Phá vỡ logic tính toán của thế gian

3 tháng 11 – thứ hai tuần 31 tn

Phá vỡ logic tính toán của thế gian

Lm. Anmai, CSsR

(Tin Mừng: Lc 14:1, 12-14)

Bối cảnh của đoạn Tin Mừng chúng ta vừa nghe là một bối cảnh đầy kịch tính, dù vẻ ngoài là một bữa ăn thịnh soạn. Đức Giê-su được mời đến nhà một ông thủ lãnh nhóm Pha-ri-sêu trong ngày Sa-bát. Đây không phải là một lời mời thân tình, mà là một cái bẫy được giăng ra. Thánh sử Lu-ca ghi lại một chi tiết quan trọng: "mọi người đều quan sát Người". Động từ "quan sát" ở đây mang một ý nghĩa đặc biệt, nó không phải là cái nhìn tò mò, mà là cái nhìn dò xét, rình rập để bắt lỗi. Họ muốn xem Người có vi phạm luật Sa-bát không, có nói điều gì sơ hở không. Bữa ăn trở thành một phiên tòa, và Đức Giê-su là người bị cáo. Nhưng, như thường lệ, Đức Giê-su đảo ngược tình thế. Trong khi họ chăm chú quan sát Người, thì chính Người cũng quan sát họ. Và cái nhìn của Người thấu suốt hơn họ tưởng. Người không chỉ thấy hành vi bên ngoài, mà Người thấy rõ cõi lòng, Người nhìn thấu cái logic, cái hệ điều hành đang vận hành tâm trí và trái tim của họ: một logic của sự tính toán, phân cấp và vụ lợi.

Từ vị thế của người bị quan sát, Đức Giê-su cất lên lời khuyên dành cho chính chủ nhà, và lời khuyên này như một gáo nước lạnh dội vào nếp nghĩ thông thường của xã hội. "Khi nào ông đãi khách ăn trưa hay ăn tối, thì đừng mời bạn bè, anh em, hay bà con, hoặc láng giềng giàu có...". Đây là một lời dạy gây sốc. Tại sao lại không? Chẳng lẽ tình bạn, tình nghĩa gia đình, tình làng nghĩa xóm là xấu? Không. Vấn đề không nằm ở hành động "mời", mà ở động cơ "kẻo họ cũng mời lại ông, và như thế ông được đáp lễ rồi". Đức Giê-su đang chỉ ra một sự thật trần trụi: phần lớn các mối quan hệ xã hội của chúng ta được xây dựng trên nguyên tắc "có qua có lại". Chúng ta sống trong một thế giới của sự trao đổi sòng phẳng. Chúng ta mời người này vì họ có địa vị, có thể giúp đỡ chúng ta. Chúng ta mời người kia vì họ giàu có, và việc kết giao với họ làm chúng ta "nở mày nở mặt". Chúng ta mời bạn bè, bà con, vì chúng ta mong đợi một sự "đáp lễ" trong tương lai. Đó là một vòng tròn khép kín của lợi ích, một hệ thống đầu tư xã hội mà ai cũng phải tham gia. Đức Giê-su gọi tên nó ra: đó là một bản hợp đồng, không phải là một giao ước; đó là một sự đầu tư, không phải là một ân sủng.

Thế giới của người Pha-ri-sêu, dù cách chúng ta hai ngàn năm, lại không khác thế giới của chúng ta là mấy. Họ là những bậc thầy của sự tính toán, không chỉ trong xã hội mà còn trong tôn giáo. Logic của họ là logic của công trạng. Họ giữ luật tỉ mỉ, kiêng khem cẩn thận, làm việc lành... tất cả đều được đưa vào một "bảng cân đối kế toán" thiêng liêng. Họ làm những điều đó để "xứng đáng" được Thiên Chúa thưởng, để "tích lũy công đức". Họ làm việc lành để được người đời nể trọng và ghi nhận. Bữa tiệc của họ, cũng giống như đời sống đạo của họ, trở thành một sự đầu tư. Họ mời những người có khả năng "mời lại", những người "xứng đáng" ngồi chung bàn với họ. Và khi Đức Giê-su nhìn vào bữa tiệc tưởng như thịnh soạn đó, Người thấy một sự thiếu vắng nghiêm trọng, một cái đói khủng khiếp ngay giữa bàn tiệc: đó là sự thiếu vắng của ân sủng, của tình yêu vô vị lợi, của lòng thương xót không điều kiện.

Vì vậy, lời dạy của Đức Giê-su không chỉ là một lời khuyên về cách cư xử, mà là một cuộc cách mạng về thần học. "Trái lại, khi ông đãi tiệc, hãy mời những người nghèo khó, tàn tật, què quặt, đui mù". Người mời gọi chúng ta phá vỡ cái logic "có qua có lại" đó để bước vào một logic hoàn toàn mới: logic của Nước Trời. Trong Nước Trời, giá trị của một hành động không nằm ở chỗ nó mang lại lợi lộc gì cho ta, mà ở chỗ nó xuất phát từ một trái tim tự do, một tình yêu tinh tuyền. Tại sao lại là "nghèo khó, tàn tật, què quặt, đui mù"? Bởi vì họ là hình ảnh sống động của những người "không có gì đáp lễ". Họ không có tiền bạc, không có địa vị xã hội, không có ảnh hưởng, không có bất cứ thứ gì để "trả lại" cho chúng ta theo quy chuẩn của thế gian. Khi mời họ, mọi động cơ vụ lợi của chúng ta đều bị vô hiệu hóa. Động cơ duy nhất còn lại, nếu chúng ta dám, chỉ có thể là tình yêu. Chúng ta không mong đợi một sự đền đáp, không mong đợi một lời ca tụng trên mạng xã hội, không mong đợi việc "được mời lại". Đó là hành động của ân sủng.

Khi chúng ta dám mời những người bên lề xã hội vào bàn tiệc của mình, vào ngôi nhà của mình, vào cuộc đời của mình, hành động đó trở thành một hành vi mang tính ngôn sứ. Nó là một lời tuyên bố mạnh mẽ. Nó tuyên bố rằng bàn tiệc của Thiên Chúa không phải là một câu lạc bộ ưu tú (exclusive club) dành riêng cho những người "xứng đáng", những người giàu có, đạo đức, thánh thiện, hay thành công. Bàn tiệc của Thiên Chúa, mà bàn tiệc của chúng ta phải là hình ảnh phản chiếu, là một bàn tiệc mở rộng cho tất cả mọi người, và còn đặc biệt ưu tiên cho những người bị xã hội coi thường, loại trừ và lãng quên. Khi chúng ta thực hành lòng hiếu khách vô vị lợi này, chúng ta không chỉ đang làm một việc từ thiện tốt lành; chúng ta đang họa lại hình ảnh của một Thiên Chúa "cho mặt trời mọc lên trên cả người lành lẫn kẻ dữ, và cho mưa xuống trên người công chính cũng như kẻ bất chính". Chúng ta đang làm chứng cho một thế giới khác, một Nước Trời, nơi giá trị con người không được đo lường bằng những gì họ có, mà bằng chính phẩm giá Thiên Chúa ban.

Lời mời gọi này không phải là một lý thuyết xa vời. Nó chạm đến tận xương tủy cuộc sống hàng ngày của chúng ta. Chúng ta hãy tự hỏi mình một cách nghiêm túc: Bàn tiệc của cuộc đời chúng ta – bàn tiệc của thời gian, của sự quan tâm, của tài năng, của tiền bạc – đang dành cho ai? Chúng ta có đang vô tình hay hữu ý xây dựng nên những bức tường kiên cố để loại trừ những người "không có gì đáp lễ" không? Có thể chúng ta là những người Công Giáo rất tốt, đi lễ mỗi ngày, đọc kinh không sót, đóng góp cho nhà thờ đầy đủ. Nhưng bàn tiệc của trái tim chúng ta lại chỉ dành cho những người giống chúng ta, những người "cùng đẳng cấp", những người suy nghĩ giống ta, những người có thể mang lại lợi ích cho ta. Chúng ta sợ hãi sự phiền phức. Chúng ta sợ hãi sự "lệch lạc", sự bừa bộn, sự dơ bẩn, cả nghĩa đen lẫn nghĩa bóng, mà những người nghèo khó, những người thất bại, những người tội lỗi, những người có quá khứ phức tạp... mang đến.

Chúng ta hãy nhìn xem, Giáo Hội của chúng ta, cộng đoàn giáo xứ của chúng ta, có phải là một bàn tiệc mở không? Hay chúng ta đã biến nó thành một pháo đài của những người "thánh thiện", nơi những người ly dị, những người đồng tính, những người nghiện ngập, những người đang vật lộn với đức tin, cảm thấy không có chỗ đứng? Chúng ta có dám mời "những người què quặt, đui mù" về mặt tinh thần và tâm lý vào giữa cộng đoàn của mình không? Hay chúng ta sợ họ làm "ô uế" sự thánh thiện giả tạo của chúng ta? Lời của Đức Giê-su hôm nay là một thách thức trực tiếp đối với não trạng "câu lạc bộ" mà đôi khi chúng ta đang duy trì trong chính Giáo Hội của mình.

Đức Giê-su không chỉ dạy điều này, Người đã sống triệt để điều này. Toàn bộ sứ vụ của Người là một bữa tiệc mở cho những người bị loại trừ. Người đã đến ăn uống với những người thu thuế và tội lỗi như Lê-vi, như Da-kêu, bất chấp sự chỉ trích của những người Pha-ri-sêu. Người đã chạm vào người phong cùi, những người bị xã hội ruồng bỏ. Người đã để cho người phụ nữ tội lỗi công khai xức dầu chân mình ngay trong nhà của một người Pha-ri-sêu khác. Bữa tiệc cuối cùng của Người, Bữa Tiệc Ly, là dành cho các môn đệ, những người mà Người biết rõ chỉ vài giờ nữa thôi sẽ phản bội, sẽ chối bỏ, sẽ bỏ rơi Người. Và trên hết, Bàn Tiệc Thánh Thể mà chúng ta đang cử hành đây, chính là đỉnh cao tuyệt đối của sự cho đi vô vị lợi. Đức Giê-su, Đấng Chủ Tiệc, trao ban chính mình, Mình và Máu Người, làm của ăn, của uống. Người mời gọi ai? Người mời gọi chính chúng ta, những kẻ tội lỗi, những kẻ thường xuyên tính toán, những kẻ nghèo nàn công đức. Chúng ta đến bàn tiệc này "không có gì đáp lễ". Chúng ta chỉ có thể đón nhận.

Vì vậy, lời mời gọi hôm nay là một lời mời gọi triệt để. Nó mời chúng ta kiểm điểm lại tận gốc rễ động cơ của mọi hành động bác ái. Chúng ta làm vì vinh danh Chúa, hay vì vinh danh mình? Chúng ta cho đi để được ghi nhận trên sổ sách, hay chúng ta cho đi vì niềm vui đơn sơ của việc thấy người khác được hạnh phúc? Đức Giê-su nói rõ: "Họ không có gì đáp lễ, và như thế, ông mới thật có phúc". Hạnh phúc (phúc thật) không nằm ở sự đền đáp của thế gian, mà nằm ở sự tự do của một trái tim không còn bị nô lệ cho sự tính toán. Và Người hứa: "vì ông sẽ được đáp lễ trong ngày các kẻ lành sống lại". Phần thưởng của chúng ta không phải là một món quà đáp lễ ở đời này. Phần thưởng của chúng ta là chính Thiên Chúa, là niềm vui được đồng bàn với Người trong bữa tiệc vĩnh cửu của Nước Trời.

Giờ đây, khi chuẩn bị bước lên đón nhận Thánh Thể, chúng ta hãy ý thức rằng mình chính là "người nghèo khó, què quặt, đui mù" đang được Chúa mời vào bàn tiệc ân sủng của Người. Xin cho chúng ta, những người đã được yêu thương và đón nhận một cách nhưng không, cũng có đủ can đảm để bước ra khỏi vòng tròn an toàn của sự tính toán. Xin cho chúng ta học được cách yêu thương và cho đi như Chúa đã yêu thương và cho đi: một tình yêu không đòi hỏi, không so đo, một tình yêu chỉ biết mở rộng vòng tay để mời tất cả mọi người, đặc biệt là những người bé nhỏ nhất, bị lãng quên nhất, vào bàn tiệc ấm áp của lòng thương xót. Amen.

Lm. Anmai, CSsR.

Hạnh Phúc Đích Thực (Phúc Thật) Ở Đâu?

Mở đầu đoạn Tin Mừng hôm nay, thánh Lu-ca, một bậc thầy về dàn dựng bối cảnh, cho chúng ta biết Đức Giê-su đến nhà một thủ lãnh Pha-ri-sêu để dùng bữa trong ngày Sa-bát. Bữa tiệc này không hề có không khí thân mật, thư thái. Trái lại, nó là một sân khấu đầy căng thẳng, nơi mỗi cử chỉ, mỗi lời nói đều bị soi xét. Thánh sử ghi rõ: "mọi người đều quan sát Người". Động từ "quan sát" ở đây, trong nguyên ngữ, mang ý nghĩa của việc "rình rập, theo dõi sát sao", giống như con thú rình mồi, hay như mật thám theo dõi đối tượng. Họ quan sát để xem Người có giữ luật Sa-bát một cách máy móc không, hay để dò xét xem Người có nói điều gì "lệch lạc" về thần học không. Nhưng chính trong bữa tiệc tưởng chừng như một phiên tòa này, Đức Giê-su đã đảo ngược hoàn toàn tình thế. Từ người bị quan sát, Người trở thành người quan sát, và Người đưa ra một trong những lời dạy mang tính cách mạng nhất về bản chất của lòng hiếu khách, và sâu xa hơn nữa, về chính bí mật của hạnh phúc đích thực.

Đức Giê-su quay sang nói với chính chủ nhà: "Khi nào ông đãi khách... thì đừng mời bạn bè... hay láng giềng giàu có, kẻo họ cũng mời lại ông, và như thế ông được đáp lễ rồi". Câu nói này đánh thẳng vào một trong những nền tảng cơ bản nhất của xã hội loài người: tâm lý "giữ thể diện" và logic "sòng phẳng". Chúng ta thường có xu hướng đối đãi tốt, mời mọc, kết giao với những người có khả năng mang lại lợi ích cho mình, hoặc ít nhất là những người "ngang hàng" với mình. Đó là một sự trao đổi. Tôi làm điều này cho anh, anh làm điều kia cho tôi. Xã hội loài người vận hành phần lớn dựa trên nguyên tắc đó, tạo nên những vòng tròn an toàn của các mối quan hệ "có qua có lại". Đức Giê-su không nói rằng tình bạn hay tình nghĩa gia đình là xấu xa. Người chỉ vạch trần cái động cơ ẩn giấu đằng sau phần lớn các hành vi xã giao của chúng ta: đó là sự vụ lợi. Và Người đưa ra một lời phán quyết: nếu chúng ta hành động chỉ dựa trên logic đó, chúng ta "được đáp lễ rồi". Nghĩa là, phần thưởng của chúng ta chỉ dừng lại ở đó, ngay tại đời này. Nó là một tài khoản đã được thanh toán sòng phẳng, một giao dịch đã hoàn tất, không còn dư âm, không còn giá trị vĩnh cửu.

Nhưng rồi, như mọi khi, Đức Giê-su không chỉ phê phán, Người còn mở ra một con đường khác, một con đường hẹp nhưng dẫn đến một phần thưởng lớn lao không tưởng. "Trái lại, khi ông đãi tiệc, hãy mời những người nghèo khó, tàn tật, què quặt, đui mù". Đây là một danh sách gây sốc cho bất kỳ chủ nhà nào, đặc biệt là một thủ lãnh Pha-ri-sêu. Trong quan niệm của nhiều người Do Thái thời đó, những khuyết tật thể lý này không chỉ là một bất hạnh xã hội, mà còn bị nghi ngờ là dấu hiệu hữu hình của một sự trừng phạt từ Thiên Chúa, là hậu quả của tội lỗi cá nhân hoặc của tổ tiên. Họ là những người "không thanh sạch" về mặt nghi lễ. Mời họ vào nhà, cho họ ngồi chung bàn, không chỉ là một hành động bác ái đơn thuần, mà còn là một hành động có nguy cơ làm "ô uế" thanh danh của chủ nhà, một sự sỉ nhục về mặt xã hội và một thách thức về mặt tôn giáo. Họ là những người, theo định nghĩa, đứng ở bên lề của mọi bàn tiệc.

Tại sao Đức Giê-su lại khuyên chúng ta làm một điều "dại dột" và "phản xã hội" như vậy? Câu trả lời nằm ở vế cuối cùng, một trong những câu nói mấu chốt của Tin Mừng: "Họ không có gì đáp lễ, và như thế, ông mới thật có phúc: vì ông sẽ được đáp lễ trong ngày các kẻ lành sống lại". Với câu nói này, Đức Giê-su đang định nghĩa lại toàn bộ khái niệm về "hạnh phúc". Hạnh phúc của thế gian (worldly happiness) là được đền đáp ngay lập tức, là sự sòng phẳng, là được người đời ghi nhận, là leo lên nấc thang xã hội, là tích lũy được nhiều "món nợ ân tình" từ người khác. Nhưng "phúc thật" (true beatitude) của Nước Trời thì hoàn toàn ngược lại. "Phúc thật" không phải là một trạng thái có được do tích lũy, mà là một hành động của sự cho đi.

"Phúc thật" được tìm thấy trong sự cho đi mà không mong đền đáp, trong một tình yêu vô vị lợi. Khi chúng ta mời một người nghèo ăn, khi chúng ta kiên nhẫn lắng nghe một người cô đơn không bao giờ có thể "trả ơn" thời gian của chúng ta, khi chúng ta yêu thương một người "khó ưa" mà không mong họ yêu lại, chính lúc đó, chúng ta đang chạm vào bản chất sâu thẳm nhất của Thiên Chúa. Thiên Chúa là Tình Yêu, là Đấng ban phát ân sủng một cách nhưng không. Người cho mặt trời mọc lên trên cả người lành lẫn kẻ dữ. Tình yêu của Thiên Chúa là một tình yêu "vô vị lợi" (gratuitous) tuyệt đối. Khi chúng ta dám bước ra khỏi logic tính toán của con người để hành động theo logic "vô vị lợi" của Thiên Chúa, chúng ta trở nên giống Thiên Chúa hơn, và chính "sự nên giống Thiên Chúa" đó là "phúc thật".

Hạnh phúc này đến từ đâu? Thưa, nó đến từ sự tự do. Logic "có qua có lại" của thế gian, thực chất, là một hình thức nô lệ. Chúng ta bị trói buộc bởi dư luận, bởi nhu cầu phải được công nhận, phải được đền đáp, phải "bằng bạn bằng bè". Chúng ta sống trong lo âu xem người khác nghĩ gì về mình. Ngược lại, khi chúng ta hành động theo ân sủng, khi chúng ta cho đi mà không cần "đếm", chúng ta tìm thấy một sự tự do nội tâm vô cùng sâu sắc. Chúng ta làm điều tốt chỉ vì đó là điều tốt, chúng ta yêu thương chỉ vì chúng ta được mời gọi để yêu thương, chứ không phải vì một lợi ích nào đó. Chúng ta không còn phải "đếm" xem mình đã cho đi bao nhiêu và nhận lại được bao nhiêu. Trái tim chúng ta, được giải thoát khỏi gánh nặng của sự tính toán, trở nên thanh thản và rộng mở. Đó là niềm vui mà Đức Giê-su đã nói: "niềm vui mà không ai có thể lấy mất được".

Và Đức Giê-su hứa hẹn một sự "đáp lễ". Nhưng sự đáp lễ này không diễn ra ở bàn tiệc của ông Pha-ri-sêu, không phải là một món quà vật chất, cũng không phải là sự ghi nhận của xã hội. Sự đáp lễ này diễn ra ở một cấp độ hoàn toàn khác: "trong ngày các kẻ lành sống lại". Đây là một cái nhìn vượt ra ngoài chân trời chật hẹp của cuộc sống trần thế. Đức Giê-su nhắc nhở chúng ta rằng những hành động yêu thương và quảng đại vô vị lợi, dù nhỏ bé và âm thầm đến đâu, đều có một giá trị vĩnh cửu. Mọi thứ sẽ không kết thúc khi chúng ta nhắm mắt. Sẽ có một ngày công lý và tình yêu thương của Thiên Chúa được tỏ hiện trọn vẹn. Và vào ngày đó, chính Thiên Chúa sẽ là Đấng "đáp lễ" cho chúng ta.

Sự đáp lễ của Thiên Chúa thì lớn lao hơn gấp bội những gì chúng ta có thể tưởng tượng. Đó không phải là một bữa tiệc đáp lễ, mà là chính sự sống đời đời, là niềm vinh dự được ngồi đồng bàn với Chúa trong vương quốc vĩnh cửu của Người. Khi chúng ta mời một người què quặt, đui mù, một người bị xã hội ruồng bỏ vào ngôi nhà nhỏ bé của mình ở trần gian, chúng ta đang thực tập, đang nếm trước bữa tiệc vĩnh cửu đó. Chúng ta đang nói với thế giới rằng chúng ta tin vào một giá trị khác, một tương lai khác, một Nước Trời đã bắt đầu ngay từ hôm nay.

Bài Tin Mừng hôm nay là một thách đố lớn cho mỗi người chúng ta, ngay tại đây và lúc này. Chúng ta đang tìm kiếm thứ "phúc" nào? Thứ hạnh phúc chóng qua, đầy lo âu của việc "được đáp lễ" ở đời này, hay "phúc thật" bình an của việc cho đi vô vị lợi và chờ đợi sự đáp lễ từ chính Thiên Chúa? Chúng ta có dám mở rộng bàn tiệc của mình – bàn tiệc của gia đình, của giáo xứ, của cộng đoàn, của trái tim mình – cho những người mà xã hội loại trừ không? Họ là ai hôm nay? Có thể họ không què quặt về thể lý, nhưng là những người "què quặt" về tinh thần, những người cô đơn, những người trầm cảm, những người "khó tính", những người mang quá khứ đổ vỡ, những người mà chúng ta thấy "phiền phức" khi tiếp xúc.

Chúng ta đang cùng nhau cử hành Bàn Tiệc Thánh Thể. Đây chính là bữa tiệc mà Đức Giê-su đã mời gọi chúng ta. Người là chủ tiệc, và Người cũng chính là của ăn. Người mời gọi tất cả chúng ta, những kẻ nghèo khó, què quặt, đui mù về mặt tinh thần, những tội nhân không có gì để đáp lễ Người. Người ban mình cho chúng ta một cách nhưng không, một cách vô vị lợi tuyệt đối. Xin cho việc chúng ta đón nhận Thánh Thể, đón nhận tình yêu nhưng không này, biến đổi trái tim chai đá và đầy tính toán của chúng ta. Xin cho chúng ta can đảm sống theo logic của Tin Mừng, logic của tình yêu vô vị lợi, để chúng ta tìm thấy hạnh phúc đích thực ngay từ đời này, và xứng đáng được "đáp lễ" trọn vẹn trong ngày sống lại vinh hiển. Amen.

Lm. Anmai, CSsR.