Tiểu Sử Và Cuộc Đời Của Vị MT Can Trường: ĐC Philipphê Nguyễn Kim Điền

Tiểu Sử Và Cuộc Đời Của Vị Mục Tử Can Trường: Đức Cha Philipphê Nguyễn Kim Điền

Đức Cha Philipphê Nguyễn Kim Điền (1921–1988), Tổng Giám mục Tổng Giáo phận Huế, là một trong những vị mục tử nổi bật nhất của Giáo Hội Công giáo Việt Nam trong thế kỷ 20. Với cuộc đời tận hiến cho Thiên Chúa và dân nghèo, ngài không chỉ để lại dấu ấn qua lối sống đơn sơ, gần gũi mà còn qua sự can trường trong việc bảo vệ đức tin và quyền tự do tôn giáo trước những thử thách khắc nghiệt của thời cuộc. Cái chết đột ngột của ngài vào năm 1988, cùng những nghi vấn chưa được giải đáp, càng làm nổi bật hình ảnh một vị mục tử sẵn sàng hy sinh vì Tin Mừng. Bài viết này nhằm trình bày một cách chi tiết và chính xác nhất về tiểu sử, cuộc đời và cái chết của Đức Cha Philipphê Nguyễn Kim Điền, dựa trên các nguồn tư liệu đáng tin cậy, tránh mọi sự thêm thắt hay bịa đặt.

Philipphê Nguyễn Kim Điền sinh ngày 13 tháng 3 năm 1921 tại Long Đức, thuộc tỉnh Gia Định (nay thuộc TP. Hồ Chí Minh). Ngài là con thứ tư trong một gia đình Công giáo đạo hạnh có bảy người con. Cha mẹ của ngài, ông Nguyễn Văn Sự và bà Maria Nguyễn Thị Thân, là những người sống đức tin sâu sắc và giáo dục con cái theo tinh thần Kitô giáo. Trong bối cảnh Việt Nam còn chịu ách thống trị của thực dân Pháp, gia đình ngài sống đơn sơ nhưng đầy tình thương và lòng yêu nước.

Từ nhỏ, cậu bé Philipphê đã bộc lộ lòng đạo đức và sự nhạy cảm với những đau khổ của người khác. Ngài thường xuyên tham gia các sinh hoạt tôn giáo tại giáo xứ và được các linh mục hướng dẫn trong đời sống đức tin. Chính môi trường gia đình và giáo xứ đã gieo mầm ơn gọi linh mục trong lòng ngài.

Sau khi hoàn thành bậc tiểu học, Philipphê gia nhập Tiểu Chủng viện Sài Gòn để bắt đầu hành trình chuẩn bị cho sứ vụ linh mục. Tại đây, ngài được đào tạo về thần học, triết học và các môn học cần thiết để trở thành một mục tử. Với trí thông minh, lòng đạo đức và tinh thần khiêm nhường, ngài nhanh chóng được các bề trên và bạn đồng môn quý mến.

Ngày 21 tháng 9 năm 1947, Philipphê Nguyễn Kim Điền được thụ phong linh mục tại Sài Gòn, khi mới 26 tuổi. Sau khi thụ phong, ngài được bổ nhiệm làm phụ tá tại một số giáo xứ ở Sài Gòn, nơi ngài bắt đầu sứ vụ chăm sóc các tín hữu, đặc biệt là những người nghèo khổ và bị thiệt thòi trong xã hội.

Năm 1955, Cha Philipphê đưa ra một quyết định quan trọng trong đời tu: gia nhập Dòng Tiểu Đệ Chúa Giêsu, một dòng tu được thành lập bởi Cha Charles de Foucauld với lý tưởng sống nghèo khó, đơn sơ và chia sẻ cuộc sống với những người cùng khổ. Để sống trọn vẹn tinh thần của dòng, Cha Philipphê lên đường sang Châu Phi, sống tại sa mạc Sahara cùng các tu sĩ Tiểu Đệ. Trong hai năm tại đây (1955–1957), ngài học cách sống khắc khổ, cầu nguyện trong thinh lặng và chia sẻ cuộc sống với những người nghèo nhất trong xã hội.

Trải nghiệm tại sa mạc Sahara đã định hình sâu sắc con người và sứ vụ của Cha Philipphê. Ngài không chỉ thấm nhuần tinh thần nghèo khó mà còn nhận ra tầm quan trọng của việc sống huynh đệ, gần gũi với những người bị bỏ rơi. Những năm tháng này đã chuẩn bị cho ngài một tâm thế sẵn sàng dấn thân phục vụ dân nghèo khi trở về Việt Nam.

Năm 1957, Cha Philipphê trở về Việt Nam và tiếp tục sứ vụ của mình tại các vùng ngoại ô Sài Gòn, Lâm Đồng và Cần Thơ. Để hòa mình vào cuộc sống của những người lao động nghèo, ngài chọn nghề đạp xích lô như một phương tiện mưu sinh. Công việc này không chỉ giúp ngài kiếm sống mà còn là cách để ngài sống gần gũi, chia sẻ niềm vui nỗi buồn với những người lao động chân tay, từ những người phu phen đến những người bán hàng rong.

Hình ảnh một linh mục đạp xích lô, với nụ cười hiền hậu và ánh mắt đầy yêu thương, đã trở thành biểu tượng cho sự khiêm nhường và lòng bác ái của Cha Philipphê. Ngài thường xuyên trò chuyện, an ủi và cầu nguyện với những người mà ngài gặp trên đường, mang đến cho họ niềm hy vọng và sự nâng đỡ tinh thần. Qua công việc này, ngài không chỉ loan báo Tin Mừng bằng lời nói mà còn bằng chính đời sống của mình.

Ngày 28 tháng 12 năm 1960, Cha Philipphê được Tòa Thánh bổ nhiệm làm Giám mục Chính tòa Giáo phận Cần Thơ, khi mới 39 tuổi. Với cương vị giám mục, ngài tiếp tục sứ vụ chăm sóc đoàn chiên, đặc biệt chú trọng đến những người nghèo khổ trong giáo phận. Ngài thúc đẩy các dự án xã hội, như xây dựng trường học, trạm xá và các cơ sở từ thiện, để hỗ trợ những người khó khăn. Ngài cũng khuyến khích các linh mục và giáo dân sống tinh thần bác ái, yêu thương và liên đới với những người bất hạnh.

Trong thời gian làm giám mục Cần Thơ (1960–1964), Đức Cha Philipphê đã để lại nhiều dấu ấn qua lối sống đơn sơ và sự tận tụy với đoàn chiên. Ngài thường xuyên viếng thăm các giáo xứ, lắng nghe tâm tư của giáo dân và chia sẻ với họ trong những khó khăn. Ngài cũng quan tâm đến việc đào tạo linh mục, xem đây là một trong những ưu tiên hàng đầu để đảm bảo sự phát triển của Giáo Hội.

Ngày 30 tháng 9 năm 1964, Đức Cha Philipphê được bổ nhiệm làm Giám quản Tông tòa Tổng Giáo phận Huế, thay cho Đức Cha Phêrô Martinô Ngô Đình Thục. Bốn năm sau, vào ngày 11 tháng 3 năm 1968, Tòa Thánh chính thức bổ nhiệm ngài làm Tổng Giám mục Tổng Giáo phận Huế. Đây là thời điểm ngài bước vào giai đoạn quan trọng nhất trong cuộc đời và sứ vụ của mình, trong bối cảnh đất nước đang trải qua những biến động lịch sử đầy thử thách.

Với vai trò Tổng Giám mục, Đức Cha Philipphê phải đối mặt với những khó khăn to lớn, từ những hệ quả của chiến tranh đến những chính sách hạn chế tôn giáo của chính quyền sau năm 1975. Tuy nhiên, ngài vẫn giữ vững tinh thần mục tử, dẫn dắt đoàn chiên với lòng can đảm và đức tin kiên định.

Ngày 26 tháng 3 năm 1975, Huế bị lực lượng cộng sản cưỡng chiếm, đánh dấu một bước ngoặt trong lịch sử Việt Nam. Trong bối cảnh này, Đức Cha Philipphê, với bản tính khiêm tốn và hiền hòa, đã bày tỏ thiện chí hợp tác với chính quyền mới. Trong Thư Chung ngày 1 tháng 4 năm 1975, ngài kêu gọi cộng đoàn dân Chúa Tổng Giáo phận Huế dẹp bỏ mọi thành kiến, nghi kỵ và cộng tác với chính quyền cách mạng để xây dựng một quê hương giàu mạnh. Lời kêu gọi này thể hiện tinh thần hòa giải và tầm nhìn xa của ngài trong việc mang lại hòa bình cho đất nước.

Tuy nhiên, chỉ sau một thời gian ngắn, Đức Cha Philipphê nhận ra rằng những cam kết về tự do tôn giáo của chính quyền không được thực hiện. Các cơ sở của Giáo Hội, bao gồm trường học, bệnh viện và nhà thờ, bị tịch thu hoặc “mượn tạm” một cách bất hợp pháp. Các linh mục bị cản trở trong sứ vụ, chủng viện bị giải thể, và quyền tự do tôn giáo bị vi phạm nghiêm trọng. Những hạn chế này không chỉ áp dụng cho Công giáo mà còn cho các tôn giáo khác như Phật giáo, Cao Đài và Hòa Hảo.

Trước những bất công này, Đức Cha Philipphê không thể im lặng. Ngày 15 tháng 4 năm 1977, tại Ủy ban Nhân dân Bình Trị Thiên, ngài công khai lên tiếng phản đối các vi phạm quyền tự do tôn giáo, chỉ trích những hành động bất công của chính quyền và yêu cầu nhà nước tôn trọng những cam kết trước đó. Lời phản đối của ngài được phổ biến rộng rãi trong cộng đồng dân Chúa, trở thành nguồn cảm hứng cho nhiều người dám đứng lên bảo vệ đức tin.

Kể từ đó, Đức Cha Philipphê trở thành một tiếng nói mạnh mẽ trong việc bảo vệ quyền tự do tôn giáo. Ngài không ngần ngại chỉ ra những sai phạm của chính quyền trong các cuộc gặp mặt hoặc qua các văn bản chính thức. Ngài cũng công khai cấm các linh mục thuộc Tổng Giáo phận Huế tham gia Ủy ban Đoàn kết, một tổ chức mà ngài cho rằng phục vụ lợi ích chính trị hơn là tôn giáo.

Những hành động can đảm của Đức Cha Philipphê đã khiến chính quyền cộng sản lúc bấy giờ xem ngài như một thách thức nghiêm trọng. Ngày 5 tháng 4 năm 1984, ngài nhận được giấy mời “làm việc” từ Sở Công an Bình Trị Thiên. Những buổi làm việc này kéo dài suốt 120 ngày, từ tháng 4 đến tháng 10 năm 1984, với mục đích gây áp lực và cô lập ngài. Trong thời gian này, ngài phải đối mặt với những thẩm vấn khắc nghiệt, những lời đe dọa và những nỗ lực nhằm buộc ngài từ bỏ lập trường bảo vệ Giáo Hội.

Dù phải chịu nhiều áp lực, Đức Cha Philipphê vẫn giữ vững tinh thần kiên cường. Ngài không chỉ bảo vệ Giáo Hội mà còn khuyến khích các linh mục và giáo dân tiếp tục sống đức tin trong mọi hoàn cảnh khó khăn.

Ngày 17 tháng 10 năm 1984, hai ngày sau khi kết thúc các buổi “làm việc” với Sở Công an Bình Trị Thiên, Đức Cha Philipphê viết một Thư Chung gửi đến cộng đoàn dân Chúa Tổng Giáo phận Huế. Trong thư, ngài bày tỏ lòng biết ơn đối với những lời cầu nguyện của cộng đoàn, nhờ đó ngài có được sức mạnh để vượt qua thử thách. Ngài cũng tường trình lại những gì đã diễn ra trong 120 ngày bị thẩm vấn, bạch hóa những áp lực mà chính quyền đã sử dụng để gây khó khăn cho ngài.

Việc công khai những thông tin này không chỉ thể hiện sự can đảm của ngài mà còn là một hành động khẳng định quyền tự do ngôn luận và quyền bảo vệ sự thật của Giáo Hội. Tuy nhiên, điều này cũng khiến chính quyền càng thêm tức giận, và họ tìm mọi cách để cô lập ngài.

Bản Di Chúc Thiêng Liêng

Nhận thấy viễn cảnh có thể bị tù đầy hoặc bị giết chết bất cứ lúc nào, ngày 8 tháng 11 năm 1985, Đức Cha Philipphê viết Bản Di Chúc Thiêng Liêng, một văn bản gói gọn tấm lòng của một vị mục tử luôn trung thành với Thiên Chúa và sẵn sàng chịu bắt bớ vì đức tin. Nội dung bản di chúc như sau:

Tôi cám đội ơn Chúa đã thương chọn tôi làm con Chúa, Linh mục và Giám mục trong Hội Thánh của Người, cho dù tôi bất xứng.
Tôi không muốn có ước muốn riêng nào về sự chết và cuộc tẩn niệm hay chôn cất xác tôi. Sao cũng được, tùy Thánh ý Chúa và sự liệu định của anh em Linh mục Giáo phận, vì tôi chẳng đáng chi cả.
Tôi không có gì để nhắn nhủ anh em Linh mục Huế cách đặc biệt, trừ ra xin phép được khuyên các ngài hãy can đảm tỏ ra trung thành với Hội Thánh trong mọi hoàn cảnh, sống đoàn kết trong Linh mục đoàn và sống trọn vẹn bổn phận Chủ chăn nhân hiền.
Tôi cám ơn Linh mục trong Giáo phận đã nhẫn nại chịu đựng tôi và tận tâm cộng tác với tôi. Những ai mà tôi vô tình hay vì bổn phận đã làm mất lòng thì xin tha lỗi cho tôi. Phần tôi, tôi không buồn phiền một ai cả. Xin mọi người cầu nguyện cho tôi.
Về tiền bạc, tôi không mắc nợ ai. Nếu như ai có thấy đang thiếu tôi vật gì, thì tôi vui lòng tha hết cho.
Các vật dụng, sách vở và tiền mặt tôi đang có thì tôi chối lại hết cho Tòa Giám mục Huế.
Một lần nữa, tôi cám đội ơn Chúa và xin tạm biệt mọi người, hẹn nhau trên nhà Cha.

Huế, ngày 08/11/1985
Philipphê Nguyễn Kim Điền
Ký tên và đóng dấu

Bản di chúc này không chỉ thể hiện sự khiêm nhường và tinh thần phó thác của Đức Cha Philipphê, mà còn là một lời kêu gọi mạnh mẽ về sự trung thành với Giáo Hội và sứ mạng mục tử. Ngài nhắc nhở các linh mục về bổn phận của mình, đồng thời bày tỏ lòng tha thứ và sự bình an trong tâm hồn, ngay cả khi đối mặt với những hiểm nguy cận kề.

Vào cuối tháng 5 năm 1988, Đức Cha Philipphê đột nhiên lâm bệnh nặng và được đưa vào Bệnh viện Chợ Rẫy, Sài Gòn, để điều trị. Dù sức khỏe suy yếu, ngài vẫn giữ được sự bình an và niềm tin vững chắc vào Chúa. Ngài dành thời gian cầu nguyện và trò chuyện với những người đến thăm, luôn thể hiện tinh thần lạc quan và phó thác.

Vào khoảng 13 giờ trưa ngày 8 tháng 6 năm 1988, Đức Cha Philipphê Nguyễn Kim Điền đột ngột qua đời, để lại sự bàng hoàng và tiếc thương trong lòng cộng đoàn Công giáo Việt Nam. Cái chết của ngài diễn ra trong bối cảnh chính quyền Việt Nam đang gia tăng áp lực lên Giáo Hội Công giáo, đặc biệt liên quan đến việc phong thánh các Thánh Tử đạo Việt Nam vào ngày 19 tháng 6 năm 1988.

Ngay sau cái chết của Đức Cha Philipphê, nhiều nguồn dư luận cho rằng ngài có thể đã bị đầu độc. Những nghi vấn này xuất phát từ một số yếu tố:

Bối cảnh chính trị: Đức Cha Philipphê là một tiếng nói mạnh mẽ chống lại các chính sách đàn áp tôn giáo của chính quyền. Những hành động can đảm của ngài, như phản đối các vi phạm tự do tôn giáo và cấm linh mục tham gia Ủy ban Đoàn kết, đã khiến ngài trở thành mục tiêu của chính quyền.

Áp lực trước đó: Trong những năm cuối đời, ngài liên tục bị gây áp lực, từ các buổi “làm việc” kéo dài với công an đến những nỗ lực cô lập ngài về mặt xã hội và tôn giáo.

Tính chất đột ngột của cái chết: Việc ngài qua đời chỉ sau một thời gian ngắn nhập viện, cùng với những dấu hiệu bất thường được một số nhân chứng đề cập, đã làm dấy lên nghi ngờ về nguyên nhân cái chết.

Tuy nhiên, cho đến nay, không có bằng chứng chính thức nào được đưa ra để xác minh những nghi vấn này. Các tài liệu liên quan đến cái chết của ngài, nếu có, vẫn chưa được công bố rộng rãi. Vì vậy, những nghi vấn về một vụ đầu độc vẫn chỉ dừng lại ở mức suy đoán, và cái chết của Đức Cha Philipphê vẫn là một bí ẩn trong lịch sử Giáo Hội Việt Nam.

Đức Cha Philipphê Nguyễn Kim Điền là biểu tượng của một vị mục tử sẵn sàng đối mặt với mọi khó khăn để bảo vệ sự thật và công lý. Trong những năm tháng đầy thử thách của Giáo Hội Việt Nam, ngài đã đứng lên như một ngọn đuốc soi sáng, dẫn dắt đoàn chiên vượt qua những cơn bão tố. Sự can đảm của ngài trong việc lên tiếng chống lại bất công và bảo vệ quyền tự do tôn giáo đã trở thành nguồn cảm hứng cho nhiều người, không chỉ trong Giáo Hội Công giáo mà còn trong các tôn giáo khác.

Lý tưởng sống nghèo khó của Đức Cha Philipphê là một lời nhắc nhở mạnh mẽ về sứ mạng của Giáo Hội trong việc phục vụ những người nghèo khổ. Từ hình ảnh một linh mục đạp xích lô đến một tổng giám mục sống đơn sơ, ngài đã chứng minh rằng sự nghèo khó không chỉ là một lựa chọn cá nhân, mà còn là một cách để Giáo Hội trở nên gần gũi hơn với những người bị bỏ rơi trong xã hội.

Trên tất cả, Đức Cha Philipphê là một người con trung thành của Giáo Hội. Ngài đã sống trọn vẹn lời mời gọi của Chúa Giêsu: “Ai muốn theo Ta, phải từ bỏ chính mình, vác thập giá mình mà theo” (Mt 16,24). Dù đối mặt với những đe dọa, áp lực và hiểm nguy, ngài không bao giờ nao núng trong sứ mạng bảo vệ Giáo Hội và dẫn dắt đoàn chiên đến với Chúa.

Đức Cha Philipphê Nguyễn Kim Điền là một trong những vị mục tử vĩ đại của Giáo Hội Công giáo Việt Nam. Cuộc đời ngài là một hành trình của đức tin, lòng can đảm và tình yêu dành cho Thiên Chúa và tha nhân. Từ một linh mục đạp xích lô đến một tổng giám mục can trường, ngài đã để lại một di sản thiêng liêng quý giá, tiếp tục truyền cảm hứng cho các thế hệ sau.

Cái chết đột ngột của ngài vào ngày 8 tháng 6 năm 1988, dù vẫn còn bao phủ bởi những nghi vấn, không làm lu mờ ánh sáng của cuộc đời ngài. Trái lại, nó càng làm nổi bật hình ảnh một vị mục tử sẵn sàng hy sinh vì Tin Mừng. Hôm nay, tưởng nhớ ngài, chúng ta cùng cầu nguyện để linh hồn Đức Cha Philipphê được hưởng vinh quang trên Thiên quốc, và xin Chúa tiếp tục nâng đỡ Giáo Hội Việt Nam, để chúng ta có thể tiếp nối di sản của ngài trong việc sống đức tin và phục vụ tha nhân.

Ngày 8 tháng 6 năm 2025
Kính nhớ Đức Cha Philipphê Nguyễn Kim Điền

Lm. Anmai, CSsR