mục vụ giới trẻ, mặc dù không liên quan đến cả hai sự kiện, đã mô tả những áp lực mà những người làm việc với giới trẻ ngày nay phải đối mặt.

“Mục vụ giới trẻ đầy rẫy những thử nghiệm và sai sót. Chúng ta muốn giữ mọi thứ luôn mới mẻ vì giới trẻ thực sự cần sự mới mẻ. Nhưng một số ý tưởng trông có vẻ hay trên lý thuyết nhưng lại sai lầm khi thực hành.

Tôi hiểu tại sao một số giáo dân lại phản ứng mạnh mẽ. Có thể một vài phản ứng hơi gay gắt, nhưng mối quan tâm đằng sau chúng là chính đáng. Những khoảnh khắc này nhắc nhở chúng ta rằng sự sáng tạo cần được hướng dẫn — không phải để hạn chế giới trẻ, mà là để giúp họ phát huy năng khiếu của mình theo những cách củng cố cộng đồng.”

Quan điểm của ngài phản ảnh một tình thế tiến thoái lưỡng nan rộng hơn trong mục vụ: cân bằng giữa việc thể hiện sức trẻ với những ranh giới mang tính biểu tượng bảo vệ sự thiêng liêng. Sự mới mẻ là cần thiết, nhưng sự đào tạo, hình thành cũng quan trọng.

Mức độ phản ứng mạnh mẽ của người Việt Nam cũng phản ảnh nền tảng văn hóa của quốc gia. Dưới ảnh hưởng của truyền thống Nho giáo, xã hội Việt Nam rất coi trọng sự đúng mực trong nghi lễ, hệ thống cấp bậc và sự phân tách giữa không gian chính thức và không gian phi chính thức. Nhà thờ, giống như bàn thờ tổ tiên, không chỉ được coi là nơi phụng tự mà còn là nơi tôn nghiêm.

Vì vậy, khi ngôn ngữ thiêng liêng bị chuyển dịch – một cách vô tình – từ một vùng đất của sự sùng kính tĩnh lặng sang một lĩnh vực giải trí ồn áo, nhiều người vẫn giữ cảm giác rằng một điều gì đó cốt lõi đã bị đặt nhầm chỗ. Sự khó chịu không chỉ đơn thuần là về mặt phụng vụ; mà còn là văn hóa, biểu tượng và cảm xúc.

Trên toàn cầu, những tranh cãi tương tự đã nảy sinh – từ những thử nghiệm “Thánh lễ Disco” ở Ý đến những phiên bản EDM của “Kinh Lạy Cha” ở Mễ Tây Cơ và những buổi biểu diễn thánh ca chịu ảnh hưởng của K-pop ở Phi Luật Tân. Nhưng phản ứng của người Việt Nam được định hình bởi những bản năng nghi lễ thâm thuý hơn và trực giác văn hóa rằng những biểu tượng thiêng liêng phải được cách ly khỏi sự thế tục hóa quá mức.

Về bản chất, những cuộc tranh luận này cho thấy một sự căng thẳng phổ quát: trong một nền văn hóa của sự tức thời và phô trương, ý nghĩa có nguy cơ bị lu mờ bởi sự xô bồ thiếu ý thức.

Hướng tới mục vụ giới trẻ trưởng thành

Bất chấp những tranh cãi, con đường phía trước không hề ảm đạm. Điều nổi lên từ những cuộc thảo luận này là bức chân dung của những người Công giáo trẻ Việt Nam, những người khao khát cả sự phù hợp lẫn sự tôn kính – những người muốn thể hiện đức tin một cách sáng tạo nhưng cũng tìm cách hiểu điều gì làm cho một số biểu đạt trở nên thiêng liêng.

Sự nhiệt tình của họ không phải là vấn đề; đó là một món quà. Nhưng giống như mọi món quà khác, nó cần được đào tạo, hình thành.

Với sự hướng dẫn chu đáo, những sự kiện dành cho giới trẻ có thể sôi động mà không mất đi chiều sâu. Phong cách đương đại có thể song hành với truyền thống. Và sự thiêng liêng vẫn có thể giữ được tính toàn vẹn của nó ngay cả khi những hình thức biểu đạt mới phát triển.

Giáo hội Việt Nam đang đứng trước ngã ba đường, chứ chưa phải là khủng hoảng. Nếu giới trẻ và người cao tuổi lắng nghe nhau, nếu các vị lãnh đạo mục vụ đồng hành thay vì chỉ to tiếng khiển trách sửa sai, thì chính nguồn năng lực gây tranh cãi tiềm tàng hôm nay có thể trở thành mạch nguồn đổi mới ngày mai.

Tin tức Á châu