Bức tranh tường COP30: tiếng kêu từ Amazon đến Philippines

BỨC TRANH TƯỜNG COP30: TIẾNG KÊU TỪ AMAZON ĐẾN PHILIPPINES

Tại Belém, Brazil – thủ phủ của vùng Amazon huyền bí và đa dạng sinh học – Hội nghị Liên Hiệp Quốc về Biến Đổi Khí Hậu lần thứ 30 (COP30) vừa khép lại vào ngày 22/11/2025, để lại một dư âm đầy thất vọng cho hàng nghìn đại biểu, nhà hoạt động và cộng đồng bản địa tham gia. Dù được kỳ vọng sẽ mang lại những cam kết mạnh mẽ về tài chính khí hậu, quyền lợi của người dân bản địa và việc loại bỏ dần nhiên liệu hóa thạch, COP30 chỉ đạt được những thỏa thuận "bừa bộn" và thiếu tham vọng, như lời chỉ trích từ các tổ chức môi trường quốc tế. Theo các báo cáo từ World Resources Institute (WRI) và Earth.Org, hội nghị đã thất bại trong việc đảm bảo quỹ hỗ trợ cho các quốc gia đang phát triển, trong khi sự vắng mặt của một số cường quốc như Mỹ càng làm sâu sắc thêm khoảng cách giữa lời nói và hành động. Giữa bối cảnh ấy, một biểu tượng nghệ thuật bất ngờ nổi lên như một lời phản kháng thầm lặng nhưng mạnh mẽ: một bức tranh tường dài 25 mét, được vẽ bởi nhóm nghệ sĩ và nhà hoạt động Philippines, đã biến một con phố trung tâm Belém thành không gian kêu gọi công lý sinh thái toàn cầu.

Bức tranh, được hoàn thành chỉ vài ngày sau khi COP30 bế mạc, không chỉ là một tác phẩm nghệ thuật đường phố mà còn là một tuyên ngôn sống động về sự kết nối giữa các cuộc đấu tranh môi trường ở hai đầu thế giới: rừng Amazon ở Nam Mỹ và quần đảo Philippines ở Đông Nam Á. Được dẫn dắt bởi thông điệp "Laudato Si'" – tên của bức thông điệp xã hội mang tính lịch sử do Đức Giáo Hoàng Phanxicô ban hành cách đây đúng 10 năm – bức tranh này tôn vinh tinh thần "sinh thái toàn diện" (integral ecology), kêu gọi nhân loại chăm sóc "ngôi nhà chung" của chúng ta. Như Vatican News và các nguồn tin Công giáo đã nhấn mạnh nhân dịp kỷ niệm 10 năm Laudato Si' vào tháng 5/2025, bức thông điệp này không chỉ là lời cảnh tỉnh về biến đổi khí hậu mà còn là lời kêu gọi công bằng xã hội, nơi con người và thiên nhiên được coi là một thể thống nhất, không thể tách rời. Đức Giáo Hoàng Phanxicô, qua Laudato Si', đã nhấn mạnh rằng "mọi thứ đều liên kết với nhau", và bức tranh tường ở Belém chính là minh chứng sống động cho chân lý ấy.

Nhóm nghệ sĩ Philippines: Từ đấu tranh cá nhân đến hành động toàn cầu

Đứng sau bức tranh là ba nhân vật nổi bật từ Philippines, một quốc gia thường xuyên chịu hậu quả nặng nề của biến đổi khí hậu như bão lũ và mực nước biển dâng. Họ là họa sĩ A.G. Saño (hay còn gọi là Amado Guerrero Saño, biệt danh "Whaleboy"), nhà hoạt động Bro. Tagoy Jakosalem, và cựu trưởng đoàn đàm phán khí hậu Yeb Saño. Sự hợp tác của họ không chỉ phản ánh tinh thần đoàn kết mà còn là cầu nối giữa nghệ thuật, đức tin và hành động chính trị.

A.G. Saño, một nghệ sĩ mural nổi tiếng với các bức tranh tường quy mô lớn về động vật hoang dã và môi trường, đã dẫn dắt quá trình sáng tạo bức tranh. Theo Wikipedia và các nguồn như Rare.org, Saño bắt đầu sự nghiệp từ phản ứng tự phát trước bộ phim tài liệu "The Cove" về việc săn bắt cá heo ở Nhật Bản, dẫn đến chiến dịch vẽ 23.000 bức tranh cá heo khắp Philippines và 16 quốc gia khác. Các tác phẩm của anh thường mang thông điệp bảo tồn biển cả và chống phá rừng, và bức tranh ở Belém là phần mở rộng của sứ mệnh ấy. Trong một bài phỏng vấn với Impakter, Saño từng chia sẻ rằng nghệ thuật của anh nhằm "làm cho mọi người cảm nhận được nỗi đau của thiên nhiên", và bức tranh COP30 chính là cách anh kết nối nỗi đau của Amazon với những mất mát ở quê hương Philippines.

Bên cạnh Saño là Bro. Tagoy Jakosalem, một tu sĩ Augustinian Recollect (Dòng Augustinô Nhặt Phép) và nhà hoạt động môi trường lâu năm. Theo Living Laudato Si' Philippines và các nguồn Công giáo như Agustinos Recoletos, Bro. Tagoy đã dành hơn 25 năm đấu tranh cho "ngôi nhà chung", từ các chiến dịch chống khai thác mỏ đến giáo dục cộng đồng về biến đổi khí hậu. Ông là một trong những người tiên phong áp dụng Laudato Si' vào hành động thực tiễn tại Philippines, nơi ông đã tham gia các phong trào chống phá hủy môi trường và bảo vệ quyền lợi người dân bản địa. Bro. Tagoy từng được giới thiệu trong chương trình "24 Hours of Reality" của Al Gore, nơi ông nhấn mạnh rằng "đức tin và môi trường là hai mặt của một đồng xu". Sự tham gia của ông vào bức tranh COP30 mang tính biểu tượng, vì nó kết nối đức tin Công giáo với cuộc đấu tranh toàn cầu.

Hoàn thiện bộ ba là Yeb Saño, anh trai của A.G. Saño và một biểu tượng của phong trào khí hậu Philippines. Theo Devex và Le Monde, Yeb từng là trưởng đoàn đàm phán khí hậu Philippines tại COP19 năm 2013, nơi ông có bài phát biểu cảm động sau siêu bão Haiyan, kêu gọi thế giới hành động ngay lập tức. Sau đó, ông trở thành Giám đốc Điều hành Greenpeace Đông Nam Á từ 2016 đến đầu 2025, trước khi chuyển sang vai trò cố vấn độc lập. Yeb đã tham dự 22 hội nghị COP, và tại COP30, ông bày tỏ sự thất vọng sâu sắc: "Những bước đi toàn cầu vẫn là quá ít và có lẽ quá muộn", như ông chia sẻ trên X (Twitter). Sự hiện diện của Yeb trong dự án bức tranh nhấn mạnh rằng nghệ thuật có thể lấp đầy khoảng trống mà các cuộc đàm phán chính trị bỏ lỡ.

Mô tả bức tranh: Sự đối lập và thống nhất trong màu sắc và hình ảnh

Bức tranh tường dài 25 mét, được vẽ trên một bức tường cũ kỹ giữa lòng Belém, là một kiệt tác của màu sắc sống động và biểu tượng sâu sắc. Ở vị trí trung tâm, hình ảnh Đức Giáo Hoàng Phanxicô – người đã ký Laudato Si' vào ngày 24/5/2015 – nổi bật như nguồn cảm hứng bất diệt. Với nụ cười hiền từ và ánh mắt đầy hy vọng, hình ảnh Đức Thánh Cha được bao quanh bởi sóng nước và lá cây, tượng trưng cho lời kêu gọi "chăm sóc ngôi nhà chung" mà ông đã lặp lại trong suốt thập kỷ qua. Nhân dịp 10 năm Laudato Si', các sự kiện như Laudato Si' Week và các hội thảo của Vatican đã nhấn mạnh rằng bức thông điệp này vẫn còn nguyên giá trị, đặc biệt trong bối cảnh COP30 thất bại trong việc đề cập đến vai trò của nhiên liệu hóa thạch.

Từ trung tâm, bức tranh mở rộng thành hai mảng màu đối lập nhưng gắn kết chặt chẽ, minh họa cho sự tương đồng giữa các cuộc đấu tranh ở Amazon và Philippines. Bên trái là hình ảnh thiên nhiên Amazon "rỉ máu": một con cá heo sông hồng (Amazon river dolphin, hay boto) – loài động vật biểu tượng của sông Amazon, hiện được IUCN xếp hạng endangered (nguy cấp) do ô nhiễm, đập thủy điện và phá rừng. Theo WWF và River Dolphins.org, dân số cá heo hồng đã suy giảm nghiêm trọng, với các mối đe dọa từ phá rừng và ô nhiễm thủy ngân từ khai mỏ. Bên cạnh cá heo là những chú chim nhiệt đới tuyệt vọng giữa khói lửa, tượng trưng cho nạn phá rừng Amazon – nơi mất hơn 10% diện tích rừng chỉ trong thập kỷ qua, theo Greenpeace. Màu đỏ máu và khói đen tạo cảm giác đau đớn, phản ánh "tiếng kêu của Trái Đất" mà Laudato Si' mô tả.

Bên phải và phía dưới, bức tranh chuyển sang tôn vinh những "người bảo vệ" đã hy sinh vì môi trường. Nổi bật là hình ảnh nữ "vệ sĩ biển" Jonet Abdon, một nhà bảo vệ môi trường Philippines bị sát hại năm 2020 trong lúc tuần tra chống đánh bắt cá bất hợp pháp. Theo Licas News và Global Witness, Abdon đã dành đời mình bảo vệ biển cả quê hương, và cái chết của cô là phần của xu hướng bi thảm: Philippines là quốc gia nguy hiểm nhất châu Á đối với các nhà bảo vệ môi trường, với 298 vụ giết hại từ 2012-2023. Trong tranh, Abdon được vẽ với đôi tay rướm máu nhưng vẫn ôm chặt tượng Đức Mẹ Nazareth – biểu tượng đức tin Công giáo ở Philippines – nhấn mạnh sự giao thoa giữa đức tin và đấu tranh sinh thái.

Kết nối với Abdon là hình ảnh nữ tu Cleusa Carolina Rody Coelho, "vị tử đạo sinh thái" Brazil thuộc Dòng Thừa Sai Augustinô (Augustinian Recollect Missionary Sisters). Theo Agustinos Recoletos và Laudato Si' Movement, Sister Cleusa bị sát hại năm 1985 vì bảo vệ người bản địa trước các tập đoàn khai thác gỗ và mỏ ở Amazon. Năm 2025 đánh dấu 40 năm ngày mất của bà, và Vatican đang xem xét phong bà làm "Người Tôi Tớ Chúa" (Servant of God). Hình ảnh Sister Cleusa trong tranh, với áo dòng trắng và ánh sáng bao quanh, tượng trưng cho sự hy sinh thầm lặng của các tu sĩ Công giáo trong cuộc chiến chống bất công môi trường.

Tất cả các yếu tố hòa quyện thành một dòng chảy thống nhất: sóng nước từ Amazon chảy sang biển Philippines, lá cây nhiệt đới xen lẫn với cây cỏ đảo quốc, khẳng định rằng bất công sinh thái ở hai vùng là một cuộc chiến chung. Như Earth.Org và Mongabay chỉ ra, cả Amazon và Philippines đều đối mặt với phá rừng, ô nhiễm và đe dọa đối với người bảo vệ môi trường – từ khai thác mỏ ở Sierra Madre (Philippines) đến đập thủy điện ở Amazon.

Ý nghĩa sâu sắc: Từ phản kháng đến lời kêu gọi hành động

Bức tranh tường COP30 không chỉ là lời chỉ trích thất bại của hội nghị – nơi, theo Yale Climate Connections và Global Witness, các bên đàm phán đã bỏ lỡ cơ hội bảo vệ người bản địa và loại bỏ dần fossil fuels – mà còn là lời nhắc nhở về sức mạnh của nghệ thuật và đức tin. Trong bối cảnh Philippines được gọi là "Amazon của đại dương" (theo South World) với đa dạng sinh học biển phong phú nhưng đang bị đe dọa bởi ô nhiễm nhựa và mực nước dâng, bức tranh kết nối hai "lá phổi" của Trái Đất: rừng Amazon và biển Philippines. Các tổ chức như WWF và Greenpeace nhấn mạnh rằng sự mất mát ở một nơi sẽ ảnh hưởng đến toàn cầu, và các nhà hoạt động như Yeb Saño kêu gọi "công lý khí hậu" để bảo vệ những cộng đồng dễ bị tổn thương nhất.

Khi COP30 khép lại với "kết quả tối thiểu" (như ABC News mô tả), bức tranh ở Belém trở thành ngọn hải đăng hy vọng. Nó nhắc nhở chúng ta về Laudato Si': "Chúng ta không thể chữa lành thế giới nếu không chữa lành con người". Nhóm nghệ sĩ Philippines hy vọng bức tranh sẽ truyền cảm hứng cho các phong trào toàn cầu, từ Belém đến Manila, thúc đẩy hành động thực sự chống biến đổi khí hậu. Trong năm 2025 – năm của "cuộc phiêu lưu" Laudato Si' theo Laudato Si' Movement – đây là lời kêu gọi: Hãy lắng nghe tiếng kêu từ Amazon đến Philippines, trước khi quá muộn.

Lm. Anmai, CSsR  tổng hợp