Nến bàn thờ và các loại nến khác trong phụng vụ

NẾN BÀN THỜ VÀ CÁC LOẠI NẾN KHÁC TRONG PHỤNG VỤ
Nến rất gần với chúng ta trong các Nhà Nguyện, Nhà thờ, Bàn Thờ, nơi thờ tự …

Trong đời sống phụng vụ của Giáo Hội Công giáo, ánh sáng từ những ngọn nến không chỉ đơn thuần là nguồn sáng vật lý mà còn mang ý nghĩa biểu tượng sâu sắc, phản ánh lòng tôn kính, niềm vui mừng lễ hội, và sự hiện diện sống động của Thiên Chúa giữa cộng đoàn phụng tự. Từ những ngọn nến nhỏ bé cháy sáng trên bàn thờ đến cây nến Phục Sinh rực rỡ trong Mùa Phục Sinh, mỗi loại nến đều có vai trò riêng, góp phần làm nổi bật các khía cạnh khác nhau của mầu nhiệm cứu độ.

Tuy nhiên, gần đây, một số thực hành nhầm lẫn đã xuất hiện, làm lu mờ ý nghĩa và chức năng riêng biệt của từng loại nến. Chẳng hạn, có nơi chỉ đốt hai cây nến bên thánh giá mà bỏ qua nến bàn thờ; có nơi sử dụng duy nhất một cây nến Phục Sinh quanh năm thay vì nến bàn thờ; hoặc trong Mùa Vọng, vòng hoa với bốn cây nến trở thành trung tâm, khiến nến bàn thờ bị lãng quên hoàn toàn.

Chúng ta thấy khi thực hành sai lệch này không chỉ gây rối loạn trong việc cử hành phụng vụ mà còn làm giảm giá trị biểu tượng của các yếu tố thánh thiêng. Nguyên nhân chính là sự thiếu hiểu biết hoặc không phân biệt rõ chức năng của nến bàn thờ so với các loại nến khác. Để khắc phục, chúng ta cần trở về với hướng dẫn của Hội Thánh và sửa chữa những nhầm lẫn ấy một cách triệt để.

I. HƯỚNG DẪN CỦA HỘI THÁNH

Hội Thánh, qua các văn kiện phụng vụ như Quy chế Tổng quát Sách lễ Rôma và các tài liệu liên quan, đã cung cấp những hướng dẫn rõ ràng về việc sử dụng nến trong phụng vụ, đặc biệt là nến bàn thờ. Những hướng dẫn này không chỉ mang tính quy định mà còn chứa đựng chiều sâu thần học, giúp cộng đoàn phụng tự sống trọn vẹn hơn trong mầu nhiệm đức tin.

1. Ý nghĩa và tính cần thiết của nến bàn thờ

Nến bàn thờ không phải là một vật dụng tùy chọn mà là yếu tố bắt buộc trong mọi cử hành phụng vụ. Ánh sáng từ những ngọn nến này vừa biểu thị lòng cung kính của con người dâng lên Thiên Chúa, vừa làm sáng tỏ niềm vui của ngày lễ – từ những ngày lễ thường nhật giản đơn đến những dịp trọng đại như lễ Phục Sinh hay lễ Giáng Sinh. Trong truyền thống Kitô giáo, ánh sáng luôn là hình ảnh của Đức Kitô – “Ánh Sáng trần gian” (Ga 8,12) – Đấng đến để xua tan bóng tối tội lỗi và dẫn đưa nhân loại vào sự sống đời đời. Do đó, việc thắp nến bàn thờ trong phụng vụ không chỉ là một hành động thực tiễn mà còn là lời tuyên xưng đức tin sống động, nhắc nhở cộng đoàn về sự hiện diện của Chúa giữa họ.

2. Vị trí của nến bàn thờ

Vị trí của nến bàn thờ được quy định linh hoạt, tùy thuộc vào cấu trúc của bàn thờ và cung thánh trong từng nhà thờ. Chúng có thể được đặt trực tiếp trên mặt bàn thờ, xung quanh bàn thờ, hoặc gần đó, miễn sao đảm bảo sự hài hòa với không gian phụng vụ và không cản trở tầm nhìn của giáo dân. Điều này rất quan trọng, bởi bàn thờ là trung tâm của mọi cử hành phụng vụ – nơi diễn ra hy tế Thánh Thể – và ánh sáng từ nến bàn thờ phải hỗ trợ việc hướng lòng mọi người về mầu nhiệm đang được cử hành. Một bàn thờ được trang trí quá rườm rà hoặc đặt nến sai cách có thể làm phân tán sự chú ý của cộng đoàn, thay vì giúp họ tập trung vào hành động thánh thiêng.

Ví dụ, trong các nhà thờ cổ kính ở châu Âu, nơi bàn thờ thường được thiết kế cao và rộng, nến bàn thờ thường được đặt trên các chân đèn lớn, tạo nên sự cân đối và trang nghiêm. Trong khi đó, ở các nhà thờ nhỏ hơn hoặc hiện đại hơn, nến có thể được đặt trực tiếp trên bàn thờ với số lượng ít hơn, nhưng vẫn giữ được ý nghĩa biểu tượng cần thiết.

3. Số lượng nến bàn thờ và mức độ long trọng

Số lượng nến bàn thờ không cố định mà thay đổi theo mức độ long trọng của ngày lễ, phản ánh tầm quan trọng của sự kiện phụng vụ:

2 nến: Dùng trong các thánh lễ thường nhật hoặc lễ nhớ, biểu thị sự đơn sơ nhưng vẫn đầy đủ để tôn vinh Thiên Chúa.

4 nến: Dành cho lễ kính, gia tăng ánh sáng để nhấn mạnh tầm quan trọng của các thánh được kính nhớ.

6 nến: Sử dụng vào Chúa Nhật, lễ trọng, hoặc khi đặt Mình Thánh chầu, tượng trưng cho niềm vui lớn lao và sự hiện diện đặc biệt của Chúa trong cộng đoàn.

7 nến: Đặt trên bảy chân đèn trong các dịp đặc biệt long trọng, đặc biệt khi Đức Giám mục giáo phận chủ tế, như một dấu chỉ của sự hiệp thông trọn vẹn với Giáo Hội hoàn vũ.

Truyền thống sử dụng số lượng nến khác nhau này đã phát triển từ rất sớm trong lịch sử Giáo Hội và được hệ thống hóa trong Quy chế Tổng quát Sách lễ Rôma. Nó không chỉ mang tính thẩm mỹ mà còn là cách Giáo Hội phân biệt các ngày lễ, giúp giáo dân nhận ra ý nghĩa đặc biệt của từng dịp phụng vụ qua ánh sáng gia tăng trên bàn thờ.

II. SỬA LẠI NHỮNG THỰC HÀNH NHẦM LẪN

Những thực hành sai lệch liên quan đến nến bàn thờ không chỉ là vấn đề kỹ thuật mà còn ảnh hưởng đến cách cộng đoàn cảm nhận và tham dự phụng vụ. Dưới đây là ba trường hợp phổ biến cần được xem xét và sửa chữa.

1. Đặt hai cây nến bên thánh giá mà không dùng nến bàn thờ

Trong một số cộng đoàn, sau cuộc rước nhập lễ, người ta đặt thánh giá tại cung thánh – thường ở trên hoặc gần bàn thờ – và thắp hai cây nến hai bên như một phần của nghi thức. Đây là một thực hành đáng khuyến khích, đặc biệt khi thánh giá đó được xem là biểu tượng duy nhất trong nhà thờ. Hai cây nến này, vốn thường được cầm bởi các giúp lễ trong đoàn rước, mang ý nghĩa tôn vinh thánh giá – dấu chỉ của ơn cứu độ. Tuy nhiên, vấn đề nảy sinh khi người ta cho rằng hai cây nến ấy đủ để thay thế hoàn toàn nến bàn thờ, dẫn đến việc bỏ qua việc thắp nến trên hoặc quanh bàn thờ.

Thực tế, hai cây nến bên thánh giá không thể đảm nhận vai trò của nến bàn thờ. Trong các cử hành long trọng, số lượng nến bàn thờ có thể lên đến 6 hoặc 7 cây, vượt xa con số 2 cây bên thánh giá. Hơn nữa, không phải lúc nào thánh giá cũng ở vị trí thuận tiện để thắp nến hai bên. Chẳng hạn, trong nhiều nhà thờ, thánh giá được treo lơ lửng phía trên bàn thờ hoặc gắn cao trên tường phía sau cung thánh. Việc thắp nến hàng ngày ở những vị trí này không chỉ bất tiện mà đôi khi còn bất khả thi, đặc biệt ở các nhà thờ nhỏ hoặc thiếu phương tiện hỗ trợ.

Hội Thánh nhấn mạnh rằng ánh sáng của nến phải liên kết chặt chẽ với bàn thờ – trung tâm của phụng vụ – để lôi kéo sự chú ý của cộng đoàn về hy tế Thánh Thể, chứ không chỉ tập trung vào thánh giá như một vật thể độc lập. Do đó, ngay cả khi có nến bên thánh giá, nến bàn thờ vẫn phải được thắp sáng như một dấu chỉ không thể thiếu.

2. Dùng nến Phục Sinh quanh năm thay cho nến bàn thờ

Nến Phục Sinh là một trong những biểu tượng đẹp nhất của phụng vụ Công giáo, tượng trưng cho ánh sáng của Đức Kitô Phục Sinh, Đấng đã chiến thắng sự chết và mang lại sự sống mới cho nhân loại. Từ thế kỷ X, Giáo Hội đã quy định việc sử dụng nến Phục Sinh trong Mùa Phục Sinh – từ lễ Vọng Phục Sinh đến lễ Hiện Xuống (trước đây là lễ Thăng Thiên). Trong suốt 50 ngày của Mùa Phục Sinh, cây nến này được đặt ở vị trí trang trọng trong cung thánh, thường gần giảng đài hoặc sách Phúc Âm, và được thắp sáng trong các cử hành phụng vụ trọng thể như Thánh lễ, Kinh Sáng và Kinh Chiều. Ngọn lửa rực cháy của nến Phục Sinh là hình ảnh sống động của Đức Kitô – “Ánh sáng muôn dân” – đang hiện diện giữa cộng đoàn trong vinh quang của sự sống lại.

Tuy nhiên, ngoài Mùa Phục Sinh, nến Phục Sinh không được thắp thường xuyên. Theo truyền thống và các văn kiện phụng vụ như Decreta Authentica của Bộ Nghi lễ, nến Phục Sinh chỉ nên được đốt trong các nghi thức Thánh Tẩy và an táng. Trong Bí tích Rửa Tội, ánh sáng từ nến Phục Sinh được châm sang nến của người lãnh bí tích, biểu thị rằng họ đã được thông phần vào sự sống mới của Đức Kitô. Trong nghi thức an táng, nến Phục Sinh được đặt gần quan tài, nhắc nhở cộng đoàn rằng cái chết của người tín hữu là một cuộc vượt qua đích thực, dẫn đến sự sống đời đời.

Việc một số nơi sử dụng nến Phục Sinh quanh năm thay cho nến bàn thờ là một sai lầm nghiêm trọng. Thư Luân Lưu Paschalis Solemnitatis của Bộ Phụng Tự và Bí Tích (số 99) quy định rõ: sau Mùa Phục Sinh, nến Phục Sinh phải được đặt ở khu vực Thánh Tẩy hoặc gần giếng rửa tội, chứ không được để trên cung thánh hay thắp sáng thường xuyên. Nếu chỉ dùng nến Phục Sinh quanh năm, ý nghĩa đặc biệt của Mùa Phục Sinh会被淡化 (bị phai nhạt), và vai trò trung tâm của nến bàn thờ trong phụng vụ bị xem nhẹ. Nến bàn thờ, với sự hiện diện liên tục trong mọi cử hành, là dấu chỉ của sự hiệp thông thường xuyên giữa Thiên Chúa và dân Người, trong khi nến Phục Sinh chỉ mang ý nghĩa đặc thù theo mùa hoặc nghi thức.

3. Dùng nến Mùa Vọng thay cho nến bàn thờ

Vòng hoa Mùa Vọng – với bốn cây nến (ba tím, một hồng) tượng trưng cho bốn tuần chờ mong Chúa đến – là một tập tục đẹp, bắt nguồn từ truyền thống dân gian Bắc Âu và được Giáo Hội Công giáo đón nhận như một dấu chỉ của niềm hy vọng và chuẩn bị tâm hồn. Những cây nến này thường được đặt trong hoặc gần cung thánh, và ánh sáng của chúng tăng dần qua mỗi tuần, biểu thị hành trình tiến gần hơn đến ngày lễ Giáng Sinh. Nến tím nhắc nhở về sự sám hối, trong khi nến hồng (dùng vào Chúa Nhật thứ ba, gọi là Chúa Nhật Gaudete) là dấu chỉ của niềm vui giữa mùa chờ đợi.

Tuy nhiên, vòng hoa Mùa Vọng và các cây nến của nó chỉ là yếu tố tùy chọn, không thuộc về quy định phụng vụ chính thức của Giáo Hội. Chúng không phải là nến bàn thờ và không thể thay thế vai trò của nến bàn thờ trong bất kỳ hoàn cảnh nào. Ở một số cộng đoàn, người ta chỉ tập trung thắp nến Mùa Vọng mà bỏ qua nến bàn thờ, dẫn đến sự mất cân đối trong phụng vụ. Điều này không chỉ làm giảm ý nghĩa trung tâm của bàn thờ mà còn gây hiểu lầm rằng nến Mùa Vọng có vai trò quan trọng hơn nến bàn thờ.

Thực tế, ngay cả trong Mùa Vọng, bàn thờ vẫn là nơi cử hành Thánh Thể – trung tâm của mọi mùa phụng vụ – và nến bàn thờ phải được thắp sáng để tôn vinh mầu nhiệm này. Vòng hoa Mùa Vọng chỉ là một bổ sung mang tính biểu tượng, không thể thay thế ánh sáng thường xuyên và cần thiết của nến bàn thờ.

III. KẾT LUẬN

Dựa trên những phân tích trên, chúng ta có thể rút ra ba nguyên tắc thực hành cụ thể để đảm bảo việc sử dụng nến trong phụng vụ được đúng đắn và ý nghĩa:

Nến bàn thờ là yếu tố không thể thiếu: Bất kỳ cử hành phụng vụ nào – từ Thánh lễ thường nhật đến các dịp trọng thể – đều phải có nến bàn thờ được thắp sáng. Không một loại nến nào, dù là nến Phục Sinh, nến bên thánh giá hay nến Mùa Vọng, có thể thay thế vai trò này. Ánh sáng của nến bàn thờ là dấu chỉ liên tục của sự hiện diện Thiên Chúa và là lời mời gọi cộng đoàn hướng lòng về bàn thờ – nơi diễn ra hy tế cứu độ.

Loại bỏ việc dùng nến Phục Sinh quanh năm: Nến Phục Sinh chỉ nên được thắp trong Mùa Phục Sinh (từ lễ Vọng Phục Sinh đến lễ Hiện Xuống) và trong các nghi thức Thánh Tẩy hoặc an táng. Việc sử dụng nến Phục Sinh quanh năm không chỉ trái với hướng dẫn của Hội Thánh mà còn làm mất đi ý nghĩa đặc biệt của ánh sáng Phục Sinh trong bối cảnh phụng vụ thích hợp.

Kết hợp hài hòa các loại nến: Các loại nến khác như nến bên thánh giá hay nến Mùa Vọng có thể được sử dụng để làm phong phú thêm không gian phụng vụ, nhưng chúng phải đóng vai trò bổ trợ chứ không thay thế nến bàn thờ. Chẳng hạn, trong Mùa Vọng, vòng hoa với bốn cây nến có thể được đặt gần cung thánh, nhưng nến bàn thờ vẫn phải được thắp sáng để giữ vững trung tâm của cử hành.

Ánh sáng của nến trong phụng vụ không chỉ là yếu tố trang trí mà còn là lời mời gọi thiêng liêng, dẫn dắt cộng đoàn vào mầu nhiệm của Đức Kitô – Đấng là “Ánh Sáng thật” soi chiếu mọi người (Ga 1,9). Mỗi ngọn nến, từ nến bàn thờ giản đơn đến nến Phục Sinh rực rỡ, đều mang một ý nghĩa riêng, góp phần làm nên bức tranh toàn vẹn của năm phụng vụ. Việc sử dụng nến đúng cách theo hướng dẫn của Hội Thánh không chỉ giúp tránh những nhầm lẫn đáng tiếc mà còn làm cho phụng vụ trở nên sống động, ý nghĩa và trọn vẹn hơn.

Hãy tưởng tượng một Thánh lễ không có ánh sáng của nến bàn thờ: không gian sẽ trở nên trống trải, lạnh lẽo, và cộng đoàn có thể đánh mất sự kết nối với mầu nhiệm đang diễn ra. Ngược lại, khi nến bàn thờ cháy sáng, kết hợp hài hòa với các loại nến khác trong những dịp đặc biệt, phụng vụ sẽ trở thành một trải nghiệm thiêng liêng sâu sắc, nơi ánh sáng vật lý hòa quyện với ánh sáng đức tin, dẫn đưa mọi tâm hồn đến gần hơn với Thiên Chúa. Vì thế, việc hiểu và áp dụng đúng các quy định về nến không chỉ là trách nhiệm của các linh mục hay những người phụ trách phụng vụ, mà còn là lời mời gọi dành cho toàn thể cộng đoàn – để cùng nhau tôn vinh Thiên Chúa qua những dấu chỉ đơn sơ nhưng đầy ý nghĩa như ngọn nến cháy sáng.

Lm. Anmai, CSsR