Trung Quốc tự ý bổ nhiệm hai Giám Mục
TRUNG QUỐC TỰ Ý BỔ NHIỆM HAI GIÁM MỤC TRONG THỜI GIAN TRỐNG TÒA, GÂY SÓNG GIÓ TRONG QUAN HỆ VATICAN-TRUNG QUỐC
Trong một diễn biến gây tranh cãi, Nhà nước Trung Quốc đã tự ý bổ nhiệm hai Giám mục phụ tá trong thời gian Tòa Thánh rơi vào tình trạng trống ngôi, một giai đoạn nhạy cảm khi Giáo hội Công giáo toàn cầu chưa có tân Giáo hoàng. Hành động này không chỉ làm dấy lên những lo ngại nghiêm trọng về sự xem nhẹ thẩm quyền tối cao của Tòa Thánh mà còn đặt ra những câu hỏi sâu sắc về tính minh bạch và hiệu quả của thỏa thuận Vatican-Trung Quốc, vốn đã gây tranh cãi kể từ khi được ký kết vào năm 2018. Các cuộc bổ nhiệm này, diễn ra vào thời điểm quyền lực Giáo hội ở Vatican tạm thời bị đình trệ, được coi là một động thái đơn phương và vi phạm nghiêm trọng Giáo luật Công giáo, làm gia tăng căng thẳng trong mối quan hệ vốn đã phức tạp giữa Vatican và Bắc Kinh.
Theo nguồn tin từ AsiaNews, hai linh mục Wu Jianlin và Li Jianlin đã được Nhà nước Trung Quốc chọn làm Giám mục phụ tá cho hai giáo phận lớn tại nước này. Linh mục Wu Jianlin được bổ nhiệm làm Giám mục phụ tá Giáo phận Thượng Hải, trong khi linh mục Li Jianlin được bổ nhiệm cho Giáo phận Tân Hương. Các cuộc bầu chọn diễn ra lần lượt vào ngày 28 và 29 tháng 4 năm 2025, dưới sự giám sát chặt chẽ của Hiệp hội Công giáo Yêu nước Trung Quốc (CCPA), một tổ chức do Nhà nước Trung Quốc thành lập nhằm kiểm soát các hoạt động tôn giáo của người Công giáo trong nước. Cả hai linh mục đều thuộc hệ thống Giáo hội Công giáo được chính quyền công nhận, thường được gọi là “Giáo hội chính thức” để phân biệt với Giáo hội hầm trú, vốn trung thành trực tiếp với Tòa Thánh và không chịu sự quản lý của CCPA.
Việc bổ nhiệm này diễn ra trong bối cảnh Tòa Thánh đang trải qua giai đoạn trống ngôi (Sede Vacante), tức là khoảng thời gian sau khi Đức Thánh Cha Phanxicô qua đời và trước khi một tân Giáo hoàng được bầu ra. Đây là thời điểm đặc biệt nhạy cảm trong Giáo hội Công giáo, khi mọi quyết định quan trọng, bao gồm việc bổ nhiệm Giám mục, đều bị tạm hoãn để đảm bảo quyền tối cao của Giáo hoàng được tôn trọng. Tuy nhiên, hành động của Bắc Kinh đã làm dấy lên những chỉ trích mạnh mẽ rằng chính quyền Trung Quốc đang lợi dụng khoảng trống quyền lực này để củng cố quyền kiểm soát đối với Giáo hội Công giáo trong nước.
Theo Giáo luật Công giáo, quyền bổ nhiệm Giám mục là đặc quyền riêng của Giáo hoàng, được quy định rõ ràng trong Điều 377 §1 của Bộ Giáo luật 1983: “Giáo hoàng Roma bổ nhiệm các Giám mục một cách tự do hoặc phê chuẩn hợp lệ việc bầu cử của họ.” Quy định này nhấn mạnh vai trò tối cao của Giáo hoàng trong việc đảm bảo sự thống nhất và tính chính thống của Giáo hội Công giáo trên toàn cầu. Trong thời kỳ trống ngôi, khi không có Giáo hoàng để thực thi quyền này, mọi hành động liên quan đến việc bổ nhiệm Giám mục đều bị coi là không hợp pháp và không được Giáo hội công nhận.
Hành động của Bắc Kinh trong việc tiến hành các cuộc bổ nhiệm vào thời điểm này không chỉ vi phạm Giáo luật mà còn bị coi là một sự thách thức trực tiếp đối với thẩm quyền của Tòa Thánh. Các nhà phân tích Giáo hội cho rằng, việc Trung Quốc cố tình chọn thời điểm trống ngôi để hành động cho thấy một chiến lược có tính toán nhằm tạo ra “sự đã rồi”, buộc Vatican phải chấp nhận các Giám mục được bổ nhiệm mà không qua quá trình phê chuẩn hợp pháp. Điều này làm dấy lên câu hỏi liệu Bắc Kinh có thực sự tôn trọng tinh thần của thỏa thuận Vatican-Trung Quốc hay chỉ xem nó như một công cụ để phục vụ lợi ích chính trị của mình.
Thỏa thuận Vatican-Trung Quốc, được ký lần đầu vào năm 2018 và gia hạn vào các năm 2022 và 2024, là một nỗ lực của Tòa Thánh nhằm cải thiện tình hình của người Công giáo tại Trung Quốc, đồng thời tìm cách thống nhất Giáo hội chính thức và Giáo hội hầm trú. Mặc dù chi tiết của thỏa thuận không được công khai, các nguồn tin cho biết nó cho phép chính quyền Trung Quốc đề cử các ứng viên Giám mục, trong khi Giáo hoàng giữ quyền phê chuẩn cuối cùng. Thỏa thuận này được kỳ vọng sẽ là một bước tiến trong việc giải quyết xung đột kéo dài giữa Vatican và Bắc Kinh, đặc biệt là vấn đề bổ nhiệm Giám mục, vốn từ lâu đã là tâm điểm của căng thẳng.
Tuy nhiên, thực tế cho thấy thỏa thuận này không đạt được hiệu quả như kỳ vọng. Nhiều nhà quan sát chỉ trích rằng Bắc Kinh thường xuyên hành động vượt qua các điều khoản của thỏa thuận, tự ý bổ nhiệm các Giám mục mà không tham khảo ý kiến của Vatican hoặc chỉ thông báo cho Tòa Thánh sau khi sự việc đã hoàn tất. Các cuộc bổ nhiệm vào tháng 4 năm 2025 là ví dụ mới nhất cho thấy sự bất cân xứng trong mối quan hệ này, khi Trung Quốc dường như tận dụng thời điểm nhạy cảm của Tòa Thánh để củng cố quyền kiểm soát đối với Giáo hội Công giáo trong nước.
Những tranh cãi xung quanh thỏa thuận không chỉ giới hạn ở các hành động đơn phương của Bắc Kinh. Một số ý kiến trong Giáo hội Công giáo, đặc biệt là từ các cộng đồng hầm trú tại Trung Quốc, cho rằng thỏa thuận này đã đặt Vatican vào thế yếu, khiến Giáo hội phải nhượng bộ quá nhiều trước một chế độ không tôn trọng tự do tôn giáo. Giáo hội hầm trú, vốn chịu sự đàn áp gay gắt từ chính quyền Trung Quốc, cảm thấy bị bỏ rơi và thất vọng khi Vatican dường như ưu tiên đối thoại với Bắc Kinh hơn là bảo vệ những người Công giáo trung thành với Tòa Thánh.
Hồng y Pietro Parolin, Quốc vụ khanh Tòa Thánh và là kiến trúc sư chính của thỏa thuận Vatican-Trung Quốc, đã nhiều lần bảo vệ thỏa thuận này bất chấp những chỉ trích. Trong một cuộc phỏng vấn vào tháng 1 năm 2024, ngài khẳng định rằng thỏa thuận “đang đi đúng hướng” và đã mang lại “kết quả tích cực” trong việc cải thiện mối quan hệ giữa Vatican và Bắc Kinh. Theo Hồng y Parolin, thỏa thuận là một bước đi thực tế nhằm đảm bảo rằng người Công giáo tại Trung Quốc có thể thực hành đức tin của mình trong một môi trường ổn định hơn, đồng thời mở ra cơ hội để Giáo hội Công giáo hoạt động hợp pháp tại quốc gia này.
Tuy nhiên, quan điểm lạc quan của Hồng y Parolin không được tất cả mọi người trong Giáo hội chia sẻ. Nhiều nhà phân tích cho rằng các “kết quả tích cực” mà ngài đề cập vẫn còn mơ hồ, trong khi những vi phạm liên tục từ phía Bắc Kinh cho thấy thỏa thuận này thiếu tính ràng buộc và không đủ sức bảo vệ quyền tự chủ của Tòa Thánh. Việc Trung Quốc tự ý bổ nhiệm Giám mục trong thời gian trống ngôi là một minh chứng rõ ràng cho thấy sự thiếu tôn trọng của Bắc Kinh đối với các cam kết trong thỏa thuận, đồng thời đặt ra thách thức lớn cho uy tín của Hồng y Parolin và chiến lược đối thoại của Vatican.
Cho đến thời điểm hiện tại, Vatican vẫn chưa đưa ra bất kỳ phản hồi chính thức nào về hai cuộc bổ nhiệm nói trên. Sự im lặng này có thể được hiểu là một phần của chiến lược thận trọng của Tòa Thánh, đặc biệt trong bối cảnh Giáo hội đang chuẩn bị cho cuộc bầu chọn tân Giáo hoàng. Tuy nhiên, các nhà phân tích cảnh báo rằng nếu Vatican không có những hành động quyết đoán hơn, chẳng hạn như công khai lên án các vi phạm của Bắc Kinh hoặc xem xét lại các điều khoản của thỏa thuận, thì lòng tin của cộng đồng Công giáo toàn cầu vào thỏa thuận này có nguy cơ bị xói mòn nghiêm trọng.
Trong nội bộ Giáo hội, các tiếng nói từ Giáo hội hầm trú tại Trung Quốc tiếp tục kêu gọi Vatican có lập trường cứng rắn hơn đối với Bắc Kinh. Những cộng đồng này, vốn đã chịu đựng nhiều thập kỷ đàn áp để duy trì lòng trung thành với Giáo hoàng, đang ngày càng cảm thấy bị cô lập trong bối cảnh Vatican ưu tiên đối thoại với chính quyền Trung Quốc. Sự bất mãn của họ không chỉ phản ánh những căng thẳng trong nội bộ Giáo hội mà còn làm nổi bật thách thức lớn hơn mà Vatican phải đối mặt: làm thế nào để cân bằng giữa việc bảo vệ thẩm quyền thiêng liêng của mình và việc duy trì một mối quan hệ thực dụng với một chế độ không tôn trọng tự do tôn giáo.
Về phía Trung Quốc, các cuộc bổ nhiệm này có thể được xem là một phần trong chiến lược dài hạn của Bắc Kinh nhằm kiểm soát chặt chẽ các hoạt động tôn giáo trong nước. Bằng cách củng cố quyền lực của CCPA và đảm bảo rằng các Giám mục được bổ nhiệm đều nằm dưới sự kiểm soát của chính quyền, Trung Quốc đang tìm cách định hình một Giáo hội Công giáo “kiểu Trung Quốc”, tách rời khỏi ảnh hưởng của Vatican. Điều này không chỉ làm phức tạp mối quan hệ giữa Tòa Thánh và Bắc Kinh mà còn đặt ra câu hỏi về tương lai của thỏa thuận Vatican-Trung Quốc.
Việc Trung Quốc tự ý bổ nhiệm hai Giám mục phụ tá trong thời gian Tòa Thánh trống ngôi là một bước đi gây tranh cãi, làm nổi bật sự bất cân xứng trong mối quan hệ giữa Vatican và Bắc Kinh. Hành động này không chỉ vi phạm Giáo luật Công giáo mà còn làm sâu sắc thêm những nghi ngờ về tính hiệu quả và đạo lý của thỏa thuận Vatican-Trung Quốc. Trong bối cảnh Giáo hội Công giáo toàn cầu đang chuẩn bị cho một giai đoạn chuyển giao quyền lực quan trọng, Tòa Thánh cần có những bước đi minh bạch và quyết đoán hơn để bảo vệ thẩm quyền của mình và khôi phục lòng tin của cộng đồng Công giáo, cả tại Trung Quốc lẫn trên toàn thế giới. Nếu không, thỏa thuận Vatican-Trung Quốc có nguy cơ trở thành một biểu tượng của sự nhượng bộ hơn là một công cụ để thúc đẩy sự hòa giải và thống nhất.
Lm. Anmai, CSsR tổng hợp