Văn hóa phong tục táng xác Chúa, rượt Chúa, Chúa sống lại nhấp nháy đèn có từ đâu?

VĂN HÓA PHONG TỤC TÁNG XÁC CHÚA, RƯỢT CHÚA, CHÚA SỐNG LẠI NHẤP NHÁY ĐÈN CÓ TỪ ĐÂU?

Những ngày Tam Nhật Thánh vừa qua, mạng xã hội và các phương tiện truyền thông tràn ngập hình ảnh, clip, và các trình thuật đầy màu sắc lạ lẫm về các nghi thức tưởng niệm cuộc Thương Khó – Phục Sinh của Chúa Giêsu. Nhiều nơi diễn lại cảnh táng xác Chúa, có nơi làm cả cỗ quan tài, có nơi thì tổ chức "rượt Chúa", còn lúc Chúa Phục Sinh thì ánh sáng nhấp nháy, pháo sáng rực trời, thậm chí có nơi mở nhạc nền giật gân như sân khấu hóa. Những hình thức ấy đang được nhiều người gọi là “văn hóa tín ngưỡng” hoặc “phong tục địa phương”, nhưng thực chất, có lẽ chúng ta cần dừng lại và đặt một câu hỏi nghiêm túc: Vậy phong tục ấy có thật sự là truyền thống Công giáo, có nguồn gốc từ các nhà truyền giáo, hay chỉ là sự tự chế và biến tướng mang danh đức tin?

Chúng ta đều biết rằng Công giáo tại Việt Nam được các vị thừa sai, phần lớn là các cha dòng Tên, dòng Đaminh, dòng Mến Thánh Giá, dòng Phanxicô... mang đến từ thế kỷ XVI-XVII. Trong tinh thần truyền giáo, các ngài đã dùng tiếng Việt, văn hóa Việt, cách diễn đạt gần gũi để giảng dạy Đức tin, giúp người Việt yêu mến Thiên Chúa và sống đạo giữa đời. Tuy nhiên, nếu lật lại những bản tường trình của các vị thừa sai thời xưa, chưa từng có bất kỳ một hình thức trình diễn nào như làm quan tài cho xác Chúa hay đèn nháy cho phục sinh. Những việc như thế không hề xuất phát từ truyền thống phụng vụ Công giáo chính thống, càng không phải là di sản đức tin mà các ngài để lại. Vậy thì tại sao những điều này lại xuất hiện, và nó phản ánh điều gì trong đời sống đạo đức ngày nay?

Có thể nói, những hình thức tái hiện cuộc khổ nạn và phục sinh một cách kịch tính, đôi khi rùng rợn hoặc sến sẩm, là sản phẩm của lòng đạo đức bình dân thiếu định hướng phụng vụ và thiếu chiều sâu thần học. Đúng là lòng đạo đức bình dân có giá trị riêng – nó thể hiện tâm tình đơn sơ, gần gũi của người tín hữu – nhưng nếu nó đi lệch khỏi nền tảng Thánh Kinh và Phụng Vụ, thì nó có nguy cơ dẫn đến lạc hướng và gây méo mó hình ảnh của niềm tin Kitô giáo. Không ít người ngày nay đến nhà thờ như đến xem một vở diễn; họ khóc khi xem cảnh rước xác, rồi cười khi thấy đèn nhấp nháy lúc "Chúa sống lại", nhưng trong lòng chẳng hiểu chút gì về tình yêu cứu độ, về sự thật của mầu nhiệm Phục Sinh. Họ xem đạo như một loại sân khấu tâm linh – thỏa mãn cảm xúc tức thời mà không để đức tin biến đổi đời sống.

Một điều cần lưu ý nữa là, trong thời đại của mạng xã hội, những hình ảnh “táng xác Chúa”, “rượt Chúa”, “hầm mộ vỡ ra, ánh sáng loé lên” lại càng dễ trở thành trò cười cho người ngoài, khiến Giáo Hội bị nhìn một cách méo mó, và đức tin Kitô giáo bị đánh đồng với những hành vi phản cảm, thiếu suy xét. Đây không còn là vấn đề của riêng một giáo xứ hay cộng đoàn nào, mà là câu chuyện về hình ảnh của Giáo Hội giữa thế giới, là câu hỏi về cách chúng ta truyền tải mầu nhiệm cứu độ – không phải như một màn kịch, mà là một hành trình cứu độ thực sự của Đấng đã chết và sống lại vì nhân loại.

Một câu hỏi khác cũng cần được nêu lên: có cần thiết giữ những hình thức ấy không? Phải chăng vì “quen rồi” mà không dám bỏ, sợ mất lòng giáo dân? Hay là vì không ai lên tiếng, nên điều bất hợp lý cứ tiếp diễn và ngày càng bị phô trương hơn nữa? Đây là lúc các nhà lãnh đạo trong Giáo Hội – từ các vị mục tử đến những người có trách nhiệm phụng vụ – cần mạnh dạn nhìn nhận thực trạng, dũng cảm hướng dẫn và điều chỉnh. Đức tin không cần những hình thức hoành tráng; điều đức tin cần là sự chân thật, khiêm nhường, và chính xác về mầu nhiệm đã được mạc khải. Không phải ai cũng có thể đọc Thánh Kinh và hiểu Phụng Vụ, nhưng ai cũng có thể được hướng dẫn để sống đức tin đúng nghĩa.

Giáo dục giáo dân về Phụng Vụ và Thánh Kinh là điều cần làm ngay lúc này. Cần giải thích cho cộng đoàn hiểu rõ rằng: không phải cứ làm “cảm động” là đúng, không phải cứ theo thói quen là chuẩn, không phải cứ diễn cho “ấn tượng” là giúp người ta đến gần Chúa. Điều cần thiết là sống mầu nhiệm Đức Tin cách đích thực, để từ phụng vụ bước ra đời sống, người tín hữu thực sự biết hoán cải, sống yêu thương, sống hy sinh, sống tha thứ và hướng về sự Phục Sinh đích thực. Họ cần thấy rằng: Chúa Giêsu đã thực sự chịu chết và sống lại, không phải để chúng ta có thêm một nghi thức cảm động, mà để chúng ta được biến đổi từ sâu thẳm tâm hồn – từ bóng tối của ích kỷ, thù hận, tội lỗi sang ánh sáng của tình yêu, của ơn tha thứ, và sự sống vĩnh cửu.

Giáo Hội là Mẹ, và Mẹ thì không thể im lặng khi con cái của mình đang lầm đường trong lòng đạo đức lệch lạc. Việc lên tiếng không phải để chê bai, không phải để loại trừ, mà là để yêu thương cách đúng đắn. Sửa sai là điều cần thiết trong tình yêu, và chính vì yêu nên Giáo Hội không thể để những “phong tục tự chế” làm mờ đi khuôn mặt đích thực của Đấng Phục Sinh. Tái giáo dục phụng vụ, huấn luyện giáo lý, làm mới lại lòng đạo đức bình dân trong ánh sáng đức tin là một công việc lâu dài, nhưng không thể không bắt đầu. Bởi nếu không bắt đầu từ hôm nay, những điều sai sẽ tiếp tục lớn lên như men xấu trong bột, và mai này, đức tin sẽ bị biến dạng thành một loại tôn giáo cảm xúc thuần túy – nhộn nhịp trên bề mặt, nhưng rỗng toác trong chiều sâu tâm hồn.

Chúng ta yêu mến văn hóa dân tộc, trân trọng lòng đạo đức của người bình dân, nhưng chúng ta cũng cần phân định rõ ràng giữa văn hóa và đức tin, giữa cảm xúc và chân lý, giữa diễn xướng và thánh thiêng. Để rồi từ đó, biết dẹp đi những điều không còn phù hợp, và khơi dậy một lòng đạo sâu sắc, đậm chất Tin Mừng, dẫn người ta đến với Chúa chứ không phải khiến họ xa Chúa. Mầu nhiệm Phục Sinh không cần ánh đèn nhấp nháy; mầu nhiệm ấy cần trái tim rực cháy niềm tin. Không cần rượt Chúa; cần bước theo Chúa. Không cần táng xác giả; cần chết đi con người cũ để được sống lại trong Chúa mỗi ngày. Đó mới là đức tin thật. Và đó cũng là lời mời gọi tha thiết cho Giáo Hội hôm nay – nhất là nơi mảnh đất Việt Nam đậm nét văn hóa, nhưng càng cần được định hình bằng ánh sáng Tin Mừng đích thực.

Lm. Anmai, CSsR

Xem xong khóc hay cười ?

https://youtu.be/ANzlSrrkaJY?si=f9lCVJXCHkvr8iMM